Funkcjonowanie w roli ucznia dzieci o różnym poziomie odporności psychicznej

Rozwój współczesnej cywilizacji komplikuje coraz bardziej środowisko życiowe człowieka. Coraz bardziej złożone stają się też zadania produkcyjne i warunki pracy ludzkiej. W nauce, w pracy zawodowej i w życiu osobistym jednostka, aby osiągnąć powodzenie, musi mieć nie tylko odpowiednią orientację i inteligencję, przygotowanie w postaci wiedzy i umiejętności, ale także bardziej ogólną i nadrzędną umiejętność radzenia sobie z różnorodnymi problemami i zadaniami, przeszkodami i trudnościami, jakie napotyka w swej aktywności, zdolność znoszenia napięć, przeciwności i niepowodzeń. Ta zdolność znoszenia różnego stopnia psychicznego obciążenia bez zakłóceń w zachowaniu to odporność psychiczna.

Indywidualny stopień psychicznej odporności na sytuacje trudne różnego typu decyduje o tym, czy dana jednostka ulegnie i ewentualnie, w jakim stopniu- destruktywnemu działaniu sytuacji trudnych. Będąc zależny częściowo od właściwości wrodzonych, kształtuje się on w toku życia danej jednostki wraz z całym złożonym systemem psychicznej regulacji zachowania się.

Poziom odporności psychicznej jest jednym z czynników wewnętrznych decydujących o prawidłowym funkcjonowaniu dziecka w roli ucznia.

Powyższe zagadnienie zainteresowało mnie do tego stopnia, że postanowiłam napisać pracę magisterską na ten temat. Poddałam badaniom takie czynniki jak: zachowanie się w sytuacjach trudnych intelektualnie i społecznie dzieci o różnym poziomie odporności psychicznej, osiągnięcia szkolne tych dzieci, ich postawy wobec nauki i nauczycieli, przestrzeganie przez nie zasad regulaminu szkolnego i stosunki społeczne tych dzieci z grupą klasową. Badania przeprowadziłam w oparciu o eksperyment badający zachowanie się dzieci w sytuacji recytowania wiersza przed komisją oceniającą, kwestionariusze dla uczniów, rodziców, wychowawców klas oraz analizę dokumentacji szkolnej. Badana grupa to uczniowie klas IV. Wyodrębniłam wśród nich dzieci o wysokiej, o wybiórczej i o niskiej odporności psychicznej.

W wyniku analizy porównawczej okazało się, że ich zachowanie w sytuacjach trudnych intelektualnie i społecznie jest odmienne.

Uczniowie o wysokiej odporności psychicznej popełniają najmniej błędów przy rozwiązywaniu zadania, wytrwale przezwyciężają napotkane trudności, brak jest u nich dezorganizującego wpływu emocji ujemnych.

Uczniowie o wybiórczej odporności psychicznej osiągają słabsze wyniki w wykonywaniu zadań. Wykazują oni pewną zdolność przeciwstawiania się trudnościom, ale brak im wytrwałości koniecznej do ich pokonania. Za swoje błędy obwiniają siebie lub zadanie.

Uczniowie o niskiej odporności psychicznej wykonują zadania na niskim poziomie sprawności. Są niepewni siebie, silnie napięci, występują u nich takie reakcje jak bierność, rezygnacja lub agresywne formy zachowania się wobec trudności.

Odporność psychiczna wywiera istotny wpływ na poziom osiągnięć szkolnych dzieci. Uczniowie o wysokiej odporności to najczęściej jednostki osiągające wysokie wyniki w pracy szkolnej, uczniowie o wybiórczej odporności osiągają na ogół przeciętne wyniki, a uczniowie o niskiej odporności psychicznej to jednostki z trudnościami i niepowodzeniami szkolnymi.

Wyniki moich badań potwierdzają również hipotezę, że istnieje zależność między postawami uczniów wobec nauki a ich odpornością psychiczną. Dzieci o wysokiej i wybiórczej odporności psychicznej nastawione są pozytywnie wobec nauki, natomiast wśród dzieci o niskiej odporności występuje pewne zróżnicowanie postaw. Część z nich jest nastawiona pozytywnie wobec nauki, dość dużą grupę stanowią dzieci o postawach ambiwalentnych, są tu też jednostki nastawione zdecydowanie negatywnie do nauki szkolnej.

Badania potwierdziły też hipotezę, że pozytywny układ stosunków między nauczycielem i uczniem sprzyja ukształtowaniu odporności psychicznej uczniów, a stosunki konfliktowe są przyczyną obniżania się odporności psychicznej uczniów. Okazało się, że uczniowie o wysokiej i wybiórczej odporności psychicznej są lubiani przez nauczycieli, sami są nastawieni do nich również pozytywnie. Uczniowie o niskiej odporności są na ogół nastawieni negatywnie wobec uczących ich nauczycieli. Nauczyciele z kolei wymieniają te dzieci jako niezbyt lubiane przez nich.

Badania wykazały również też, że układ stosunków między nauczycielem i uczniem wywiera istotny wpływ na nastawienie ucznia wobec szkoły, stosunki konfliktowe wpływają na negatywne ustosunkowanie się ucznia wobec szkoły.

Wyniki badań wykazały też, że istnieje związek między przestrzeganiem zasad regulaminu szkolnego, a odpornością psychiczna dzieci. Dzieci odporne psychicznie łatwiej respektują normy i zasady społecznego współżycia niż jednostki wybiórczo i mało odporne. Stwierdziłam również zależność poziomu odporności psychicznej dzieci od stosunków społecznych z grupą klasową. Pozytywne stosunki sprzyjają kształtowaniu się odporności psychicznej dzieci. Stosunki konfliktowe obniżają odporność psychiczną uczniów. Uczniowie o wysokiej i wybiórczej odporności psychicznej to na ogół jednostki cieszące się sympatią i uznaniem grupy. Uczniowie o niskiej odporności psychicznej to przeważnie jednostki mające trudności w adaptacji do życia w zespole, są traktowane przez członków grupy obojętnie, a nawet wyraźnie odrzucone.

Jak wykazałam, odporność na sytuacje trudne i umiejętność znoszenia trudności oraz ich pokonywania jest dla każdego ucznia cechą niezmiernie pożądaną. W wychowaniu musimy, więc liczyć się z indywidualną psychiczną odpornością wychowanków i dbać o to, aby postępowaniem swoim jej nie obniżać, lecz wzmacniać i utrwalać.

Służą temu:
1. Orientacja w indywidualnym poziomie psychicznej odporności uczniów.
2. Życzliwe i sprawiedliwe traktowanie wszystkich uczniów.
3. Stopniowanie wymagań w zależności od możliwości intelektualnych i cech osobowości dziecka.
4. Indywidualizowanie sposobów oceniania wyników uczenia się przez stosowanie takich form sprawdzania wiadomości, które pozwolą uczniom na pełne ujawnienie tego, co rzeczywiście umieją.
5. Utrzymywanie właściwych proporcji nagród i pochwał oraz kar i nagan, i to na korzyść pozytywnych środków oddziaływania.
6. Nacisk na tworzenie wewnętrznych programów czynności, na planowanie działań.
7. Kształtowanie umiejętności znoszenia i opanowywania emocji ujemnych oraz właściwego ich wykorzystywania w psychicznym sterowaniu procesami działania.
8. Rozwijanie aktywności dziecka i samodzielności w działaniu.
9. Kształtowanie, rozwijanie i wzmacnianie własnych dążeń wychowanków.
10. Możliwe wczesne wyłonienie uczniów sprawiających trudności wychowawcze i mających trudności w nauce.
11. Zapewnienie optymalnej pomocy dzieciom z trudnościami w nauce.
12. Otaczanie terapią i opieką jednostek "trudnych" odznaczających się niskim poziomem odporności psychicznej. Dzieci te powinny być kierowane do placówek specjalistycznych- poradni wychowawczo- zawodowych, poradni zdrowia psychicznego w celu dokładnych badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich oraz ustalenia szczegółowych programów terapii.
13. Indywidualizowanie oceniania postępowania wychowanków.
14. Ścisła współpraca wychowawcy z grupa i podejmowanie wspólnych decyzji odnośnie problemów wychowawczych.
15. Tworzenie silnych więzi emocjonalnych między członkami grupy i równocześnie kształtowanie takich cech zespołu, które umożliwiałyby efektywne oddziaływanie na jednostkę.
16. Dbałość o to, aby uczniowie zajmowali odpowiednie pozycje i odgrywali właściwe role społeczne w klasie oraz zechcieli uznać uzasadnione ze społecznego punktu widzenia cele i normy obowiązujące w klasie i w szkole.
17. Rozwijanie współpracy domu ze szkołą poprzez organizowanie pogadanek na tematy dotyczące rozwoju i wychowania dzieci, ukazujące związek między oddziaływaniem rodziny a rozwojem osobowości dziecka i jego funkcjonowaniem w roli ucznia.

Opracowanie: Eugenia Kowalczyk

Wyświetleń: 1211