Organizacja pracy domowej ucznia

Dziecko wychowuje się głównie w rodzinie. Wpływ na proces wychowania ma również szkoła, do której uczeń uczęszcza, środowisko rówieśnicze, w którym dziecko przebywa, grupy formalne i nieformalne. Wiele trosk i kłopotów życia codziennego wpływa na to, że rodzice odsuwają na plan dalszy lub całkowicie zaniedbują sprawy związane z wychowaniem dzieci. Jedni tłumaczą to tym, iż praca zawodowa pochłania im zbyt wiele czasu, wskutek czego nie mają możności zajęcia się dziećmi w domu, zazwyczaj takie dzieci wychowują się same, rodzice wynagradzają im to finansowo, inni w ogóle nie przywiązują wagi do spraw wychowywania dzieci, zrzucając ten obowiązek całkowicie na szkołę.

Są również i tacy rodzice, którzy znajdują czas na wychowywanie dzieci, ale nie zawsze wiedzą jak postępować z własnym dzieckiem, jakie stworzyć mu warunki do nauki i odpoczynku. Często zapominają o tym, że najważniejszym obowiązkiem dziecka jest odrabianie lekcji na dzień następny i przyswojenie pewnej partii materiału z poszczególnych przedmiotów.

Bardzo często rodzice popełniają mnóstwo błędów; pozwalają dziecku na odrabianie pracy domowej wieczorem, wykonuje dziecko wówczas zadane lekcje pośpiesznie, niestarannie, nieuważnie z błędami, byle tylko jak najszybciej wykonać zadaną pracę i znaleźć się w łóżku. Efekty jego pracy oceniane są na drugi dzień w szkole i bardzo często tak się dzieje, że dziecko za przyniesioną uwagę czy ocenę niedostateczną jest karcone przez rodziców, nie zdając sobie sprawy z tego, że są współwinni zaistniałej sytuacji. Takich i podobnych sytuacji możemy uniknąć, planując w sposób bardzo przemyślany jego plan zajęć, by praca szkolna, praca domowa i odpoczynek znalazły się w odpowiedniej porze dnia stwarzając harmonijną i wartościową z wychowawczego punktu widzenia całość.

Plan lekcji ucznia powinien być ułożony w taki sposób, aby dzieci i młodzież najwięcej mogła nauczyć się w szkole, a jednocześnie, żeby zbytnio nie przemęczyła się. Dlatego w pierwszych godzinach lekcyjnych umieszcza się w planie pracy dziecka przedmioty ścisłe, wymagające wysiłku umysłowego, następnie przedmioty, które wymagają mniejszej sprawności myślowej, zazwyczaj są to przedmioty artystyczne. Niesłuszny jest jednak wśród rodziców pogląd, że przedmioty artystyczne są mniej ważne.

Mają one duże znaczenie w ogólnym rozwoju i wykształceniu dziecka.

Podczas pobytu dziecka w szkole, szkoła winna na miarę swoich możliwości zapewnić dzieciom odpowiednie warunki pracy. Odpowiednie warunki do pracy w domu powinni stworzyć również rodzice.

Bardzo często bagatelizują odrabianie pracy domowej własnego dziecka i np. głośno rozmawiają, oglądają program telewizyjny w tym samym pokoju, co uczy się dziecko, które nie może się skupić nad rozwiązaniem trudnego zadania. Jeżeli chcemy, aby nasze dziecko osiągało bardzo dobre wyniki w nauce musimy mu stworzyć odpowiednie warunki do pracy:
- stałe miejsce, gdzie odrabia lekcje
- biurko lub stolik umieszczony w pobliżu okna
- wysokość stołu i krzesła dostosowana do wzrostu dziecka
- półka na ścianie, na której znalazłyby się książki szkolne
- ustalone godziny odrabiania prac domowych
- przestrzeganie zasady poobiedniego odpoczynku (około 2 godzin)

Czas przeznaczony na odrabianie lekcji jest uzależniony od wielu czynników, nie można przyjąć jakiś bardzo ścisłych reguł, choć można przeciętnie ocenić, iż uczniom klas nauczania początkowego powinno wystarczyć około półtorej godziny, uczniom klas starszych około trzech godzin. Wymiar tego czasu nie jest zawsze taki sam. Bywa tak, że dzieci jednego dnia mają trochę mniej zadanych lekcji, innego zaś więcej. Dziecko powinno pracować nad lekcjami bez odrywania się do innych spraw, nie znaczy to wcale, by uczyło się w domu bez odpoczynku. Tak jak w szkole lekcje przeplatane są przerwami, tak i praca w domu również. Czas odrabiania lekcji nie zawsze uzależniony jest od dzieci. Czasem rodzice nie wykazują dostatecznego zrozumienia dla pracy swoich pociech. Odrywają dzieci dla załatwienia różnych drobnych spraw. Zdarza się, że dzieci chodzące do szkoły muszą całe popołudnia poświęcić opiece młodszemu rodzeństwu. Czasem znowu wykorzystuje się dzieci do zbyt wielu posług domowych, lub pracy w polu.

Mówiąc o odrabianiu lekcji w domu, nie można pominąć tak ważnej sprawy jak kolejność wykonywania prac zadanych w szkole. Często się zdarza, że dziecko ma zwyczaj odrabiania najpierw tych lekcji, które są łatwiejsze, a na koniec zostawia te, które sprawiają mu więcej trudności. Tak postępują zwykle dzieci nie przyzwyczajone do pokonywania przeszkód. Z tych względów starają się odkładać na dalszy plan te sprawy, które wymagają większego wysiłku. Takie odrabianie lekcji odbija się źle na wynikach nauczania. Wypływa to stąd, że prace wymagające większego wysiłku umysłowego są wykonywane wtedy, kiedy dziecko jest już trochę zmęczone i mniej sprawnie pracuje jego mózg. Obowiązkiem, więc rodziców jest dopilnować właściwej kolejności odrabiania lekcji przez dziecko. Trzeba pamiętać o tym, że kolejność odrabiania lekcji u różnych dzieci będzie różna. Nie należy z góry zakładać, że np. matematyka jest trudniejsza niż język polski, bowiem trudności w nauce zależą od rodzaju uzdolnień dziecka. Nie sprawia to większych kłopotów wtedy, kiedy rodzice znają dobrze swoje pociechy oraz ich zainteresowania.

Dzieci, gdy mają poważniejsze trudności z odrobieniem lekcji, zwracają się z reguły do rodziców z prośba o pomoc. Pomoc starszych w nauce dziecka powinna być przemyślana i niezbyt daleko posunięta. Zdarza się, bowiem, że rodzice odrabiają lekcje za swoje pociechy, a te zajmują się w tym czasie czymś innym. Taka pomoc wprawdzie pochłania rodzicom stosunkowo najmniej czasu i energii, ale wyrządza szkodę dziecku. Zwalnia się je, bowiem od myślenia, pozbawia samodzielności, zachęca do nieuczciwości.

Pomoc rodziców powinna zasadniczo ograniczać się do czuwania nad prawidłowym przebiegiem pracy ucznia. Jeżeli jednak uczeń czegoś na lekcji nie zrozumiał lub mimo pewnych prób nie może sobie poradzić z jakimś zagadnieniem, trzeba mu pomóc. Nie należy się jednak spieszyć z gotowym wyjaśnieniem, a raczej pokierować jego myśleniem, naprowadzić na właściwą drogę, czasem wskazać odpowiednią książkę, tak, aby uczeń sam znalazł rozwiązania. Kontrolowanie prac domowych przez rodziców potrzebne jest również z tego względu, że uczeń nie zawsze pyta nauczyciela, gdy coś jest dla niego niejasne lub sprawia trudność. Często pomija on rzeczy niezrozumiałe, pracuje mechanicznie, bezmyślnie. Rodzice powinni, więc czuwać nad tym, aby dzieci starały się wszystko, co zostało zadane dokładnie zrozumieć i aby umiały zdobyte wiadomości stosować w praktyce.

Po omówieniu tych praktycznych zagadnień dotyczących pracy domowej, należałoby zastanowić się, czym jest ta praca domowa, skoro tyle się o niej mówi.

A więc w teorii nauczania praca domowa ucznia jest traktowana jako druga, po lekcji, ważna forma pracy dydaktyczno-wychowawczej, która nie może być zastąpiona przez pracę szkolną, czyli przez lekcję. Celem odrabiania lekcji w domu jest: utrwalenie i pogłębienie wiadomości ucznia pobudzenie jego zainteresowań, rozwijanie samodzielności myślenia i posługiwania się wiedzą, wyrabianie wytrwałości w pracy, systematyczności, ukazywanie kierunków rozsądnego wykorzystania wolnego czasu, a wreszcie kształcenia woli i charakteru ucznia oraz wzbudzanie wiary w jego własne siły. Przywiązując dużą wagę do roli pracy domowej w nauce dziecka często mówimy o przeciążeniu uczniów nauką. Mimo, iż jesteśmy wymagający jak i konsekwentni, wiemy, że nauka jest pracą umysłową. Jednak bardzo trudno jest podać dokładne wskazówki do tej pracy, ponieważ sytuacje w życiu codziennym każdej rodziny są bardzo różnorodne i w każdej niemal sytuacji postępować trzeba trochę inaczej, aby osiągnąć zamierzony rezultat.

Spróbuje przedstawić, więc tylko państwu określone informacje dotyczące pracy umysłowej ucznia w domu, pozostawiając państwu wyciągnięcie dla siebie wniosków. Sposób i rodzaj pomocy udzielanej dziecku w nauce wiąże się ściśle z całokształtem wychowania, który wpływa na stosunek dziecka do pracy, do pokonywania przeszkód, wpływa, więc na wyniki pracy umysłowej. Do dziś wielu jeszcze ludzi pracę umysłową traktuje jako "lekką", w przeciwieństwie do pracy fizycznej "ciężkiej". Czynią tak być może, dlatego, iż wyniki pracy fizycznej widać jak na dłoni: zorane pole, skoszone zboże, sprzątnięte mieszkanie, ugotowany obiad itp. Widać tez ruchy pracującego, napięte z wysiłku mięśnie, niekiedy pot spływający z czoła. Natomiast człowiek siedzący przy stole i czytający książkę siedzi nieruchomo, czasem lekko poruszy ręką, robiąc ołówkiem znak na marginesie książki. Uczy się. Nie widać napiętych mięśni z wysiłku, niemal nie widać ruchów rąk, tułowia ani nóg, a "ruchy" mózgu są nam nie dostępne. Pot nie osiada na czole, ani na policzkach, niekiedy tylko zmarszczka ukaże się między brwiami. Mówimy wtedy-lekka praca. A wyniki tej pracy? Nauczył się, umie, powie, gdy go zapytać. Jeśli nie powtórzy sobie-zacznie powoli zapominać. Za pół roku zdoła sobie przypomnieć nikły procent tego, czego się uczył. Trochę lepiej jest z zadaniem lub pracą pisemną: Rozwiązał zadanie, napisał wypracowanie. Jest czarno na białym, utrwalone na kartce papieru, czyli widać wynik pracy umysłowej, wynik tego, co działo się w mózgu człowieka w czasie rozwiązywania zadania. Jaki był wysiłek? Któż oto zapyta, przecież nie potrafimy go zmierzyć! Potrafimy zmierzyć i to pośrednio, stopień zmęczenia. Praca umysłowa nie jest, zatem pracą lekką. A właściwie w taki sposób pracują uczniowie starszych klas szkoły podstawowej, gimnazjum i szkół średnich. A więc nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, że uczeń jest pracownikiem umysłowym, pracującym w pełnym wymiarze godzin. Fakt, że dziecko nie zarabia pieniędzy, chodząc do szkoły, nie oznacza, iż nie pracuje ono tak ciężko jak człowiek dorosły. Wręcz przeciwnie biorąc pod uwagę jego wiek, pracuje ono jeszcze ciężej. I dlatego tak dużo mówi się o pomocy dziecku ze strony rodziny, czyli o:
- polepszeniu warunków pracy umysłowej ucznia w domu tzn. spokój przy pracy, kąt do pracy, światło itp. Odpowiednie warunki pracy odgrywają rolę o wiele większą, niż na ogół się sądzi: przyczyniają się do znacznego zmniejszenia wysiłku przy pracy, do zwiększenia jej szybkości i polepszenia wyników.
- stworzeniu w domu odpowiedniej atmosfery sprzyjającej pracy umysłowej. Innymi słowy: stworzyć atmosferę przyjazną dla dziecka. W atmosferze zdenerwowania, niechęci i złości wydajność pracy umysłowej wydatnie się zmniejsza.
- zainteresowaniu się za pomocą, jakich metod, uczeń odrabia lekcje. Szybkość pracy (bez pogorszenia jakości rezultatów) jest, bowiem zależna w dużym stopniu od stosowania właściwej metody. Jednak koniecznie dostosowanej do danego ucznia i danej sytuacji.
- zadbaniu o odpowiednią ilość godzin wypoczynku ucznia, zwłaszcza wypoczynku aktywnego(sport, ruch na świeżym powietrzu). Sprawność pracy umysłowej zależy w znacznej mierze od ogólnego zdrowia psychofizycznego-jest to sprawa równie istotna jak i nie doceniana.

Każdy rodzic powinien pamiętać, że oprócz pracy zawodowej, własnych ambicji, posiada jeszcze drugi bardzo ważny zawód wychowawcy. Wymieniłem w tym artykule tylko niektóre przyczyny z wielu możliwych. Poznanie przyczyn nieuczenia się wymaga ze strony rodziców pewnych starań i wysiłków:
- czasem trzeba pójść z dzieckiem do lekarza
- czasem do poradni psychologiczno pedagogicznej
- najczęściej zaś szczerze, spokojnie i rzeczowo porozmawiać z dzieckiem.

Lecz to ostatnie bywa często najtrudniejsze, właśnie z powodu braku wzajemnego zaufania między rodzicami i dziećmi. Coraz częściej mówi się, że nie można lekceważyć rezultatów myśli ludzkiej, badań naukowych, lecz nie można także wychowywać bez miłości. Miłość potrafi wybaczyć, cieszyć się szczęściem innych, jest siłą, stanowi o intuicji wychowawcy.

Wychowujemy ludzi, którzy uczą się nie tylko dla własnego dobra, lecz i dla dobra innych. Trudno nauczyć własne lub cudze dzieci pracy dla innych i sympatii dla innych, nie kształcąc w sobie tych cech. Trudno skutecznie przekazać uczniowi, co jest jednym z istotnych, społecznych celów jego nauki, jeśli samemu wytycza się sobie cel, mając na względzie tylko własne dobro. Umiejętność zaś pogodzenia dobra własnego z dobrem innym jest jednym z najtrudniejszych zadań, jakie trzeba rozwiązywać, na co dzień, w powszednim życiu.

Opracowanie: mgr Ryszard Kuźnicki

Wyświetleń: 1071