Szkolny program wychowania zdrowotnego

Stan zdrowia społeczeństwa polskiego jest zły i ulega stałemu pogorszeniu. Społeczna świadomość istoty spraw zdrowia jest znikoma, czasem wręcz jest rażąco niska, nawet wśród osób z cenzusem naukowym. Nie docenia się zdrowia, nie wie się jak postępować, aby je chronić, jak doskonalić czy pomnażać. Świadome poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne, rodziny, a zwłaszcza zdrowie publiczne jest niemal abstrakcją. Brak jest elementarnych postaw i zachowań zdrowotnych. Nieracjonalne zachowania zdrowotne, niedostateczny zakres świadomych potrzeb zdrowotnych i umiejętności uniemożliwia utrzymanie zdrowia jednostek nawet na dostatecznym poziomie.

Dziś już wiadomo, że jedynym remedium staje się odpowiedni proces edukacyjny i wychowawczy. Obiegowe stwierdzenie - o własne zdrowie trzeba dbać - wielu dorosłych uznaje za teoretyczne. Aby to zmienić troskę o zdrowie trzeba wpoić dzieciom. Szczególne znaczenie ma więc edukacja zdrowotna w szkole, bowiem zdrowa i wykształcona populacja dzieci i młodzieży to zdrowa i pomyślna przyszłość. Tysiące młodych ludzi uczęszcza do szkół. Jest to ogromna, łatwo osiągalna grupa. Szkoła stwarza znakomitą szansę na przekazanie dziecku wiedzy o zdrowiu, kształtowania umiejętności i wartości dla przyszłego życia. Edukacji do zdrowia w szkole należy nadać najwyższy priorytet, nie tylko w aspekcie zdrowia, lecz również samej edukacji - zdrowe dziecko dobrze się uczy.

Wszyscy w zasadzie doceniaj ą znaczenie wychowania zdrowia w szkole. Nie wystarcza jednak tylko deklaracja i dobra wola. Za pilne zadanie należy uznać nadanie edukacji zdrowotnej wyższej pozycji w systemie kształcenia. Już od lat zdawano sobie sprawę, że najodpowiedniejszym miejscem do przekazywania, jak dziś nazwalibyśmy - oświaty zdrowotnej, jest szkoła. Przez długi okres szeroki wachlarz zagadnień dotyczących zdrowia ujmowano pod postacią higieny szkolnej. Myśl wychowawcza w medycynie i myśl o zdrowiu w pedagogice musiały się wreszcie spotkać. Z tej właśnie interakcji powstaje koncepcja wychowania zdrowotnego.

Ideę tę przyjęto i uznano za szansę wzmocnienia i poszerzenia tradycyjnej o-światy zdrowotnej do zakresu pełnej edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży. W oparciu o sprecyzowane przez M. Demela podstawy historyczne i teoretyczne, podejmowano wiele wysiłków aby wychowanie zdrowotne mogło przejść w fazę realizacyjną. Ewolucja programu wychowania zdrowotnego (WZ) sięga daleko w przeszłość. Zasadniczy okres kształtowania modelu edukacji zdrowotnej w polskiej szkole zaczyna się w latach 60. Pojawiają się wówczas konkretne, a zarazem alternatywne propozycje rozwiązań dotyczące wprowadzenia WZ do szkół. Tym samym problem projektu realizacji WZ w szkole stał się znów aktualny.

Z punktu widzenia nauczyciela - praktyka zadałam sobie pytanie, jaki powinien być dobry program edukacji prozdrowotnej? W oparciu o przemyślenia własne i literaturę sformułowałam poniżej przedstawione postulaty.

Program edukacji prozdrowotnej musi uwzględniać zasadę internalizacji. Internalizacja to proces, w którym uczący się wykorzystuje wiedzę w sposób efektywny myśli, zastanawia się, podejmuje decyzje i działania. WZ składa się z kilku etapów - od uświadomienia sobie problemu zdrowia do decyzji osobistych, działań społecznych czy zachowań zdrowotnych. W czasie wdrażania programu WZ zachodzą u wychowanka kolejne etapy internalizacji:
- przyswojenie, zapamiętanie, opanowanie wiedzy,
- sprawdzenie i porównanie jej wartości zdrowotnych z własnymi kryteriami,
- odrzucenie lub przyjęcie,
- w przypadku akceptacji wdrożenie do własnego systemu utrwalonych poglądów, norm i wartości,
- stosowanie przyswojonej wiedzy, doświadczeń w życiu codziennym,
- przekazywanie wiedzy i umiejętności z pełnym zaufaniem osobom drugim.

Treści programowe muszą być przekazywane spiralnie: nauczanie poszczególnych treści powtarza się wówczas kilkukrotnie w czasie nauki szkolnej. Kolejne powtarzanie opiera się na wcześniejszych osiągnięciach i umożliwia zwiększenie ilości i zakresu wiedzy oraz umiejętności uczniów odpowiednio do okresu ich rozwoju. Przekazywane treści połączone są w logiczną całość, wielokrotnie omawiane i utrwalane.

W przekazywaniu treści edukacji prozdrowotnej ważne jest uwzględnianie faz rozwojowych. Treści powinny być dostosowane do wielu uczniów, na których oddziałują. Opracowanie ich oparte musi być o znajomość praw rządzących rozwojem dzieci i młodzieży w aspekcie psychicznym i fizycznym. Uwzględniać należy możliwości percepcyjne wychowanków w różnych okresach rozwoju.

Program winien być oparty o analizę lokalnych potrzeb zdrowotnych. Potrzeby w procesie WZ stanowią punkt wyjścia dla działania pedagogicznego, ich znajomość jest elementarnym warunkiem projektowania pracy pedagogicznej.

Postuluję także łączenie wiedzy z umiejętnościami. W szkolnym WZ wiedza jest równie ważna jak nabywanie umiejętności niezbędnych dla stylu życia sprzyjającemu zdrowiu. Nie ma w nim szczególnej koncentracji na przekazywaniu wiedzy, zachowana jest potrzebna równowaga między wiadomościami o zdrowiu a osobistymi "umiejętnościami".

Proces wymaga stałej ewaluacji: ocena i ewaluacja są jednym z podstawowych elementów w realizacji szkolnego WZ. Są niezbędne dla uzyskania informacji czy praca, która została wykonana daje efekty, umożliwiają określenie - kontynuacji, korelacji lub zmiany działań na następny okres.

Niezbędne wydaje się także zaangażowanie w proces WZ całej szkoły. Szkoła traktowana jako społeczność promująca zdrowie, zwraca baczną uwagę na to, by realizacja WZ była wspierana i wzmacniana przez warunki i organizację nauczania, strukturę szkoły, postawy nauczycieli wszystkich przedmiotów, organizacje działające na terenie szkoły, szkolną służbę zdrowia, administrację.

Wymagana jest tu także współpraca z rodziną i społecznością lokalną. To - w moim odczuciu - jeden z podstawowych czynników warunkujących zachowania zdrowotne jednostki i zbiorowości to uspołecznienie życia. Na rozwój postaw, wartości i zachowań dotyczących zdrowia fizycznego i emocjonalnego dziecka silny wpływ ma rodzina. Program WZ oparty jest na ścisłej współpracy między domem i szkołą. Szkolne WZ dociera do domów uczniów, rodzice włączeni są do dyskusji, dialogu, rozważań i decyzji dotyczących zdrowia. Stopień wspomagania procesu wychowania przez środowisko rodzinne zależny jest od tego, na ile jest ono nasycone elementami kultury zdrowotnej - program uwzględnia więc edukację prozdrowotną rodziców i opiekunów. Szkoła i rodzicie łączą swe siły dla promowania zdrowia ich uczniów i dzieci. Szkolne WZ wspierane jest też ze strony środowiska lokalnego, którego działalność bezpośrednio lub pośrednio związana jest z problemami zdrowia.

Szkolna edukacja prozdrowotna powinna być realizowana przez osoby o przygotowaniu pedagogicznym i merytorycznym. Szkolne WZ realizowane jest przez kadrę o odpowiednich kwalifikacjach pedagogicznych. Są to osoby przygotowane do pracy z dziećmi i młodzieżą, które nie tylko przekazują wiedzę o zdrowiu w formie pogadanek i wykładów, ale umieją nawiązać kontakt, dialog i współpracę z wychowankami.

Szkolny program prozdrowotny powinien zawierać cztery zasadnicze działy:
1. Wiedzę o zdrowym stylu życia i świadome podejmowanie decyzji o nim;
2. Bezpieczeństwo i pierwszą pomoc;
3. Wiedzę o chorobach i dysfunkcjach;
4. Umiejętność jednoczenia środowiska wokół spraw związanych ze zdrowiem.

W każdym z tych działów przedstawione są treści szczegółowe, które powinny być w jak najszerszym zakresie w szkole realizowane. I tak w kolejnych działach:
1. Odżywianie. Nałogi. Aktywność ruchowa. Higiena osobista i ogólna. Troska o
własne ciało. Hartowanie, sen i wypoczynek. Własny wizerunek. Kontakty miedzy ludźmi. Świadomość ekologiczna. Edukacja konsumenta.
2. Wiedza i umiejętność postępowania w stanach nagłych zagrożeń zdrowia i życia. Umiejętność korzystania z instytucji i organizacji, które udzielają pomocy w sytuacjach zagrożeń
3. Zachowanie się osoby chorującej, rachowanie się wobec osoby chorej ostro i przewlekle oraz niepełnosprawnej. Dysfunkcje okresu pokwitania. Choroby związane ze szkodliwością cywilizacji. Choroby zakaźne i pasożytnicze.
4. Pozyskiwanie rodziny dla prowadzenia zdrowego stylu życia, oddziaływanie na grupę rówieśniczą. Aktywizowanie środowiska szkolnego. Aktywizowanie środowiska lokalnego.

Bibliografia:

"Szkoła promująca zdrowie ucznia i nauczyciela" Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 1995 nr 3
Demel Maciej, "Pedagogika zdrowotna", Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1980, str. 81, 82.
Demel Maciej, "Wychowanie zdrowotne jako dyscyplina pedagogiczna", Wychowanie Fizyczne i Higiena szkolna, 1965 nr 3
Handzlik Janusz, "Czy w Polsce uda się wprowadzić wychowanie prozdrowotne"
Ingnar-Galinowska Barbara "Wychowanie zdrowotne - możliwości szkół" Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 1995 nr 2
Jurczak Adam, "Integracja międzyprzedmiotowa w procesie kształcenia i wychowania do zdrowia uczniów kl.I szkoły podstawowej" Lider 1993 nr 2
Krawański Andrzej, "Wychowanie zdrowotne w ramach wychowania fizycznego - oczekiwania i możliwości", Lider, 1992 nr 5
MEN, Biuro do Spraw Reformy Szkolnej, Protokół ze Zjazdu uczestników II etapu prac nad zestawem podstaw programowych (minimów programowych) kształcenia ogólnego. Warszawa 1993, str. 19

Rożkowa Krystyna, "Wychowanie zdrowotne - cele i zadania", Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna, 1978 nr l
Wilhams Trevor, "Szkolne wychowanie zdrowotne w Europie", Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 1989 nr 7/8

Opracowanie: mgr Justyna Gut

Wyświetleń: 6098