Co należy wiedzieć o dysleksji?

Dysleksja - która według jednych dotyka 15%, a według innych danych aż 20% społeczności - nie jest zjawiskiem nowym. Z powodu specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania kłopoty w szkole mieli m. in. : baśniopisarz H. Ch. Andersen, wynalazca T. Edison, rzeźbiarz A. Rodin, fizycy A. Einstein i N. Bohr, premier W. Churchill, gen. G. Patton, prezydent USA W. Wilson. Ale już z tego dość przypadkowego doboru nazwisk wynika, iż można być dyslektykiem i zostać wybitna osobą reprezentująca świat kultury, nauki lub polityki, wpływać na kształt świata. Jednak od razu pojawia się drugi wniosek: o specyficznych trudnościach mówimy wtedy, gdy człowiek jest sprawny intelektualnie, a wiec mieści się w granicach normy lub ja przekracza. Jeżeli owe trudności wynikają z niskiego poziomu sprawności intelektualnej, zaniedbań pedagogicznych lub środowiskowych, nie możemy ich nazwać dysleksją.

I. Wyjaśnienie pojęcia "dysleksja".

Pojęcie "dysleksja" jest używane w szerokim i wąskim znaczeniu. W tym pierwszym oznacza zespół wszystkich zaburzeń funkcji percepcyjno - motorycznych w przypadku osoby o prawidłowym rozwoju umysłowym. Owe zaburzenia są też nazywane "fragmentarycznymi", "deficytami rozwojowymi" lub "mikrodysfunkcjami". Mogą występować w postaci izolowanej (pojedyncze funkcje, np. motoryki, analizy i syntezy wzrokowej) lub mogą pojawiać się równocześnie i być sprzężonymi, co jest częściej spotykane. Dysleksję dzielimy na:

dysleksję - wąskie znaczenie pojęcia - specyficzne trudności w czytaniu,

dysortografię - wąskie znaczenie pojęcia - specyficzne trudności w pisaniu mimo opanowania zasad ortograficznych (odstępstwa od poprawnego zapisu wyrazów),

dysgrafia - zaburzenie graficznej strony pisma: brzydkie pismo, niespójne litery, nieczytelność zapisu.

Niektórzy znawcy przedmiotu (np. B. Sawa) proponują odróżnienie dysleksji rozwojowej (kiedy nie występuje organiczne uszkodzenie mózgu) od dysleksji nabytej (istnieje minimalne uszkodzenie mózgu). Do tej pory nie ustalono zależności między dysleksją rozwojową a dysfunkcją na tle organicznym.

II. Wpływ dysfunkcji rozwojowych na rodzaje działalności ucznia.

Zaburzenia mogą mieć różny stopień nasilenia, obejmować mniejszy lub szerszy zakres trudności w uczeniu się.
Specyficzne trudności w uczeniu się występują podczas nauki: języka polskiego, języków obcych (przede wszystkim języka rosyjskiego), geografii (np. mylenie stron świata, brak orientacji na mapie i w terenie), matematyki (np. mylenie cyfr, znaków i symboli, błędne przepisywanie działań, kłopoty z geometrią wskutek zaburzeń relacji przestrzennych. Jest to typ dysleksji zwanej dyskalkulią), fizyki (np. trudności w rozumieniu pojęć, mylenie kierunków wektorów). Dysleksja może ujawnić się podczas zajęć plastycznych - rysunki są uproszczone, ubogie, sprawiające wrażenie niestarannie wykonanych, wręcz niechlujnych. Niekiedy też uczniowie dyslektyczni mają kłopoty z wykonaniem ćwiczeń gimnastycznych (przede wszystkim układami gimnastycznymi), opanowaniem jazdy na rowerze, wrotkach, łyżwach i deskorolce, co wynika z niskiej sprawności ruchowej i niemożności zachowania równowagi ciała. Mała sprawność ruchowa rąk (motoryka mała) wpływa na niski poziom grafiki pisma.

Często wraz ze specyficznymi trudnościami uczenia się pojawiają się zaburzenia wtórne, którymi są skutki psychologiczne (emocjonalne, motywacyjne). Dysleksja może wpłynąć na obniżenie motywacji uczenia się, nie wypełnianie obowiązków szkolnych (np. nieczytanie lektur w liceum, bo są liczne i obszerne, a uczeń nie może nadążyć za tempem pracy klasy), dezorganizować czas wolny, gdyż dyslektyk potrzebuje więcej czasu na opanowanie wiadomości i wykształcenie umiejętności. Zarówno pierwotne, jak i wtórne zaburzenia mogą prowadzić w konsekwencji do zaburzeń osobowości ucznia. Podsumowując: przyczyny specyficznych trudności w uczeniu się warunkują skutki, ale także odwrotnie - skutki warunkują przyczyny.

III. Przyczyny dysleksji.

Przyczyny specyficznych trudności w uczeniu się, nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych, tkwią w zmianach strukturalnych Centralnego Układu Nerwowego, które powodują zmiany jego funkcjonowania.

Zaburzenia mogą pojawiać się w obrębie receptorów, przejawiać się w dominacji mózgowej oraz być wynikiem istnienia minimalnych organicznych uszkodzeń niektórych okolic mózgu.

Podłożem dysleksji mogą być uwarunkowania genetyczne lub nieprawidłowości warunków rozwoju dziecka w okresie płodowym i okołoporodowym, które wpływają na rozwój psychomotoryczny, a więc na funkcje uczestniczące w procesie czytania i pisania, mówienia, koordynacji ruchów.

O tym, jak rozległe są zaburzenia, decyduje; rodzaj i głębokość deficytu poszczególnych funkcji, zakłócenia ich współdziałania, ilość zaburzonych funkcji (przy czym zaburzenia polega na opóźnieniu w rozwoju, a nie jest wada wzroku, słuchu czy też uszkodzenia narządu ruchu).

IV. Symptomy wskazujące na możliwość występowania dysleksji.

Trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są dopiero u dzieci w okresie nauczania zintegrowanego, a powinien je zauważyć już nauczyciel w przedszkolu i w klasie "0". Już u przedszkolaka można bowiem stwierdzić objawy, które cechują dzieci "ryzyka dysleksji":

WIEK PRZEDSZKOLNY (3-5 lat):
- opóźniony rozwój mowy,
- słabe umiejętności językowe: trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, zapamiętywaniem nazw, budowaniem wypowiedzi,
- opóźniony rozwój ruchowy,
- mała sprawność ruchowa i koordynacja ruchów podczas czynności samoobsługowych, rysowania czy zabaw ruchowych.

KLASA "0" (6 - 7 lat):
- wadliwa wymowa, błędy gramatyczne,
- trudności z zapamiętaniem wiersza czy piosenki,
- trudności z różnicowaniem głosek podobnych (zaburzenia słuchu fonemowego) oraz z wydzielaniem z wyrazów sylab i głosek i z ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej),
- niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem wzorów graficznych i szlaczków,
- niechęć do układanek,
- oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, trudności z używaniem określeń: prawo - lewo, nad - pod itp.,
- trudności w nauce czytania.

WIEK SZKOLNY (powyżej 7-go roku życia):
1. Symptomy zaburzeń percepcji wzrokowej:

Wypowiadanie się - trudności odpoznawania przedmiotów na obrazkach i rozumienia przedstawianej treści. W związku z tym ubogi opis obrazka, zaobserwowanie małej ilości szczegółów.

Rysowanie - trudności w odwzorowywaniu prostych figur geometrycznych (koło, kwadrat, trójkąt, romb itp.). Czasami rysunki "ubogie".

Pisanie - trudności w zapamiętaniu kształtu liter, mylenie liter o podobnych kształtach graficznych (a-o, m-n, l-t, s-c), różniących się położeniem (n-u, p-g, b-d itp.), zapominanie w pisaniu o drobnych elementach, znakach pisarskich (kreseczki, "ogonki", ą, ę). Trudności wzrokowego zapamiętywania ortografii: częste błędy ortograficzne. Opuszczanie liter lub cząstek wyrazów. Słaba pamięć wzrokowa.. W/w objawy uwidaczniają się w przepisywaniu, pisaniu z pamięci, pisaniu ze słuchu.

Czytanie - mylenie liter o podobnym wyglądzie. Trudności w odpoznawaniu liter oraz wzrokowego wyróżnienia większej całości (sylaby czy wyrazy) przez to czytanie nie rytmiczne. Długie utrzymywanie się na etapie literowania. Odczytywanie niedokładne, przekręcanie końcówek, zgadywanie, gubienie się w tekście. Zwolnione tempo czytania, szybko występuje zmęczenie.

Rozumienie czytanej treści - trudności wytwarzania jasnych wyobrażeń związanych z czytanym tekstem. Koncentracja na technicznej stronie czytania utrudnia rozumienie przeczytanej treści.

Trudności z innych przedmiotów - trudności z geografii, geometrii, pomyłki w zadaniach arytmetycznych (błędne przepisywanie słupków), trudności w nauce języków obcych.

2. Symptomy zaburzeń funkcji słuchowej:

Wypowiadanie się - trudności w wypowiadaniu się, mały zasób słów, niegramatyczne wypowiadanie się. Często wady wymowy. Przekręcanie wymowy mało znanych wyrazów. Niekiedy kłopoty w wypowiedziach wynikające z trudności w rozumowaniu, wnioskowaniu, uogólnianiu na materiale werbalnym.

Pisanie - szczególnie nasilone trudności w pisaniu ze słuchu, wynikające z niemożności dokonywania prawidłowej analizy i syntezy słuchowej dyktowanych wyrazów lub zdań. Zniekształcenie pisowni, niekiedy wyrazy nie dają się odczytać. Szczególne trudności w pisowni wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność, w różnicowaniu pisowni i- j, odróżnianie samogłosek nosowych ą, ę od zespołów dźwięków om, on, em, en. Wadliwe wyodrębnianie wyrazów ze zdań, opuszczanie końcówek liter, łączenie przyimków z rzeczownikami. Trudności w pisaniu wyrazów nieznanych. Długo utrzymuję się przepisywanie "po kawałku", bez dyktowania sobie. Mylenie kolejności wyrazów w zapisie. Wolne tempo pisania.

Czytanie - trudności w zestawianiu dźwięków w całość - ciągłe literowanie, trudności w modulowaniu głosu, ze znakami przestankowymi. Liczne błędy w czytaniu, zmiany, opuszczanie głosek, mylenie wyrazów podobnych artykulacyjnie.

Rozumienie - trudności w rozumieniu przeczytanej treści wynikają z niedokładnego rozumienia określeń słownych, mylenie znaczenia wyrazów o podobnym brzmieniu.

Trudności z innych przedmiotów - ogromne trudności w nauce języków obcych. Trudności w uczeniu się pamięciowym - gorsza pamięć słuchowa. Trudności w przyswajaniu tabliczki mnożenia, kłopoty ze zrozumieniem instrukcji, objaśnień nauczyciela, zapamiętywaniem. Trudności z przyswajaniem materiału gramatycznego. W matematyce zbyt szybkie oderwanie się od konkretów utrudnia wytwarzanie się pojęć matematycznych.

V. Diagnozowanie.

Rozpoznanie specyficznych zaburzeń w czytaniu i pisaniu dokonuje się przede wszystkim przez obserwacje objawów odchyleń od prawidłowego przebiegu procesów. Najczęściej na etapie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej obserwatorem jest nauczyciel klas początkowych, a od IV klasy szkoły podstawowej nauczyciel - polonista, rzadziej się zdarza, że dyslektyka dostrzeże nauczyciel języka obcego lub innego lub innego przedmiotu. Wynika to z tego, że nauczyciele klas I-III i poloniści mają stosunkowo dużo godzin, a w związku z tym możliwości dokonania obserwacji porównania ucznia z innymi, nawiązania kontaktu z dzieckiem, mogą dokonać analizy wytworów pracy uczniów, określić ilość i jakość występowania błędów oraz poziom opanowania zasad ortograficznych, tempo czytania i inne.

Nauczyciel lub pedagog szkolny powinien też przeprowadzić wywiad z rodzinami uczniów w celu zebrania informacji, jaki był rozwój dziecka od najwcześniejszego okresu, danych na temat kariery szkolnej, motywacji i pomocy w nauce oraz by wykluczyć inne czynniki, które mogłyby być przyczyną niepowodzeń szkolnych, np. zaniedbań społecznych. Na tej podstawie wychowawca, polonista lub pedagog napisze skierowanie na badania, które musi być wykonane i przeprowadzone do końca roku szkolnego poprzedzającego ostatni rok nauki w placówce danego typu, a więc w V klasie szkoły podstawowej, II klasie gimnazjum i liceum.
Opinia specjalistów zawiera:

informację o tym, na czym polegają specyficzne trudności,

wskazuje na możliwości i ograniczenia ucznia,

wskazuje sposoby dalszej pracy z dzieckiem,

informację o obniżeniu wymagań, jeżeli są one konieczne,

określa przepis prawny, na podstawie którego należy zindywidualizować wobec ucznia. Dz. U. nr 29 poz.323 z dnia 6.04.2003 r.

VI. Pomocy w przypadkach dysleksji udzielają:

poradnie psychologiczno - pedagogiczne - diagnozowanie i udzielanie informacji na temat form opieki, zajęcia z zakresu terapii pedagogicznej,

Zarząd Główny i Oddziały Polskiego Towarzystwa Dysleksji - wskazanie form pomocy dziecka,

nauczyciele - specjaliści z zakresu terapii pedagogicznej.

BIBLIOGRAFIA

1) Bogdanowicz M. O dysleksji, czyli pytania i odpowiedzi dla rodziców i nauczycieli. Wydawnictwo Linea, Lublin 1993
2) Bogdanowicz M. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu - dysleksja rozwojowa w: Gałkowski T.,Jastrzębska G. Logopedia. U.O, Opole 1001
3) Bogdanowicz M. Trudności w pisaniu u dzieci UG, Gdańsk 1984
4) Bogdanowicz M. Leworęczność u7 dzieci. WSiP, Warszawa 1989
5) Bogdanowicz M. Metoda dobrego startu. WSiP, Warszawa 1989
6) Bogdanowicz M., Barańska M, Jakucka E. Od piosenki do literki. Wyd. "Fokus", Gdańsk 2001
7) Czajkowska I, Herda K. Zajęcia korekcyjno- kompensacyjne w szkole. WSiP, Warszawa 1989
8) Dmochowska M. Zanim dziecko zacznie pisać. PZWS, Warszawa 1973
9) Dembińska M. Domowe zabawy logopedyczne. WSiP, Warszawa 1994
10) Dembińska - Wola M., Chrzanowska - Boruszewska M. Popatrz, dotknij, powiedz. Uczymy się czytać i mówić przez dotyk. WSiP, Warszawa 1999
11) Faber E. Mazlich A. Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Media Rodzina of Poznań Inc, Poznań 1993
12) Gąsowska T., Pietrzak Stępkowska Z. Praca porównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. WSiP, Warszawa 1984
13) Grabołowska K., Jasrząb J., Mickiewicz J., Wojak M. Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych. Wydawnictwo "Dom Organizatora", Toruń*K., Jasrząb J., Mickiewicz J., Wojak M. Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych. Wydawnictwo "Dom Organizatora", Toruń 1996
14) Grzelachowska H. Głoska a litera. Ćwiczenia dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Wydawnictwo "Seventh Sea", Warszawa 1998
15) Hurlock E,B. Rozwój dziecka. PWN, Warszawa 1985
16) Jastrząb J. Usprawnianie funkcji percepcyjno - motorycznych dzieci dyslektycznych, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej MEN, Warszawa 1994
17) Jastrząb J. Gry i zabawy w terapii pedagogicznej. CMPPP MEN, Warszawa 1994
18) Karczmarek L. Nasze dziecko uczy się mowy. WL, Lublin 1977
19) Kephart NC. Dziecko opóźnione w nauce szkolnej. PWN, Warszawa 1970
20) Kościowa M. Moje metody pracy w klasie pierwszej. WSiP, Warszwa 1991
21) Malendowicz J. O trudnej sztuce czytania i pisania, NK, Warszawa 1978
22) Malmquist E. Nauka czytania w szkole podstawowej. WSiP, Warszawa 1987
23) Natowska H. Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka. WSiP Warszawa 1986
24) Apostolska B., Skórka E., Śliwerska W. Gramatyka inaczej. Ćwiczenia uzupełniające dla klas II III. Oficyna wydawnicza "Impuls", Kraków 1993
25) Racławski B. Poradnik fonetyczny dla nauczycieli. WSiP, Warszawa 1986
26) Sawa B. Dzieci z zaburzeniami mowy. WSiP, Warszawa 1990
27) Sawa B. Jeżeli dziecko źle czyta i pisze. WSiP, Warszawa 1994
28) Smoleńska A. Ćwiczenia wyrównawcze w zakresie czytania i pisania. Wydawnictwa akcydensowe, Warszawa 1989
29) Spionek H. Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych. PZWS, Warszawa 1970
30) Styczek I. Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego. WSiP, Warszawa 1982
31) Szuman S. Dzieła wybrane. Tom 1-2. Studia nad rozwojem psychicznym dziecka. Podstawy rozwoju i wychowania w ontogenezie. WSiP. Warszawa 1985
32) Szurmiak M. Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu. WSiP, Warszawa 1987
33) Wilczkowi M. Zabawy słowem. N.K. Warszawa 1986
34) Zakrzewska B. Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. WsiP, Warszawa 1976

Opracowanie:
mgr M. Jurczyńska

Zgłoś błąd    Wyświetleń: 1647