W_023
"Krzyżacy" jako powieść historyczna.
Na pytanie o przynależność gatunkową "Krzyżaków"
odpowiedź jest oczywista: powieść historyczna. Oznacza to, że utwór oparty
jest na wydarzeniach historycznych, a postacie i wydarzenia fikcyjne łączą
się z autentycznymi.
Zanim Sienkiewicz przystąpił do pisania swojej powieści,
poświęcił wiele czasu na staranne i wielokierunkowe przygotowania. Przede
wszystkim musiał sięgnąć do dokumentów źródłowych z epoki, o której mówi
powieść. Były to w tym wypadku "Dzieje Polski" Jana Długosza. Drugim źródłem
wiedzy dla Sienkiewicza były współczesne prace historyczne, traktujące
o czasach, w których rozgrywa się akcja utworu. Cennym źródłem wiedzy były
też zapewne dzieła sztuki, takie jak np. malowidła.
Przygotowania te były niezwykle istotne z dwóch
powodów. Po pierwsze dały bazę historyczną dla powieści, pozwalając wydarzenia
fikcyjne zakotwiczyć pośród wydarzeń autentycznych, takich jak śmierć królowej
Jadwigi, czy bitwa pod Grunwaldem. Po drugie, i ten powód jest może nawet
ważniejszy, sprawiły, że powieść nabrała wiarygodności. Autor mógł wprowadzić
wiele szczegółów z życia i obyczajów tamtej epoki, dzięki czemu przedstawiony
świat nabrał większej spójności i siły wyrazu.
Doskonałym przykładem na potwierdzenie wypowiedzianych
powyżej słów jest opis bitwy pod Grunwaldem. Sienkiewicz przy pisaniu tego
fragmentu książki korzystał z przekazów źródłowych dotyczących bitwy, co
pozwoliło mu stworzyć obraz niezwykle wiarygodny i poruszający swym rozmachem.
Doskonale, barwnie opisane formacje wojsk, uzbrojenie, wreszcie sposób
prowadzenia bitwy sprawiają, że czytelnik niemalże sam staje się jej uczestnikiem.
Bitwa pod Grunwaldem jest jednym z przykładów tego,
jak Sienkiewicz miesza fikcję literacką z prawdą historyczną. Obok Zbyszka
z Bogdańca czy Danusi, czyli postaci fikcyjnych, pojawia się wiele postaci
historycznych, np. księżna Anna Danuta czy Ulryk von Jungingen.
Niezwykle ciekawe są różne obserwacje obyczajowe,
np. opisy ubiorów, pojedynków, sposobów ślubowania damie.
Również język powieści służy stworzeniu pozorów autentyczności, choć
ma niewiele wspólnego z prawdziwym językiem tamtych czasów. Przy stylizacji
języka Sienkiewicz opierał się w znacznej mierze na gwarze podhalańskiej,
która doskonale spełniła w powieści swą rolę jako gwara staropolska, pozostając
przy tym zrozumiałą dla czytelnika.
Podsumowując, "Krzyżacy" stanowią dla czytelnika
cenne źródło informacji o epoce, w której rozgrywa się akcja powieści.
Należy jednak zawsze pamiętać, że jest to powieść historyczna, a nie praca
naukowa. Dlatego dopuszczalne są wszelkiego rodzaju przekształcenia, jak
np. przerysowanie znaczenia niektórych wydarzeń czy pominięcie innych.
Dlatego nie należy uczyć się z powieści Sienkiewicza historii stosunków
polsko - krzyżackich, choć stanowi ona świetną pomoc w wyobrażeniu sobie
tych odległych już przecież czasów.
[ML]