Katalog

Mieczysława Padała
Edukacja czytelnicza, Różne

Wpływ telewizji, komputera i opracowań lektur szkolnych na poziom czytelnictwa gimnazjalistów

- n +

Studium przypadku - wpływ telewizji, komputera i opracowań lektur szkolnych na poziom czytelnictwa gimnazjalistów

1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU

"Wpływ telewizji, komputera i opracowań lektur szkolnych na poziom czytelnictwa"

Problem dotyczy generalnie prawie wszystkich uczniów Gimnazjum w Kłodnicy Dolnej. Jest mi on szczególnie bliski ze względu na fakt, iż jestem nauczycielem bibliotekarzem.

Na co dzień obserwuję uczniów i dostrzegam nasilające się zjawisko wyręczania z samodzielnego czytania lektur szkolnych, poprzez korzystanie z gotowych opracowań, streszczeń. Uczniowie coraz częściej zastępują czytanie lektur szkolnych kinową czy telewizyjną ekranizacją. W swym życiu domowym tak wiele czasu poświęcają telewizji, wideo, komputerowi, iż niknie zupełnie coś, co kiedyś było jedyną możliwością zaznajomienia się z lekturą- po prostu jej przeczytanie. Telewizja, wideo i komputer w wielkiej mierze oddziaływają obrazem, ściągi opracowania i streszczenia lektur szkolnych powodują, iż uczeń czuje się zwolniony z obowiązku samodzielnego myślenia.

Mając na uwadze świadomość konsekwencji, jakie niesie ze sobą dostrzeżone zjawisko, postanowiłam głębiej przeanalizować ów problem i poszerzyć działania szkoły w zakresie edukacji czytelniczej.

2.GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

Z przeprowadzonych obserwacji podczas zajęć w bibliotece, w czasie zajęć świetlicowych, oraz na podstawie przeprowadzanych corocznie ankiet badających kulturę czytelniczą uczniów, wywnioskowałam, iż czas spędzany w domu większość młodzieży właściwie nie wykorzystuje. Utwierdzały mnie w moich przekonaniach rozmowy z nauczycielką polonistką, która na bieżąco informuje mnie o czytaniu lektur szkolnych i innych książek. Polonistka nagminnie spotyka się ze zjawiskiem posługiwania się przy wypowiedziach pisemnych gotowymi opracowaniami. Ponadto przy sprawdzaniu znajomości treści książek-lektur okazywało się, że bardzo duży procent uczniów nie zna treści lektur, a więc tak naprawdę nie czytało ich.

Postanowiła dodatkowo wspomóc swoją analizę zjawiska przeprowadzeniem w klasach pierwszych i trzecich anonimowych ankiet wśród uczniów. W ten sposób chciałam mieć obraz młodzieży rozpoczynającej i kończącej gimnazjum, zapoznać się ze zjawiskami nasilającymi się lub zanikającymi w trakcie nauki w gimnazjum.
W celu dokładnego zdiagnozowania problemu przeprowadziłam ankiety w trzech obszarach:

1. Wykorzystanie czasu wolnego
2. Korzystanie przez uczniów ze ściąg, streszczeń i opracowań lektur szkolnych
3. Preferencje czytelnicze


DIAGNOZA PROBLEMU W OBSZARZE I

Wykorzystanie czasu wolnego
Badania ankietowe dostarczyły mi informacji, że telewizor jest w domu każdego ucznia, komputer zaś posiada 20 % gimnazjalistów. Około 73% ankietowanych zadeklarowało, że najczęściej czas wolny spędza przed telewizorem lub komputerem. Na czytanie książek w ciągu tygodnia 40% uczniów przeznacza tylko około 1 godziny, a około 27% nie więcej niż 5 godzin w tygodniu.

Niezwykła popularność telewizji, wideo czy komputera można tłumaczyć tym, że żyjemy w środowisku wiejskim, a brak dostępu do innych form wypoczynku i spędzenia czasu wolnego wręcz sugeruje taką postawę. Nie należy przyjmować jej bezkrytycznie, raczej starać się ją zmieniać poprzez wypracowanie pewnych nowych reguł obcowania ze środkami masowego przekazu.

AUTOREFLEKSJA I

Uczniowie nie wyobrażają sobie życia codziennego bez środków masowego przekazu, a zwłaszcza telewizji i komputera. Niewiele czytają, jeśli już to szczególnie lektury szkolne, bardzo rzadko sięgają po inną książkę.

DIAGNOZA PROBLEMU W OBSZARZE II

Korzystanie przez uczniów ze ściąg, streszczeń i opracowań lektur szkolnych przed analizą lektury szkolnej

Przeprowadzone ankiety wykazały, że około 40% wychowanków traktuje wszelkiego rodzaju ściągi, streszczenia i opracowania lektur jako materiały pomocnicze. Są to zwłaszcza ci uczniowie, którzy regularnie czytają lektury. Nie posługują się oni ściągami podczas pisania wypracowań domowych, mając na uwadze potrzebę samodzielności w tego typu pracach.

Gimnazjaliści, którzy czytają lektury po części bądź wcale(około 60 %), często posługują się ich opracowaniami. Korzystają z materiałów pomocniczych na lekcjach, a także sięgają po nich podczas pisania domowych wypracowań.

Z rozmów z rodzicami wynika, iż zdają sobie oni w pełni sprawę z tego, że ich dzieci nie czytają lektur i idą "na łatwiznę" korzystając z gotowych opracowań. Na domiar złego rodzice niejednokrotnie sami kupują swym dzieciom materiały pomocnicze i zachęcają do korzystania z nich.

AUTUREFLEKSJA II

Spora grupa młodzieży gimnazjalnej posługuje się streszczeniami i opracowaniami lektur szkolnych, a najtragiczniejsze w tym wszystkim jest fakt, że niejednokrotnie wcale nie czytają książek.

DIAGNOZA PROBLEMU W OBSZARZE III

Preferencje czytelnicze gimnazjalistów
Wyniki ankiety dotyczące preferencji czytelniczych pozwoliły stwierdzić, iż około 70% ankietowanych deklaruje, iż najbardziej lubi książki przygodowe. Lektury szkolne czyta chętnie tylko około 35% gimnazjalistów. Duży procent uczniów zaczyna czytać książki fantastyczne i horrory (około18%). Jeżeli chodzi o czytelnictwo lektur szkolnych z rozmów z uczniami wnioskuję, że część z nich stara się czytać wszystkie lektury, choć przyznaję, że nie z każdą uda im się dobrnąć do końca.

W zakresie tematyki dziewczęta wybierają najczęściej lekturę młodzieżową, w tym książki przygodowe lub o wątku miłosnym. Chłopcy preferują science-fiction i przygodę z elementami podróży. Mało interesują ich wątki miłosne, chętnie zaś śledzą dynamiczną akcję.

AUTUREFLEKSJA III

Stała, ciągle ta sama grupa uczniów stara się czytać lektury szkolne, ale znaczny odsetek bazuje na innych źródłach dotyczących lektury, lub w ogóle nie sięga po książkę.

PODSUMOWANIE DIAGNOZY PROBLEMU

Niepokojący jest problem, jak wiele wolnego czasu uczniowie spędzają, oglądając telewizję, wideo czy wykorzystując komputer prawie wyłącznie dla gier. W związku z takim zagospodarowaniem czasu niewiele uwagi poświęcają oni czytelnictwu, a jeśli już czytają, to zasadniczo jedynie lektury szkolne. Niepokoi także fakt, iż na lekcjach oraz podczas pisania domowych wypracowań używają wszelkiego rodzaju streszczeń, ściąg i opracowań lektur, zaś sama książka często bywa po prostu nieczytana- zastępuje ją film lub opracowanie.

3. ZNACZENIE PROBLEMU

Zadaniem szkoły jest m.in. uświadomienie, zarówno uczniom jak i rodzicom roli mass mediów oraz przygotowanie do umiejętnej analizy wartości oferty przez nie proponowanej. Ze środków masowej komunikacji nie można nie korzystać, ale jeśli się nimi posługujemy, należy to robić w sposób umiarkowany i stosując selekcję programów w taki sposób, aby prezentowały one pozytywne wzorce osobowe i ukazywały dobre relacje międzyludzkie.

Szkoła powinna rozwijać samodzielność myślenia i umiejętność tworzenia poprawnych językowo wypowiedzi tak ustnych jak i pisemnych. Uczeń ma za zadanie obcować z utworami z zestawu lektur szkolnych.

Korzystanie, (zamiast czytania) jedynie z ekranizacji filmowej, ze streszczeń i opracowań, odbiera uczniom każdej placówki oświatowej możliwość studiowania indywidualnego stylu danego autora, zaciera najistotniejsze problemy utworu, wpływa negatywnie zarówno na poziom wiedzy ogólnej jak i umiejętność analizy konkretnego dzieła, uniemożliwia właściwe wartościowanie oraz poprawną charakterystykę prezentowanych tam zjawisk, sytuacji czy bohaterów. Poza tym osobiście uważam, że nic nie jest w stanie zastąpić młodemu człowiekowi kontaktu z książką. Wiele książek cieszy, bawi czytelnika, są miłe i łatwe w odbiorze, stanowią rozrywkę, wybór książek zależy od tego, jakie funkcje spełnia lektura w naszym życiu. Jedni szukają oderwania od własnej codzienności przez włączenie się w życie innych ludzi: w ich myśli, uczucia, doświadczenie i przygody. Wtedy literatura urozmaica monotonię naszego życia, dodaje mu barwy, a także przenosi w świat wyobraźni. Można, zależnie od swych zainteresowań, poszukać książki, która pogłębia i poszerza wiedzę w pasjonującej nas dziedzinie. Dlatego dzięki starannie dobranym lekturom, mamy szansę lepiej poznać zjawiska otaczającego nas współczesnego świata, historię Polski, historię ludzkości, różnorodność obyczajów, sztukę, przyrodę i krajobrazy. Możemy koncentrować uwagę na książkach, umożliwiających nam lepsze poznanie i zrozumienie psychiki człowieka. Takie poznanie pozwoli poszerzyć i udoskonalić własną osobowość, uwrażliwi na odczuwanie innych, a także pomoże zrozumieć siebie: własne cierpienia, radości i pragnienia. Młodzież często poszukuje w literaturze takiego bohatera, który może stanowić wzór postaw wobec życia: przykład zmagania się z trudnymi sytuacjami czy rozwiązywanie konfliktów moralnych. Żarliwego i doświadczonego czytelnika nie trzeba zachęcać do czytania. Wystarczą rzetelne informacje, aby sięgnął po książkę, która trafia w jego potrzeby i zainteresowania. Gorzej jest w sytuacji, gdy pragniemy zachęcić kogoś, kogo literatura absolutnie nie pociąga i to właśnie ja staję wielokrotnie przed tego typu problemem. Zastąpienie bowiem lektury przez jej ekranizację, opracowania czy ściągi odbiera lekcjom języka polskiego ich prawdziwy sens. W konsekwencji zaś wpływa na zaburzenie słownictwa, niski poziom merytoryczny i stylistyczny prac uczniowskich, zubożanie wyobraźni. Niedocenieni bądź niezauważenie tego problemu to ciche przyzwolenie na niesamodzielność, bylejakość. Udawanie, że ten problem nie istnieje, spowodowałoby spadek wyników nauczania i nawarstwianie się braków.

W związku z powyższymi problemami nawiązałam bliską współpracę z nauczycielką języka polskiego, biblioteką publiczną naszej gminy, oraz z wychowawcami klas.

Na jednej z rad szkoleniowych przypomniałam nauczycielom o wpływie środków masowego przekazu na poziom czytelnictwa, przedstawiłam wyniki z przeprowadzonych ankiet w klasach pierwszych i trzecich dotyczących kultury czytelniczej. Prosiłam o przekazanie tychże wyników i wniosków rodzicom na zebraniach klasowych.

4. PROGNOZA

POZYTYWNA:

W wyniku uświadamiania uczniom przez nauczycieli, bibliotekarzy i rodziców nastąpi wzrost poziomu czytelnictwa, a co za tym idzie bardziej efektywna praca wszystkich zainteresowanych na lekcjach języka polskiego, poprawa poziomu wypowiedzi ustnych i jakość prac pisemnych, możliwość głębszego analizowania utworów i co się z tym wiążę sprawniejsze osiągnięcie wyższego poziomu kompetencji czytelniczych.

NEGATYWNA:

Będzie postępował proces braku samodzielności myślenia, ubożenia zasobu leksykalnego, nieumiejętnego tworzenia różnych form wypowiedzi i analizowania dzieła literackiego; ukształtuje się u uczniów postawa pasywna, która nie pozwoli na wyrażenie własnych sądów, opinii i refleksji.

5. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ

Uczniowie powinni zdać sobie sprawę, że telewizja czy wideo mogą być zarówno źródłem informacji, jak i wzruszeń, komputer może stać się źródłem zabawy, ale ten sposób spędzania wolnego czasu nie może stać się jedynym, bo ukształtuje bezmyślność i pozwoli, aby w życiu kształtował nas wyłącznie obraz, wyłączając myślenie. Produkowane zaś masowo ściągi zubożą ich słownictwo, zniekształcą stylistykę wypowiedzi, ograniczą myślenie i umiejętność analizy utworu literackiego.

W związku z istnieniem w mej szkole analizowanego powyżej problemu podjęłam następujące zadania:
- Zapoznanie z wynikami przeprowadzonej przeze mnie ankiety wszystkich nauczycieli podczas szkoleniowej rady pedagogicznej
- Poddanie analizie wyników ankiety na godzinach wychowawczych w poszczególnych klasach przez wychowawców, zwrócenie szczególnej uwagi na poziom czytelnictwa
- Przeprowadzanie na godzinach wychowawczych pogadanek na temat kultury czasu wolnego (przy udziale pedagoga szkolnego i bibliotekarza)
- Przeprowadzenie cyklu lekcji objętych programem edukacji czytelniczo-medialnej (program własny) z zakresu kultury czytelniczej uczniów m.in. takie tematy jak: książka, która utkwiła mi w pamięci, bestsellery młodzieżowe, co polecę koledze do przeczytania, itp.
- Lekcje języka polskiego w bibliotece, organizowanie wystaw najciekawszych książek związanych wspólnym tematem, prelekcje mające na celu krótkie wprowadzenie w problematykę danego utworu
- Pozalekcyjne spotkania z uczniami poświęcone czytaniu i omawianiu książek o atrakcyjnej dla nich tematyce, mające na celu pozyskanie jak największej liczby chętnych do czytania
- Zorganizowanie spotkania z pedagogiem szkolnym na temat "Higiena i kultura czasu wolnego"
- Zwiększenie (w porozumieniu z nauczycielką języka polskiego) liczby testów sprawdzających poziom znajomości lektur szkolnych
- Wprowadzanie jak najwięcej metod aktywnych na lekcjach języka polskiego, omawiających lektury szkolne
- Częste sprawdzanie przez wychowawców ilości wypożyczanych książek
- Sprawdzanie poziomu kompetencji czytelniczych uczniów (testy z zakresu czytania ze zrozumieniem)

6. WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ

Przedstawiony przeze mnie problem zaczęłam obserwować w trzecim roku funkcjonowania gimnazjum- w tym właśnie roku rozpoczęłam pracę w bibliotece Gimnazjum w Kłodnicy Dolnej (rok szkolny 2001/2002). Często rozmawiałam o tym z nauczycielką języka polskiego. Poruszając temat czytelnictwa gimnazjalistów na radach pedagogicznych informowałam o podejmowanych przedsięwzięciach wychowawców klas. W pierwszym etapie wrażania zadań mających zwiększyć zainteresowanie lekturą, w porozumieniu z panią dyrektor i radą pedagogiczną uruchomiliśmy w naszej szkole system nagradzania uczniów (najaktywniejszych czytelników) na zakończenie roku szkolnego.

Na zajęciach bibliotecznych często uświadamiałam uczniom celowość czytania lektur. Część lekcji bibliotecznych, poświęconych lekturom prowadziłam metodą warsztatową, wskazywaliśmy wspólnie z uczniami, jak bardzo powierzchowne są streszczenia książek i jak płytko analizują przedstawione problemy.

W czasie realizacji zamierzonych zadań bardzo pomocna była współpraca z polonistką. To właśnie ona na bieżąco śledziła i oceniała efekty naszych działań, zgłaszała ewentualne spostrzeżenia dotyczące dalszej pracy z uczniami. Na lekcjach języka polskiego przed rozpoczęciem omawiania lektury uczniowie poddani byli krótkiemu testowi, sprawdzającemu znajomość treści książki. Zaczęli jako normę traktować także częste sprawdzanie poziomu kompetencji czytelniczych.

W roku szkolnym 2002/2003 i 2003/2004 prowadziłam we wszystkich klasach lekcje w ramach programu edukacji czytelniczo- medialnej. Pod koniec roku organizowałam szkolny konkurs czytelniczy, w którym to uczniowie mogli wykazać się znajomością omówionych lektur. Zwycięzcy otrzymywali atrakcyjne nagrody.

7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

W efekcie oddziaływań podjętych szerokim frontem w klasach gimnazjalnych nastąpiła widoczna poprawa poziomu czytelnictwa. Nie chcę tu przekonywać, że nagle wszyscy zaczęli czytać, ale ogólny poziom czytelnictwa uległ pewnej poprawie. Sposób prowadzenia zajęć o książce metodami aktywnymi, oraz częstotliwość sprawdzianów mobilizowały uczniów.

Uwidoczniło się większe zainteresowanie literaturą fantastyczną, o czym świadczy fakt, że w klasach drugich i trzecich 10 uczniów przeczytało wszystkie tomy "Władcy Pierścieni", a kilku dodatkowo "Hobbita".

Myślę, że wszyscy bibliotekarze i poloniści wspólnym frontem powinni walczyć o wysoki poziom czytelnictwa, bo to zwłaszcza nam zależy na wpajaniu umiłowania książki, oraz na kulturze języka naszych podopiecznych.

Opracowanie: mgr Mieczysława Padała

Wyświetleń: 2978


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.