Gdy dzieci kłamią

Prawdziwie groźnym kłamstwem okazują się słowa, które dorośli zwykli mówić dzieciom: "Nie wolno kłamać. Jeśli będziesz kłamał, nos ci się wydłuży jak u Pinokia ".Jest to bardzo pouczający paradoks logiczny: odżegnując się od kłamstwa-kłamiemy.
Forum, nr 50/98

Każdemu z nas zdarza się czasem skłamać. Kłamiemy, żeby uniknąć kary, żeby nie zrobić komuś przykrości, albo, żeby pomóc. Zdarza się niestety także, że posuwamy się do kłamstwa, aby komuś dokuczyć lub nawet zaszkodzić.

Kłamią także nasze dzieci. Dlaczego dzieci kłamią? Jak uczą się kłamstwa?

Należy odróżnić nieświadome rozmijanie się z prawdą, które pojawia się najwcześniej. Umysł dziecka nie potrafi rozróżniać rzeczywistości dostępnej zmysłowo od urojonej. Gwałtowny rozwój technik audiowizualnych zbliżył do siebie świat rzeczywisty i świat fantazji. W pewnym wieku rozróżnienie jednego od drugiego jest dla umysłu dziecka zadaniem zbyt trudnym. Jego fantazje często niepokoją dorosłych, są przez nich ucinane. W ten sposób pojawia się w życiu dziecka problem kłamstwa i prawdomówności jako norma moralna.

Kłamstwo jako celowe wprowadzanie w błąd powstaje w relacjach z dorosłymi. Dziecko odkrywa, że mówiąc nieprawdę może łatwiej osiągnąć cel, niż kiedy jest prawdomówne, zwłaszcza, gdy wiąże się to z karą, albo utratą korzyści. Na przykład nie mówi o złych ocenach w szkole. Im więcej lęków i zagrożeń, tym większe prawdopodobieństwo, że dziecko będzie kłamać. Zdarza się, że dziecko wpada na pomysł kłamstwa pod wpływem nieświadomych sugestii rodziców, zwłaszcza wymagających posłuszeństwa. Stara się ono spełniać oczekiwania dorosłych poprzez dostosowywanie informacji o sobie, tak, aby były one aprobowane.

Dziecko uczy się także kłamstwa przez naśladownictwo. Po co szukać samemu sposobu, jak skłonić rodziców do ustępstw lub uniknąć kary, jeśli można wykorzystać doświadczenie rówieśnika?

Dorosłym nie udaje się na ogół wprowadzić dziecka w świat bezwzględnej prawdomówności. Wcześniej, czy później odkrywa ono, że dorośli nie tylko sami kłamią, ale uważają kłamstwo za konieczne i usprawiedliwione. Co więcej sami nakłaniają dziecko do kłamania (powiedz, że mnie nie ma w domu).Z wychowawczego punktu widzenia najgorsze jest to, że towarzyszy temu norma "nie wolno kłamać". Dziecko wyrasta więc w atmosferze zakłamania: z jednej strony słyszy potępienie kłamstwa a z drugiej obserwuje i doświadcza posługiwania się nim na co dzień. Większość dzieci wyrasta z czasem z tak wyuczonych kłamstw.

Pojawienie się w pewnym wieku kłamstwa nie jest więc jeszcze niczym groźnym. Kiedy jednak dziecko zna normy prawdomówności, a jednak się do nich nie stosuje , uznając kłamstwo za sposób osiągania celu, jest ono objawem niedostosowania. Z początkiem patologii mamy do czynienia, kiedy kłamstwo staje się celem samym w sobie, albo, gdy nie ma na to żadnego uzasadnienia.

Dlaczego dzieci kłamią?

Z reguły kłamią dzieci, które znajdują się w sytuacji trudnej, przymusowej, z którą nie potrafią sobie poradzić inaczej.

Kłamstwa dziecięce mogą służyć unikaniu czegoś -są to kłamstwa obronne oraz osiąganiu czegoś-kłamstwa dążeniowe. Kłamstwa obronne są często jedynym sposobem uchronienia się przed agresją, przemocą czy poniżeniem. Badania wykazują, że strach przed przemocą fizyczną ustępuje lękowi przed presją psychiczną :wymyślaniem, poniżaniem, czy zawstydzaniem. Im więcej lęków i zagrożeń, tym częściej dziecko ucieka się do kłamstw.

Odmianą kłamstwa obronnego jest kłamstwo mające na celu uchronienie się przed poniżeniem i ośmieszeniem w grupie rówieśniczej. Niedostatek w rodzinie, niski standard materialny, bezrobocie są zwykle traktowane jako coś wstydliwego, co należy ukrywać. Wymaga to posłużenia się kłamstwem.

Istnieje także kłamstwo "konformistyczne",- deklarowanie określonych przekonań, postaw, które chronią przed dyskryminacją, wyobcowaniem itp.

Kłamstwo dążeniowe jest zazwyczaj lepiej planowane i obmyślane. Jego najprostsza formą jest skłanianie rodziców czy nauczycieli do ustępstw poprzez podanie fałszywych przyczyn, motywów czy okoliczności. W ten sposób można osiągnąć coś, co nie byłoby możliwe, gdyby zwrócić się z otwartą prośbą.

Dzieci szybko odkrywają, że przy pomocy kłamstwa łatwo można komuś dokuczyć lub zaszkodzić. Jest ono skuteczną bronią w dążeniu o pozycję czy popularność w grupie. Badania wykazują, że wobec rówieśników kłamstwa stosowane są najczęściej.

Wychowanie dziecka w prawdomówności wymaga spełnienia wielu warunków. Ważne jest budowanie z dzieckiem atmosfery wzajemnego zaufania. Należy wzmacniać motywację prawdomówności przez usuwanie przyczyn kłamstwa np.strachu oraz budzenie przekonania, że kłamstwo nie ma szans. Należy wpajać dziecku przekonanie, że mówienie prawdy nie będzie prowadzić do konsekwencji przykrych dla niego .Szczerość powinna zawsze spotykać się ze zrozumieniem i okazaniem pomocy. Nie należy karać czy wyśmiewać przejawów fantazjowania dziecka jako kłamstwa. Powinno się eliminować lęki i zagrożenia, jak też bezwzględne i kategoryczne zakazy. A przede wszystkim dorośli -zanim zaczną wymagać od dziecka mówienia prawdy-muszą zacząć od siebie.

Oprac. na podst. artykułu prof.. H. Muszyńskiego "Gdy Jaś kłamie..." Charaktery nr 2 Luty1999

Opracowanie: Agnieszka Mieczkowska

Wyświetleń: 1162