Katalog

Ewa Janas
Język polski, Artykuły

"Pisanie życiorysu" Wisławy Szymborskiej czyli jak przybliżyć młodzieży poezję współczesną

- n +

"Pisanie życiorysu" Wisławy Szymborskiej czyli jak przybliżyć młodzieży poezję współczesną

Zrozumienie poezji współczesnej jest dla wielu gimnazjalistów dość trudne. Wynika to z rzadszego niż kiedyś kontaktu młodzieży z książką, szczególnie z poezją - językiem odmiennym od powszechnie używanego, innym, więc często niezrozumiałym. Wiersze Szymborskiej są, według mnie, doskonałym sposobem na przełamanie tej bariery. Pisarka porusza problemy uniwersalne (dotyczące więc też nastolatków), posługując się jednocześnie prostym i jasnym językiem, a miano zdobywczyni Nagrody Nobla również może stać się dla ucznia dodatkowym bodźcem do poznania jej poezji.

Oprócz omawianych przeze mnie bardziej znanych utworów jak: "Muzeum", "Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej" i "Gawęda o miłości ziemi ojczystej" włączyłam do moich zajęć również wiersz pt. "Pisanie życiorysu". Można go omówić w trzeciej klasie gimnazjum w nawiązaniu do poznanych wtedy form wypowiedzi, jakimi są podanie i właśnie życiorys. Tematem tekstu jest niezgoda na wtłoczenie jednostki niepowtarzalnej, jaką jest człowiek, w ujednolicony system, który reprezentuje tu, wymagany przez bezosobowy urząd, druk życiorysu. Przy pisaniu życiorysu nie liczą się bowiem sprawy naprawdę ważne dla każdego z nas, odróżniające MNIE od innych, tj. miłość, przyjaźń czy wspomnienia. "Pisz tak, jakbyś ze sobą nigdy nie rozmawiał\ i omijał z daleka." - czytamy w utworze. Tak naprawdę nie liczysz się bowiem prawdziwy "ty"; widzimy to dobitnie pod koniec wiersza, gdy poetka rezygnuje z używanej dotychczas formy 2 osoby l. poj. ("Ważniejsze, kto cię zna, niż kogo znasz") na rzecz stwarzającej dystans 3 osoby l. poj. ("Raczej już numer butów, niż dokąd on idzie,\ ten za kogo uchodzisz"). Życiorys nie pozwoli więc poznać człowieka, lecz jest tylko zbiorem mniej istotnych (dla człowieka, nie dla urzędu) faktów z jego życia. Ironiczne jest zakończenie tekstu - na końcu słychać tylko "łomot maszyn, które mielą papier". Wszystkie więc działania odbierające jednostce indywidualizm i niepowtarzalność oraz wtłaczające ją w ścisły schemat urzędowego druku są niepotrzebnym trudem; gromadzone życiorysy "idą" na przemiał.

Przy omawianiu wierszy współczesnych ważną rolę odgrywa, według mnie, nie tylko przesłanie tekstu, ale i jego forma. Dobry tekst podkreśla swą formą (budową, środkami artystycznymi, rymami, rozkładem akcentów, itd.) przekazywaną treść. Doskonale widać to w omawianym utworze. Język jest prosty, zwyczajny, codzienny. Parę prawie niepoetyckich epitetów ("długość życia", "łomot maszyn", nieruchome daty"), wyliczenie ("psy, koty i ptaki...") i porównanie sprawiają, że wiersz daleki jest od potocznych wyobrażeń o kwiecistym języku poezji. Jest to oczywiście zabieg celowy; o czymś tak prozaicznym i banalnym, jak pisanie życiorysu można pisać tylko językiem zwyczajnym. Temu samemu służy nagromadzenie paralelizmów w tekście: tworzą one wrażenie pewnej systematyczności, monotonii i jednostajności, a takimi właśnie cechami odznacza się pisanie życiorysu (powtarzanie pewnego kontretnego schematu niezależnie od piszącego). Brak rymów (wiersz biały) to też efekt podjętego tematu. W wierszu wolnym, jakim jest omawiany tekst, mamy również do czynienia z ciekawym i celowym rozkładem akcentów. O ile w całym tekście (oprócz ostatniego wersu) akcenty padają bardzo nierównomiernie, o tyle w ostatniej linijce akcent pada zawsze na pierwszą sylabę dwusylabowego zestroju akcentowanego:

"Ło - mot ma- szyn, któ- re mie-lą pa-pier"

Skąd nagle taka regularność? Jest ona oczywiście uzasadniona. O ile cały wiersz mówi o człowieku - niestałym, chaotycznym, po prostu ludzkim i stąd nieregularny rozkład akcentów, o tyle koniec o idealnie uporządkowanym rozkładzie akcentów poświęcony jest systematycznej, niezawodnej i stałej maszynie. Tak więc temat utworu jest jak najbardziej poparty jego formą. Odpowiedni dobór słownictwa, ubogość środków artystycznych z dominacją paralelizmu, użycie wiersza wolnego i białego oraz celowy rozkład akcentów - to wszystko potęguje wymowę tekstu.

Treść i forma tekstu są jak dwie strony jednej monety - nierozerwalnie ze sobą związane. Pokazując uczniom ten związek, stworzymy im możliwość pełniejszego zrozumienia wiersza, a tym samym zbliżenia się do poezji, która przestanie może choć trochę być obca i daleka.

Opracowanie: Ewa Janas

Wyświetleń: 12093


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.