Zasady prawidłowego odżywiania się a choroby cywilizacyjne

Prawidłowe żywienie jest jednym z głównych czynników środowiska, które ma wpływ na organizm człowieka i utrzymanie dobrego stanu jego zdrowia.

W związku z powyższym ważną rolę odgrywa właśnie racjonalne odżywianie, które polega na ciągłym dostarczaniu w codziennych posiłkach wszystkich niezbędnych składników odżywczych zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu. Jest ona podstawowym warunkiem osiągnięcia dobrego rozwoju i zdrowia, a także sprawności fizycznej i umysłowej każdego człowieka, zarówno w pełni sprawnego jak i cierpiącego na określone choroby. Obecnie coraz bardziej podkreśla się rolę racjonalnego żywienia w zapobieganiu chorobom, w których dieta jest podstawowym czynnikiem leczenia. Najprostszym przykładem tego jest leczenie dietą wielu chorób tzw. metabolicznych, wśród nich otyłości, cukrzycy i innych. Ważną role w prawidłowym żywieniu odgrywają normy żywienia. Określają one dzienne zapotrzebowanie na energię i poszczególne składniki pokarmowe, które człowiek powinien spożywać w zależności od wieku, płci, rodzaju wykonywanej pracy i stanu fizjologicznego. Istotne znaczenie ma również liczba posiłków w ciągu dnia i taki dobór produktów spożywczych, aby w każdym posiłku oprócz odpowiedniej ilości energii znalazły się potrzebne człowiekowi składniki odżywcze.. Nauka o żywieniu człowieka określa i wciąż jeszcze uściśla, jakie składniki pokarmowe są niezbędne dla organizmu i w jakich ilościach. W wyniku badań stwierdzono, że do pokrycia całkowitego zapotrzebowania organizmu ludzkiego potrzeba ponad 40 związków chemicznych występujących w produktach spożywczych. Żaden z produktów nie zawiera wszystkich niezbędnych do życia składników odżywczych, dlatego codzienne pożywienie musi składać się z wielu różnorodnych produktów. W związku z powyższym spożywane posiłki powinny być jak najbardziej urozmaicone. Pożywienie jednostronne, składające się zawsze z takich samych produktów lub potraw nie jest odpowiednie, chociaż zaspakaja uczucie głodu. Niedobory składników pokarmowych mogą wywoływać u ludzi pozornie zdrowych takie skutki, jak nieprawidłowy rozwój, łatwość męczenia się, brak energii, brak apetytu, mała odporność na infekcje, itp. W wyniku długotrwałego niedoboru określonych składników odżywczych narażamy się na powstawanie rozmaitych schorzeń jak: krzywica, wole, próchnica, niedokrwistość, kurza ślepota, choroby przemiany materii i wiele innych. Tylko należycie odżywiony organizm może skutecznie bronić się przed zachorowaniem. Złe odżywianie upośledza także wydajność pracy tak fizycznej jak umysłowej. Dużą rolę odgrywa również wartość energetyczna poszczególnych posiłków w stosunku do całkowitej ilości energii przeznaczonej do spożycia w ciągu dnia. Nadmiar energii dostarczonej do organizmu wraz z pożywieniem, a nie zamienionej na pracę, prowadzi w prostej linii do odkładania się tkanki tłuszczowej, co jest bezpośrednią przyczyną powstawania nadwagi. Od nadwagi bardzo blisko do otyłości. A tej trzeba bezwzględnie unikać i to nie tylko ze względów estetycznych, lecz przede wszystkim zdrowotnych. Otyłość sprzyja powstawaniu wielu ciężkich chorób m.in. cukrzycy, miażdżycy, nadciśnienia. Pożywienie jest dla organizmu źródłem energii niezbędnej do pracy mięśni, materiałem budulcowym dla tkanek oraz źródłem tzw. regulatorów, czyli czynników warunkujących prawidłowe funkcjonowanie ustroju.

Wraz z pożywieniem dostarczamy organizmowi białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, wodę i sole mineralne. Wszystkie podstawowe czynności fizjologiczne jak bicie serca, oddychanie, krążenie krwi, ruchy jelit, utrzymanie stałej ciepłoty ciała wymagają nieprzerwanego dostarczania energii. Również praca mięśni może odbywać się tylko dzięki energii czerpanej z codziennego pożywienia. Niedobór pożywienia, czyli spożywanie pokarmów zbyt ubogich w stosunku do wskazań nauki o żywieniu prowadzi do tzw. niedożywienia. W wyniku długotrwałego niedożywienia człowiek staje się osłabiony, apatyczny, skłonny do zachorowań, łatwo zapadający na niedokrwistość. Mocno zakorzenione w naszym kraju przekonanie, że ilość spożytego mięsa jest miernikiem dobrego odżywiania się jest błędne. Nadużywanie potraw mięsnych i tłuszczów zwierzęcych jest szkodliwe i stanowi jedną z przyczyn powstawania miażdżycy. Pełnowartościowe jest tylko pożywienie urozmaicone, dostarczające organizmowi składników budulcowych, regulujących i będących źródłem energii. W skład pożywienia powinny zatem wchodzić różne surowce, takie jak mięso, nabiał, ryby, warzywa, owoce, artykuły mączne, przyprawy. Naukowcy stwierdzili, że wprowadzony do organizmu błonnik - w postaci jarzyn lub otrąb zbożowych - jest czynnikiem regulującym pracę żołądka oraz przyśpieszającym usuwanie zbędnych resztek pożywienia z organizmu. Dostateczna ilość błonnika w diecie wpływa także na zmniejszenie zachorowalności na zapalenie wyrostka robaczkowego. Wskazane jest więc spożywanie chleba z mąki gruboziarnistej, dużej ilości jarzyn oraz zielenin. Żywienie niskobłonnikowe może być jedną z przyczyn nowotworów jelita grubego. Poza sezonem należy świeże owoce i warzywa zastępować mrożonkami. Wskazane jest także spożywanie dużej ilości chudego mleka, olejów roślinnych i oliwy oraz niewielkiej ilości świeżego masła i ograniczonej ilości jaj. Duży wpływ na wartość odżywczą pożywienia ma sposób przyrządzania potraw oraz dodawanie do nich stosownych przypraw jak zioła, sok cytrynowy itp.

Do przyczyn wadliwego żywienia należy zaliczyć:
- niedostateczne spożywanie mleka i jego przetworów,
- zbyt duże spożywanie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego,
- zbyt duże spożywanie soli, słodyczy,
- małe urozmaicenie posiłków,
- małe spożywanie owoców i warzyw,

Aby wyeliminować wadliwe żywienie, albo przynajmniej je ograniczyć Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie opracował zgodnie z wymogami Światowej Organizacji Zdrowia 10 zasad racjonalnego żywienia. Brzmią one następująco:
1. Bezpieczeństwo dla zdrowia w rozmaitości spożywanych produktów,
2. Utrzymanie należnej masy ciała chroni przed chorobami przemiany materii,
3. Ciemne pieczywo, bogate w witaminy, składniki mineralne i błonnik korzystniejsze niż pieczywo białe,
4. Dwie szklanki chudego mleka zapewniają organizmowi wystarczającą ilość wapnia,
5. Ryby zdrowszym źródłem białka niż mięso,
6. Dużo warzyw i owoców zapewnia organizmowi wystarczającą ilość witaminy C, beta-karotenu, minerałów i błonnika,
7. Ograniczenia spożywania tłuszczów zwierzęcych,
8. Unikanie słodyczy chroni przed próchnica zębów i ułatwia utrzymanie należnej wagi,
9. Mniej soli - mniejsze zagrożenie nadciśnieniem tętniczym,
10. Niepicie alkoholu jest rozsądniejsze od umiaru w spożyciu a namiar rujnuje zdrowie.

Podstawową zasadą prawidłowego żywienia jest urozmaicenie posiłków. Rozmaitość produktów codziennym jadłospisie chroni przed niedoborem lub nadmiarem określonych składników pokarmowych oraz spożywaniem różnych substancji obcych, zawartych w żywności w wyniku stosowania nawozów sztucznych, środków ochrony roślin lub związków chemicznych, które dostają się do żywności w procesie jej przetwórstwa i przechowywania, a także związków antyżywieniowych występujących w różnych produktach spożywczych. Należy pamiętać, że nie wszystkie produkty spożywcze w jednakowym stopniu kumulują obce związki chemiczne, a naturalne substancje antyżywieniowe występują w różnych produktach w rozmaitych ilościach.

Literatura:
1. W. Piotrowiakowa, Potrawy jarskie, Warszawa 1988, Państwowe
Wydawnictwo Ekonomiczne,
2. A. Szczygieł, Informacja o upowszechnianiu wiedzy o żywności i
i żywieniu w latach 1993-94, Warszawa 1995, IŻiŻ,
3. Z. Wysokińska, Zasady żywienia, Warszawa 1964, PZWS,
4. H. Kunachowicz, A. Szczepańska, A. Ners, E. Czarnowska-Misztal, Podstawy żywienia człowieka, Warszawa 1995, WSiP.

Opracowanie: Barbara Kurzawa

Wyświetleń: 10209