Sytuacja dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym

ALKOHOL I JEGO WPŁYW NA ZDROWIE.

Zdrowie definiowane jest przez Światową Organizację Zdrowia jako "dobrostan fizyczny i psychiczny umożliwiający człowiekowi naukę bądź wykonywanie pracy oraz dający mu optymalną satysfakcję społeczną i kulturową".

Powszechnie wiadomo, że na stan naszego zdrowia wpływają zarówno czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne. Wśród czynników zewnętrznych istotną rolę odgrywają tzw. używki, w tym również alkohol, którego działanie prowadzić może do występowania powikłań zdrowotnych, nie tylko somatycznych, ale również i psychicznych. Osobnicze relacje na alkohol mogą być różne i są zależne od szeregu czynników zarówno fizycznych jak i psychicznych.

Toksyczne działanie alkoholu na narządy oraz układy, nieprawidłowe odżywianie się, jak i również niedobory i zaburzenia wchłaniania witamin powoduje występowanie różnego rodzaju powikłań somatycznych. U osób, które piją alkohol spotykamy większą podatność na infekcje i choroby zakaźne, częstsze urazy czaszki, większą wypadkowość oraz większą częstość samobójstw. Wszystkie te czynniki wpływają na obniżenie średniej długości życia zarówno osób uzależnionych od alkoholu jak i nadużywających go, w porównaniu z populacją ogólną.

Najbardziej podatny i wyjątkowo wrażliwy oraz narażony na spożywanie alkoholu jest układ nerwowy. W dowolnym układzie nerwowym najczęściej występują zapalenia wielonerwowe, zmiany mięśniowe, neuropatia wzrokowa, obkurczenie mózgu.

Najczęściej spotykane w układzie pokarmowym zmiany, to przewlekłe stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka, dwunastnicy. Narażona jest również wątroba, co wiąże się z powstawaniem marskości tego narządu i trzustki.

Intensywne picie alkoholu powoduje schorzenia układu sercowo-naczyniowego takie jak: nadciśnienie, zmiany zwyrodnieniowe mięśnia sercowego, otłuszczenie i powiększenie serca, arytmie i udary mózgowe, chorobę wieńcową i zaburzenia hematologiczne.

U osób pijących dochodzi także do trudności oddechowych, niewydolności nerek, zaburzeń hormonalnych. Przewlekłe spożywanie alkoholu hamuje funkcje układu odpornościowego.

U młodych kobiet, które piją alkohol w czasie ciąży bardzo często występują samoistne poronienia i przedwczesne porody. U noworodków mogą wystąpić objawy zespołu abstynencyjnego (drżenia, wzmożone napięcia mięśniowe, osłabienie, zaburzenia snu, płaczliwość, trudności w ssaniu itp.). W dalszym rozwoju dzieci występują wady serca, deformacja stawów, opóźnienie rozwoju psychosomatycznego oraz liczne wady rozwojowe.

Alkoholizm to choroba, w której człowiek traci kontrolę nad piciem. Picie zaburza psychologiczny i społeczny rozwój człowieka, prowadzi do ograniczeń dążeń i aspiracji, ogranicza możliwości życiowe. Zaburzeniu ulegają stosunki z otoczeniem i z najbliższą rodziną.

DZIECKO W RODZINIE ALKOHOLOWEJ.

Uzależnienie alkoholowe członka rodziny różnie ujawnia swój wpływ na życie pozostałych jej członków, wpływając przede wszystkim na warunki rozwojowe dzieci i młodzieży. Niekorzystna sytuacja w domu, złe pożycie małżeńskie rodziców, częste kłótnie, awantury, przemoc fizyczna i psychiczna oraz inne czynniki wpływają na kształtowanie się osobowości i dążeń życiowych dzieci powodując u nich wypaczenia. Aby zapobiec lub przerwać destrukcyjny wpływ picia alkoholu przez rodziców na dzieci, należy zwalczyć jego przyczyny, jak i również skutki. Pierwsze działania powinny obejmować przede wszystkim dokonanie niezbędnego przewartościowania w sferze obyczajowości społeczeństwa polskiego tolerującego ludzi pijących oraz zmiany polityki państwa wobec alkoholu, Dopiero wówczas zajęcie się konkretnymi rodzinami może przynieść wymierne efekty, które obejmują: pedagogizację rodziców i likwidację skutków społecznych nadużywania alkoholu.

W rodzinie z problemem alkoholowym istnieje duże prawdopodobieństwo zaniedbywania podstawowych potrzeb rozwojowych dzieci, które może prowadzić do wyniszczenia fizycznego oraz niepowodzeń szkolnych i trudności wychowawczych. Dzieci z takich rodzin częściej niż inne wykazują zaburzenia zachowania oraz objawy niedostosowania społecznego. Są reprezentantami poglądów świadczących o nie respektowaniu norm moralnych i społecznych. Poza tym dziecko nie odnajduje w rodzinie zaspokojenia możliwości swoich potrzeb emocjonalnych, łatwo może ulec tzw. "wykolejeniu społecznemu". Rodziców z problemami charakteryzuje duże prawdopodobieństwo zaniedbywania swoich dzieci. Wczesne doświadczenia i przeżycia dzieci w domu rodzinnym mają decydujące znaczenie dla całego późniejszego rozwoju osobowości młodego człowieka. Atmosfera wychowawcza panująca w tych rodzinach jest szczególnie niepomyślna. Dzieci żyją w ciągłej atmosferze zagrożenia. Dziecko z takiej rodziny wyrasta w atmosferze kłamstwa, awantur, bijatyk, braku szacunku dla nauki i pracy. Obserwuje ono łatwą rezygnację z obowiązków na rzecz beztroski, brak szacunku dla wszelkich norm.

Większość dzieci alkoholików unika zapraszania rówieśników, przyjaciół. Przejmują opiekę nad młodszym rodzeństwem oraz obowiązki domowe zaniedbywane przez uzależnionych rodziców. Wiele z nich traci bezpowrotnie swe dzieciństwo - pozbawione dziecięcej beztroski, stają się przedwcześnie dorosłe.

Gdy w rodzinie istnieje niedostatek materialny, spowodowany przez zakup alkoholu, papierosów - zaburza to gospodarczo-materialną i opiekuńczą sferę funkcjonowania takiej rodziny. Wpływa to pośrednio na warunki rozwoju prawidłowych postaw dzieci, rosnących w poczuciu niższości.

Ważnym elementem życia rodziny są warunki mieszkaniowe. Wpływają one na rozwój intelektualny i emocjonalny dzieci, warunkują kształtowanie uczuć estetycznych oraz atmosferę domową. Dzieci bardzo często nie posiadają własnego pokoju, a nawet miejsca do odrabiania lekcji czy też osobnego łóżka. Posiadanie własnego miejsca do spania, nauki jest nie tylko istotne z punktu higieny, ale i z powodu wzmacniania poczucia indywidualności i wypoczynku, tak bardzo ważnych w okresie dorastania.

Dla zdrowia i prawidłowego rozwoju dziecka konieczne są dobre warunki domowe. Podstawowym warunkiem jest odpowiednie odżywianie, odzież. W rodzinach alkoholików wszystkie te sprawy wyglądają gorzej w porównaniu z domem, gdzie nie używa się alkoholu. Dzieci tu są wątłe i chorowite, często niedożywione.

Również tragicznie przedstawia się kwestia wychowania. Najlepsze jego rezultaty są wtedy, gdy biorą w nim udział obydwoje rodzice. Jeżeli ojciec jest alkoholikiem, praktycznie nie bierze udziału w wychowywaniu dzieci. Gdy alkoholiczką jest matka, dzieci z reguły są pozbawione opieki rodzicielskiej. Żona alkoholika - niepijąca - więcej czasu i energii poświęca próbie nawrócenia męża na tzw. dobrą drogę oraz zapewnienia rodzinie możliwych warunków do życia.

Istotną charakterystyką dzieciństwa w rodzinie alkoholowej jest uczestnictwo (emocjonalne) w oskarżaniu jednej ze stron za picie drugiej. Dzieci są zazwyczaj wciągnięte w cały system zaprzeczeń, iluzji obojga rodziców. Dorastającym dzieciom alkoholika zdarza się oskarżać trzeźwego rodzica, że nie dość skutecznie walczył z pijącym. Jest to wyrazem żalu, poczucia krzywdy i rozgoryczenia.

Młodzi mają rozstrojone życie uczuciowe, problemy w wyrażaniu swoich uczuć. Są nadmiernie płaczliwi, lękliwi, mają nieopanowaną agresywność, wybuchowość, niezrozumiałą uporczywą złośliwość. Ponieważ człowiek jest całością, owo rozstrojenie odbija się na różnych podstawowych czynnościach życiowych powodując: trudności z zasypianiem, niespokojny sen, brak apetytu lub przejadanie się, moczenie nocne. Konsekwencją trudności emocjonalnych są też zaburzenia w kontaktach międzyludzkich. Spustoszenie, jakie wywołuje alkoholizm rodziców w życiu dziecka prowadzi do przeżywania silnych kontaktów emocjonalnych, najpierw we własnym domu, następnie w szkole i w gronie rówieśników.

Brak oparcia w rodzicach i zagrożenie zaspokojenia podstawowych potrzeb rozwojowych dzieci powoduje u nich niepowodzenia szkolne i trudności wychowawcze. Bardzo często przejmują od rodziców iluzję, że picie to sposób na życie, powielają wzory zabawy, życia towarzyskiego przy butelce obserwowane u swoich rodziców.

SPOSOBY PRZYSTOSOWANIA SIĘ DZIECI Z RODZIN ALKOHOLOWYCH

Wyróżnia się kilka wzorców przystosowania się dzieci. Jednym z nich jest branie na siebie roli odpowiedzialnego. Rola ta przypada z reguły dziecku będącemu jedynakiem lub najstarszym z rodzeństwa. Przejmuje ono wiele męczących codziennych obowiązków i czuwa nad zaspokojeniem podstawowych potrzeb. Próbuje w maksymalnym stopniu zrekompensować brak równowagi i stabilizacji będący efektem alkoholizmu któregoś z rodziców.

Innym wzorcem jest przyjmowanie roli dostosowującego się. Dziecko takie zamiast brać odpowiedzialność za załatwianie spraw rodziny dokładnie wypełnia wszystkie otrzymane polecenia i łatwo przystosowuje się do zmieniających warunków.

Trzecim wzorcem przyswajanym przez te dzieci jest przyjmowanie roli niosącego ulgę. Polega to na zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych, okazywaniu swojej uwagi i wrażliwości. Oznacza to często okazywanie życzliwości raz rodzicowi - alkoholikowi, innym razem drugiemu z rodziców. Takie postępowanie jest próbą załagodzenia ich wzajemnej wrogości.

Każda z tych ról jest swoistym sposobem na przeżycie, strategią przystosowania się do sytuacji, na jaką jest się zdanym. Odgrywanie tych ról może zapewnić dziecku wsparcie i aprobata ze strony innych osób spoza środowiska rodzinnego.

Jak twierdzi Jean Kinney "...odpowiedzialny bywa zwykle dobrym uczniem i "Małym Pomocnikiem Mamusi" za co zbiera pochwały. Odpowiedzialny łatwo może stać się osobą żądną ciągłego zajmowania czołowej pozycji, rządzenia, skazania na ciągły stres związany z wysiłkiem, by osiągnąć nadzwyczajne rezultaty. Niosący ulgę w dalszym ciągu opiekuje się innymi, często płacąc za to brakiem świadomości swych własnych potrzeb lub niemożliwością ich zaspokojenia. Może to zaowocować narastaniem poczucia winy lub gniewu, uczuć trudnych dla nich do zaakceptowania..."

POMOC DZIECIOM Z RODZIN UZALEŻNIONYCH

W każdej populacji szkolnej występuje pewien procent uczniów, którzy sprawiają nauczycielom wiele kłopotów dydaktycznych i wychowawczych, nie nadążają często za programem, wykazują braki w wiadomościach, a przede wszystkim zachowują się w sposób istotnie odbiegający od ogólnie przyjętych norm społecznych. Zachowania negatywne są próbą zwrócenia na siebie uwagi otoczenia i prośbą o pomoc.

Chcąc pomóc dziecku trzeba poznać przyczyny jego zachowania, które najczęściej tkwią w środowisku rodzinnym, a ich źródłem jest najczęściej nadużywanie alkoholu przez rodziców. Należy zwalczać przyczynę - alkoholizm, ale i również skutek - niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży. Wielki ukłon jest tutaj w kierunku szkoły, która obok rodziny stanowi najbliższe środowisko wychowawcze dziecka. Współpracując z Ośrodkiem Pomocy Społecznej może udzielić takim uczniom pomocy materialnej np. finansowanie obiadów. Dzieci te powinny brać udział w zajęciach wychowawczych, korzystać z pomocy koleżeńskiej, zostać otoczone troskliwą opieką medyczną, psychologiczną. Należy starać się, aby te dzieci wierzyły w poczucie własnej wartości, aby dążyły do podwyższenia poziomu własnych aspiracji i motywacji, winny się uczyć pracy nad sobą, a także utrwalać obowiązujące normy społeczne i moralne.

Jak twierdzi Halina Marczak: "... W walce z alkoholizmem powinno brać udział całe społeczeństwo, jednak szczególnie ważną rolę w tym zadaniu pełnią nauczyciele i pedagogowie...".

Literatura:
1. Jaroszyński J., "Alkohol, a zdrowie człowieka", Warszawa 1993
2. Kinney J., "Zrozumieć alkohol", Warszawa 1999
3. Pacewicz A., "Jak pomóc dziecku nie pić", Warszawa 1999
4. Pawłowska R., Grzywacz Z., "Dysfunkcjonalność rodziny, a rozwój osobowości dzieci i młodzieży", Koszalin 1998
5. Sztander W., "Poza kontrolą", PARPA, Warszawa 1994
6. Sztander W., "Pułapka współuzależnienia", PARPA, Warszawa 1995
7. Sztander W., "Rodzina z problemem alkoholowym", PARPA, Warszawa 1995
8. Sztander W., "Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym", PARPA, Warszawa 1995
9. Woronowicz B., "Alkoholizm jest chorobą", PARPA, Warszawa 1998
10. Woydyłło E., "Zgoda na siebie", Świat Książki, Warszawa 1999

Opracowanie:
Sylwia Wiczkowska

Wyświetleń: 1181