Edukacja muzyczna w treściach kształcenia klas początkowych

Podstawowym celem przedmiotu muzyka jest przygotowanie do świadomego korzystania Z dorobku światowej i rodzimej kultury muzycznej, twórczego uczestniczenia w życiu muzycznym kraju oraz rozwijanie uzdolnień i zainteresowań muzycznych ucznia.

Dążenie to może być realizowane jedynie na drodze aktywizowania dzieci przez stosowanie metod pobudzających wyobraźnię i zainteresowania oraz dobór odpowiednich do ich możliwości treści poznawczych.

Rozwój dziecka, nadrzędna wartość edukacji wczesnoszkolnej, wymaga aktywności. Aktywność uzależniona jest od dopływającej czy docierającej do dziecka informacji. W procesie edukacyjnym docierają do dziecka wytworzone przez nauczyciela komunikaty werbalne i pozawerbalne. To stanowi o treściach kształcenia czy edukacji.

Różnorodność treści i metod oraz form pracy szkoły umożliwia oddziaływanie na różne strefy aktywności dziecka. Kontakt ze sztuką, może być bodźcem wywołującym określone przeżycia i nastroje, wpływając przez to wydatnie na rozwój sfery emocjonalnej psychiki dziecka oraz rozwija sferę intelektualną. Dzieło sztuki będąc wynikiem przeżyć emocjonalnych twórcy, nie jest jednoznaczne, często nawet symboliczne. Jego subiektywna percepcja wywołuje u odbiorcy różne skojarzenia, pobudza ich wyobraźnię, skłania do refleksji.

Sztuka może spełniać również funkcję poznawczą. Artysta przez swoje dzieła ukazuje świat w specyficzny sposób, przekazuje bogate treści, przez co przyczynia się do głębokiego rozumienia otaczającego nas świata.

Istotne znaczenie ma kompensacyjno-relaksacyjne działanie sztuki. Przeżycie wynikające z kontaktu z różnymi jej dziedzinami, szczególnie jeśli jest on aktywny, polegający na osobistej ekspresji, przynosi satysfakcję i wyzwolenie z napięć. Percepcja sztuki przenosi odbiorcę w świat wyobraźni, fantazji, korzystnych stanów emocjonalnych. Jest to konieczne do utrzymania równowagi psychicznej człowieka.

Edukacja wczesnoszkolna jest swoiście rozumianą całością. Występuje "treściowy układ - przedmiotowy". Oznacza to ujmowanie treści w ramach poszczególnych przedmiotów. Języka polskiego, matematyki, środowiska społeczno-przyrodniczego, plastyki, muzyki, techniki i kultury fizycznej jako propozycji rozwijania wielokierunkowej aktywności dzieci.

Edukacja muzyczna ma w klasach początkowych doniosłe znaczenie pedagogiczne. Muzyka jako jeden z kierunków edukacji dziecka, w sposób szczególny rozwija percepcję słuchową, aktywną postawę twórczą, a to z kolei przyczynia się do osiągnięcia coraz lepszych wyników w nauce.

Podstawowym celem nauczania muzyki w klasach I-III jest przygotowanie dzieci do świadomego korzystania z dorobku muzycznego.

Dla osiągania tego celu należy w szczególności rozbudzać zainteresowania muzyczne i kształcić pozytywne motywacje w odniesieniu do muzyki, kształcić elementarne umiejętności muzyczne, rozwijać dyspozycje poznawcze oraz zdolności celowego i twórczego działania za pomocą środków muzycznych, rozwijać zdolności odczuwania zawartych w utworach treści emocjonalnych.

W wyniku realizacji przewidzianego dla klas I-III programu nauczania uczeń powinien opanować następujące wiadomości i umiejętności. Poprawne śpiewanie, granie w stopniu elementarnym na instrumentach perkusyjnych, niemeldycznych i melodycznych oraz na flecie prostym. Wyrażenie muzyki ruchem oraz stosowanie różnych środków wyrazu muzycznego we wszystkich formach działalności muzycznej. Rozróżnienie czasu trwania, dynamiki, wysokości i barwy dźwięku. Podstawową znajomość zapisu muzycznego. Odczytywanie z nut melodii w zakresie poznanego materiału dźwiękowego. Twórcze przekształcenie materiału muzycznego i odbieranie prostych utworów muzycznych oraz odczuwanie zawartych w nich treści emocjonalnych.

Proces dydaktyczno-wychowawczy w szkole, zwłaszcza klasach początkowych, powinien stanowić jednolitą całość. Wszystkie przedmioty nauczania mają dążyć do tego samego celu - do rozwoju osobowości dziecka.

W związku z tym w programie muzyki ujęto trzy działy: odtwórczość, twórczość i percepcja, które umożliwiają etapowe kształcenie zdolności i najbardziej odpowiadają predyspozycjom muzycznym uczniów.

Przy odtworzeniu muzyki wykorzystujemy głos, gdzie najważniejszą czynnością będzie śpiew i ćwiczenia mowy. Obejmować będą recytowanie rytmiczne tekstów ze zróżnicowaniem tempa, dynamiki, artykulacji, intonacji, barwy głosu, dzięki której można łatwiej i dobitniej przekazać treści oraz wyrażać uczucia i nastroje.

Ważną czynnością w odtworzeniu muzyki jest ruch.

Ćwiczenia i zabawy ruchowe stanowią podstawę kształcenia wrażliwości muzycznej, jak też są ważnym czynnikiem rozwoju ogólnego dzieci: fizycznego - przez rozwijanie sprawności, estetyki i koordynacji ruchów, psychicznego - przez dostarczanie dzieciom radości, odprężenia i satysfakcji, intelektualnego - przez kształtowanie szybkiej orientacji, poczucia czasu i przestrzeni, koncentracji uwagi, spostrzegawczości i wyobraźni. W zakresie prowadzenia ćwiczeń muzyczno-ruchowych od nauczyciela wymaga się swobody, elastyczności i estetyki ruchów.

Wprowadzanie instrumentów perkusyjnych, niemelodycznych a potem stopniowo melodycznych (dzwonki, flet) . Systematyczna nauka gry na tych instrumentach przygotowuje dzieci do udziału w zespołach instrumentalnych i nieinstrumentalnych w klasach wyższych.

Do przewidywanej przez program twórczości dziecięcej prowadzą bogate i zróżnicowane ćwiczenia przygotowawcze z dziedziny techniki gry, czytania nut, uczące poznawania różnych struktur melodycznych i rytmicznych. Opanowanie wszystkich elementów pozwala rozwijać postawę aktywną i uczyć dzieci spostrzegania określonych elementów muzycznych. W tworzeniu muzyki uwzględniamy znaki piano, pianissimo, forte, fortissimo, mezo forte, mezo piano. Uwzględniamy również tempa allegro, vivo, vivace-żywo, szybko, moderato, largo.

W ramach percepcji muzyki przewiduje się: naukę słuchania muzyki, zapoznanie działami literatury muzycznej i udostępnienie takich wiadomości muzycznych, które są istotne w rozwijaniu kultury muzycznej. Słuchanie muzyki w nauczaniu początkowym jest urzeczywistnieniem dwóch aspektów: percepcji elementów muzyki i słuchania utworów muzycznych wraz z rozwijaniem przeżyć i postawy estetycznej.

W zakresie percepcji muzycznej, która ma przygotować uczniów do pełnego i świadomego odbioru utworów, ich struktury, form, wchodzą następujące ćwiczenia: - uwrażliwiające na poczucie wysokości, czasu trwania, barwy, tempa, dynamiki, artykulacji dźwięków, rozpoznawanie i określanie powtórzeń i kontrastów w melodii i rytmie, metrum tematów rytmicznych, barwy podstawowych głosów ludzkich i instrumentów.

Pojęcia i wiadomości muzyczne powinny być wprowadzone etapowo na podstawie różnorodnego materiału muzycznego. Opanowanie pojęć muzycznych jest procesem długotrwałym, związanym z bezpośrednim działaniem muzycznym, wprowadzonym zgodnie z zasadą stopniowania trudności.

Atrakcyjność lekcji, wynikająca z dostarczania stale nowych bodźców, przyczynia się z pewnością do rozwoju zainteresowań muzycznych większości dzieci.

mgr Mirosława Sawicka.

Aktywność edukacyjna dzieci


Wychowanie ludzi twórczych, przygotowanych do odkrycia, zmieniania, doskonalenia rzeczywistości to kierunek jaki przybiera obecnie edukacja wczesna.

Nadrzędnym celem najbardziej dziś pożądanego wychowania jest tworzenie nowego człowieka, który by chciał, umiał i mógł twórczo działać zarówno dla dobra własnego jak i cudzego.

Niewątpliwie łatwiej u kogoś rozwinąć w procesie- wychowania takie cechy, jak aktywność czy nawet samodzielność, łatwiej też uwzględnić indywidualne własności czy ukształtować postawy społeczne niż zapewnić komuś wszechstronny rozwój, a tym bardziej rozwinąć jego twórcze możliwości.

Kwestia konieczności modyfikowania edukacji przedszkolnej podnoszona była w latach osiemdziesiątych wielokrotnie. Edukacja przedszkolna ma polegać na nie tylko przygotowaniu dziecka do funkcjonowania w przyszłości, ale również na maksymalnym wykorzystaniu możliwości charakterystycznych dla niego w danym okresie rozwojowym.

Priorytet radości humanistycznych powoduje zmiany w edukacji: obecnie kształcenie orientowane na przekazywanie wiadomości zastąpić należy rozwijaniem postaw ludzkich czynnych, twórczych, zdolnych do kierowania własnym rozwojem i zdolnych do współdziałania i współtworzenia.

Każdy nauczyciel wychowawca, który świadomie i w sposób zamierzony zajmuje się wychowaniem dziecka poszukuje nieustannie najskuteczniejszych metod pracy sprzyjających osiąganiu pozytywnych efektów swojej działalności pedagogicznej.

Podstawowej wiedzy w tym zakresie dostarcza psychologia.

Rozwój jednostki dokonuje się w toku całego jej życia, bowiem aktywny kontakt z rzeczywistością jest źródłem coraz to nowych doświadczeń, które podlegają przetwarzaniu i strukturalizacji. Podstawowe formy kontaktu dziecka ze światem to obcowanie z innymi ludźmi i działanie na przedmiotach. Poprzez kontakty społeczne dziecko przejmuje całe bogactwo dziedzictwa kulturowego, poznaje świat wartości, system oczekiwań wobec niego.

Wewnętrzne procesy psychiczne i posiadane przez jednostkę możliwości wynikające z indywidualnego wyposażenia i doświadczenia mogą się bowiem rozwijać, podlegać zmianą jedynie poprzez ich aktywne wykorzystanie w toku stałej wymiany z rzeczywistości.

Oczekiwanie społeczne określające charakter i poziom kompetencji, jakie jednostka przyswaja i opanowuje w miarę przechodzenia przez kolejne okresy rozwoju przebiegu życia przyjęto nazywać "zadaniami rozwojowymi". Na okres późniejszego dzieciństwa, a więc wiek 6-12 lat przypadają następujące zadania rozwojowe: uczenie się umiejętności fizycznych niezbędnych w zwykłych grach, kształtowanie zdrowotnych postaw w stosunku do siebie, uczenie się roli właściwej dla płci męskiej lub żeńskiej, rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia, rozwój pojęć koniecznych w życiu codziennym, kształtowanie sumienia, moralności i skali wartości, osiąganie samodzielności, rozwój postaw społecznych w stosunku do grup społecznych i instytucji.

Na rozwój człowieka oddziałowują cztery grupy czynników, a mianowicie: wrodzone zadatki anatomiczno- fizjologiczne, przede wszystkim właściwości układu nerwowego, aktywność własna jednostki, środowisko, w którym żyje oraz wychowanie i nauczanie. Aktywności własnej przyznane jest stanowisko równorzędne z innymi czynnikami rozwoju.

Aktywność ta wywodzi się z wrodzonej zdolności do czynnego zaspokajania potrzeb. Inaczej mówiąc, dziecko nie jest biernym odbiorcą tego, co wokół niego się dzieje, lecz reaguje aktywnie na bodźce środowiska.

Własna aktywność jednostki to taka - której źródłem są wewnętrzne pobudki, którajest inicjowana, motywowana od wewnątrz.

Stworzenie dziecku przez otoczenie korzystnych warunków dla rozwoju własnej czyli motywowanej wewnętrznie aktywności sprzyjać będzie ujawnianiu się pewnego jej rodzaju, a mianowicie aktywności twórczej.

Twórczość należy do tych pojęć psychologicznych, które nie są jednoznacznie definiowane.

Istota procesu twórczego polega głównie na reorganizacji poprzedniego doświadczenia i stworzenia na podstawie jego elementów nowych kombinacji, nowych zestawień.

Działalność twórcza to taki rodzaj czynności, jaki zapewnia uzyskanie wytworów nowych i oryginalnych.

Wytworem takim może być zarówno jakiś obiekt, jak pomysł, a więc rozwiązanie zadania, wynalezienie nowej metody, a nawet nowe zastosowanie znanego obiektu byle by wytwór miał cechy nowości.

W przypadku twórczej aktywności dziecka chodzi o wytwory bądź zachowania nowe i zarazem cenne dla niego samego, które mogą mieć wartość subiektywną. Efektem twórczości w znaczeniu subiektywnym mogą być przedmioty nowe: użyteczne dla samego twórczo działającego człowieka.

Można założyć, że każde dziecko posiada skłonności twórcze, a różnice indywidualne w tym zakresie dotyczą stopnia nasilenia skłonności twórczych i dziedzin aktywności, w którym się one przejawiają.

Twórczą aktywnością dziecka warto rozpatrywać jeszcze pod kątem emocji jakie ona w nim rozbudza. Emocje te, pomijając obojętność, można podzielić na dwie podstawowe kategorie: pozytywne - przyjemność, oraz negatywne - przykrości.

Współcześni psychologowie twierdza, że na twórczą działalność człowieka wpływają dodatnio tylko emocje pozytywne, natomiast negatywne hamują lub zabijają twórczość.

Aby można było mówić o twórczej aktywności dziecka powinny zostać spełnione pewne warunki: wystąpieniu wewnętrznej motywacji do działania na skutek zaciekawienia treścią propozycji nauczyciela, powodowane ochotą, a nie pod wpływem nacisków wewnętrznych, wystąpienie u dzieci zachowań świadczących o jego osobistym stosunku do wykonywanych czynności, takich jak: radość, zadowolenie towarzyszące realizacji działań, również upór, wytrwałość w działaniu, dążenie do pokonywania pojawiających się trudności i przeszkód, pojawienie się u dziecka poczucia, że ono samo odkrywa dla siebie coś nowego, że poznaje to, czego dotąd nie było w jego zasobie doświadczeń czy świecie wyobrażeń.

Dziecko tworzy sobie obraz świata i obraz samego siebie trzema różnymi sposobami: poprzez własne działanie, poprzez stworzenie obrazu, wyobrażeń i poprzez posługiwanie się słowami i innymi symbolami.

Można więc wyłonić trzy dziedziny aktywności dziecka ze względu na rodzaj "materiału" czy "tworzywa" z jakim dziecko może mieć do czynienia; kontakt ze światem poprzez ruch i dźwięk, poprzez słowo.

Wywodzące się z tych form kontaktu trzy rodzaje aktywności: muzyczno-ruchowa, plastyczna, językowa, dominująca w aktywności dziecka w wieku przedszkolnym: powinny być wykorzystane jako środki sprzyjające osiąganiu założonych celów edukacyjnych.

Proces uczenia za jedną z podstawowych prawidłowości uznaje wielostronną aktywność wyróżniającą się w stanach emocjonalnych (aktywność emocjonalna), czynnościach myślenia (aktywność intelektualna), spostrzeganie (aktywność sensoryczna), działanie (aktywność motoryczna), recepcji (aktywność recepcyjna), werbalizacji (aktywność werbalna).

W edukacji wczesnoszkolnej funkcjonują trzy podejścia eksponujące w różnym zakresie aktywny udział dzieci. W pierwszym z nich punktem wyjścia stymulującym aktywność, prowadzącą umiejętności, a ta z kolei wskazuje na rozwój, są określone zadania, w drugim - okazje edukacyjne, w trzecim - sytuacje dydaktyczno-wychowawcze.

Jeżeli zależy nam na stymulowaniu wewnętrznej motywacji dziecka do działania, a więc na tym, by była to jego własna aktywność, i jednocześnie na tym, by w rezultacie była to aktywność twórcza, a więc przynosząca mu coś nowego - należy tak organizować dziecku zewnętrzne warunki działalności stwarzać taką atmosferę emocjonalną, aby dziecko mogło jednocześnie poznawać poprzez działanie, poprzez wyobrażenia, poprzez posługiwanie się słowami i aby jednocześnie mogło tworzyć, doskonalić się poprzez używanie ich i wzbogacić swoją wiedzę.

Obecnie kładzie się nacisk na kształtowanie osobowości otwartej, autonomicznej o nastawieniu twórczym. Odchodzi się od edukacji realizującej system kar i nagród, rywalizacji na rzecz wdrażania współdziałania i uwzględnienia indywidualności dziecka.

Często jest tak, że dorośli uczą dzieci nadmiernej ostrożności, kompromisu, uległości, wzorowaniu się na przyjętych schematach, ograniczając przez to ich rozwój twórczy. Tymczasem postawa twórcza ma charakter powszechny pobudzanie tej dyspozycji jest sprawą wychowania. Trzeba poznać czynniki sprzyjające postawie twórczej i określić warunki, w jakich te czynniki mogą być ujawnione i rozwinięte u dziecka, wyposażyć nauczycieli we wszystkie rodzaje narzędzi autentycznej pedagogiki twórczej ekspresji. Jest to jedyna droga, aby przygotować dziecko do życia w świecie postępu, rozwoju nauki i techniki w świecie nieustannych zmian. Nie wystarczy wyposażyć w informacje i recepty. Należy wychować człowieka, który będzie odznaczał się autentycznością, który potrafi realizować zmiany, zdobywać wiedzę i wykorzystywać ją w nowych sytuacjach.

Pielęgnowanie rozwoju twórczości dzieci i młodzieży jest celem i środkiem wychowania. Jest to możliwe w przypadku uwzględnienia naturalnych praw rozwoju psychicznego tej twórczości, dzięki utrzymaniu właściwej równowagi czynników intelektualnych i emocjonalnych w procesie twórczym, przy położeniu nacisku na rozwój twórczej wyobraźni i heurystycznego myślenia. W nauce szkolnej niezależnie od programu nauczania należy stosować metody i formy pracy aktywizujące uczniów w zależności od różnic indywidualnych rozwoju, wprowadzając dużą dowolność tematyczną, warsztatową i formalną, unikając akademickich wzorów i pracy "równym frontem na zadany temat".

Opracowanie: mgr Mirosława Sawicka

Wyświetleń: 1444