Sytuacja dziecka z wadą słuchu, wadą wzroku w klasie masowej, a wykorzystanie technologii komputerowej do wczesnego diagnozowania.

Idea integracji szkolnej jako jednej z form kształcenia i wychowania dzieci niepełnosprawnych polega na włączeniu dzieci niepełnosprawnych w powszechny system szkół i placówek oświatowych na wszystkich poziomach edukacji, wraz z zapewnieniem im specjalnych potrzeb edukacyjnych, dotyczy to także integracji szkolnej dzieci z uszkodzonym słuchem i wzrokiem. Idea kształcenia integracyjnego została wprowadzona w 1983 roku wytycznymi ministra oświaty i wychowania w sprawie organizacji zajęć z uczniami realizującymi obowiązek szkolny w szkole podstawowej zakwalifikowanymi do kształcenia specjalnego.

Wśród dzieci w naszej szkole można spotkać dzieci z uszkodzonym słuchem, wzrokiem.

Ze względu na stopień uszkodzenia słuchu wyróżnia się: niedosłuch lekki, umiarkowany, znaczny, głęboki oraz głuchotę.

Można więc mówić o osobach niesłyszących - głuchych. Są to osoby ze znaczną wadą słuchu, która uniemożliwia odbieranie mowy za pomocą słuchu. Niesłyszący odbiera informację głównie drogą wzrokową. Dużą pomocą są urządzenia wzmacniające dźwięki, tzw. aparaty słuchowe. Najpoważniejszym następstwem głuchoty jest niemożność opanowania mowy ustnej drogą naturalną. Osoby niesłyszące mają problem w kontaktach z osobami słyszącymi, możliwe jest komunikowanie jedynie za pomocą języka migowego lub miganego.

Osoby niedosłyszące, słabosłyszące są to osoby u których wada słuchu ogranicza odbiór mowy drogą słuchową. Odbiór informacji głównej jest pełniejszy przy stosowaniu aparatu słuchowego, słabosłyszący mogą opanować mowę ustną drogą naturalną poprzez słuch.

Wadę słuchu mogą powodować czynniki genetyczne lub czynniki działające w okresie życia płodowego, bądź w czasie porodu. Ryzyko to może być spowodowane czynnikami genetycznymi, chorobą matki, używkami stosowanymi przez matkę w czasie ciąży.

Wadę nabytą mogą powodować m.in. ostre lub przewlekłe choroby ucha, choroby zakaźne, antybiotyki, urazy chemiczne, mechaniczne lub psychiczne [1].

Pobyt ucznia z uszkodzonym słuchem w szkole masowej uzasadniony jest ideą nauczania integracyjnego a także stymulacji ze strony środowiska rówieśników. Takich uczniów ze zdiagnozowanym niedosłuchem, którzy realizują program dla dzieci słabosłyszących, w naszej szkole mamy dwóch.

Nauczyciele biorący udział w procesie nauczania dziecka słabosłyszącego w szkole masowej muszą zdawać sobie sprawę z trudności, jakie napotyka dziecko słabosłyszące. Dotyczą one głównie komunikacji werbalnej [2] tj.
- w rozumieniu bardziej złożonych poleceń, pytań treści;
- w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych (myślenie abstrakcyjne u dziecka z wadą słuchu rozwija się znacznie wolniej);
- w rozumieniu znaczenia danego słowa w zależności od kontekstu;
- w rozumieniu czytanego tekstu w zależności od występujących w nim pojęć abstrakcyjnych, trudności w pełnym zrozumieniu lektur jak również wiedzy przedmiotowej zawartej w podręczniku;
- w rozumieniu mowy tylko na drodze słuchowej.
Aparat słuchowy poprawia możliwość percepcji słuchowej, wzmacnia siłę dźwięku, ale nie przywraca prawidłowego słuchu.

Dziecko z uszkodzonym słuchem mowę rozpoznaje w znacznej mierze przy pomocy wzroku
(czytanie mowy z ust, rozumienie na podstawie kontekstu całej sytuacji) .
Trudności w szkole dotyczą również:
- koncentracji uwagi na czas trwania wszystkich lekcji w ciągu dnia (wielozmysłowe śledzenie toku lekcji, które wymaga od dziecka znacznego wysiłku i bardzo męczy),
- formułowania wypowiedzi ustnych i pisemnych (czasami spotyka się agramatyczną budowę zdań),
- trudności artykulacyjne (stopień nasilenia zależy głównie od wielkości ubytku słuchu oraz efektów dotychczasowej rewalidacji) najdłużej utrzymuje się nieprawidłowa artykulacja głosek, których różnicowanie słuchowe jest trudne z uwagi na wysokie natężenie częstotliwości dźwięku, których dziecko nie słyszy. Dotyczy to głosek: s, z, c, ś, ź, ć, sz, rz, cz.,
- bezbłędnego pisania (ograniczone możliwości analizy słuchowej w zależności od typu i stopnia ubytku słuchu).
Dziecko najczęściej pisze tak jak mówi i słyszy, popełniając dużo błędów wynikających z niedosłuchu. Do typowych należą ubezdźwięcznienia typu:
p - b, t - d, f - w, nieróżnicowanie głosek s, z c, ś, ź, ć, sz, rz, cz.
Część dzieci z wadami słuchu wykazuje uzdolnienia w niektórych kierunkach. Najczęściej spotykane to zdolności matematyczne, dobra orientacja przestrzenna, dobrze rozwinięta umiejętność logicznego myślenia, zdolności plastyczne.
W celu pomocy dzieciom słabosłyszącym, lepszej realizacji procesu nauczania, dla nauczycieli uczących zorganizowano spotkanie z logopedą prowadzącym dzieci. Zorganizowano także spotkanie wyjazdowe do specjalnego ośrodka szkolno - wychowawczego dla dzieci głuchych i słabosłyszących w celu uzyskania materiałów, podręczników, wskazówek do pracy. Nauczyciele mieli także możliwość obserwacji zajęć.
W naszej szkole mamy także dziecko z uszkodzonym wzrokiem, dziecko słabowidzące .
W zależności od stopnia uszkodzenia wzroku wyróżniamy [3]:
- dzieci słabowidzące,
- dzieci niewidome.

Mogą być także
- dzieci słabowidzące i niewidome od urodzenia,
- dzieci częściowo lub całkowicie ociemniałe, które w późniejszym okresie życia stały się słabowidzącymi.

Dzieci słabowidzące to dzieci z uszkodzeniem wzroku, stanowiące grupę pośrednią między dziećmi normalnie widzącymi a dziećmi niewidomymi.

Pomimo znacznego uszkodzenia wzroku dzieci te zachowały normalną strukturę poznania zmysłowego. Oznacza to, że zmysł wzroku zachował u nich dominującą rolę w orientowaniu się w przestrzeni, poznawaniu przedmiotów.

Cechą charakterystyczną spostrzegania wzrokowego u dzieci słabowidzących jest to, że przebiega ono wolniej niż u dzieci o prawidłowym wzroku. Potrzebują one więcej czasu, aby dany przedmiot lub zjawisko rozpoznać, odróżnić. Jeśli chodzi o naukę dzieci słabowidzące uczą się głównie metodą wzrokową. Mogą czytać teksty czarno-drukowe, choć czasami muszą korzystać z pomocy optycznych (szkieł powiększających) lub teksty te muszą być powiększone.

U dzieci słabowidzących zdolność widzenia znacznie się różni, w zależności od zakresu uszkodzenia czynności wzrokowych można wyróżnić:
- dzieci z uszkodzeniem widzenia centralnego, czyli z obniżoną ostrością wzroku. Obniżenie ostrości wzroku ma wpływ na spostrzeganie przedmiotu. Dzieci słabowidzące z obniżoną ostrością wzroku mają trudności lub nie spostrzegają małych przedmiotów i szczegółów większych przedmiotów. Dotyczy to spostrzegania małych liter, cyfr, znaków graficznych.
- dzieci z uszkodzeniem widzenia obwodowego, czyli z różnymi ubytkami widzenia. Dzieci z ograniczonym polem widzenia mają przede wszystkim trudności w spostrzeganiu przestrzeni. Spostrzeganie przestrzeni polega na ujęciu jej jako zjawiska trójwymiarowego, wraz z wszystkimi przedmiotami i zjawiskami w niej występującymi. Zaburzenia widzenia obwodowego powodują przede wszystkim to, że dzieci te spostrzegają tylko część tej przestrzeni, jaką spostrzegają dzieci normalnie widzące. Powoduje to trudności w orientowaniu się w przestrzeni. Mają problem w spostrzeganiu dużych przedmiotów np. góry, kościoła, a także problem w ujmowaniu relacji między przedmiotami.
- trzecią grupę stanowią dzieci słabowidzące z zaburzeniem widzenia steroskopowego, czyli obuocznego. Dzieci takie mają trudności w spostrzeganiu przedmiotów jako brył oraz ich wielkości i kształtu, a także przestrzeni jako głębi oraz w ocenie odległości i kierunków.

U dzieci uszkodzenie wzroku może wystąpić na skutek:
- czynników genetycznych,
- czynników wrodzonych, gdy uszkodzenie powstaje w okresie płodowym i spowodowane jest głównie chorobami matki w okresie ciąży,
- chorób oczu, które mogą wystąpić po urodzeniu się dziecka - jak jaskra, zaćma, itp.,
- chorób ogólnych powodujących uszkodzenie wzroku, jak cukrzyca, zapalenie opon mózgowych,
- niewłaściwej diety,
- urazów, wypadków.

Dziecko z wadą wzroku, słuchu przy dużym nakładzie pracy, wczesnej rewalidacji może osiągnąć pozytywne wyniki i może dobrze funkcjonować w szkole.

Ocenianie takich uczniów wymaga znacznej indywidualizacji. Warto dokonać oceny opisowej a dopiero potem wyrazić ocenę stopniem.

Bardzo ważnym zagadnieniem jest profilaktyka laryngologiczna i okulistyczna, a co za tym idzie, możliwość jak najwcześniejszego diagnozowania wad wzroku i słuchu.

Do wczesnego diagnozowania można wykorzystać narzędzia komputerowe, dzięki opracowanym Telemedycznym Systemom diagnostyczno-rehabilitacyjnym dostępnym na stronie www.telezdrowie.pl

Składa się on między innymi z następujących systemów:
- "Słyszę" jest to multimedialny system badania słuchu;
- "Widzę" jest to powszechny system wad widzenia;
- "Mówię" to multimedialny system poświęcony problemom wymowy;
- "Tinnitus" jest narzędziem diagnostyki szumów usznych.

Wymienione systemy zostały opracowane przez wybitnych specjalistów i zdobyły wiele prestiżowych nagród.

System "Słyszę" jest komputerowym narzędziem do badania słuchu przede wszystkim u dzieci i młodzieży.

Obsługa systemu jest bardzo prosta. Należy tylko dokładnie przygotować sprzęt do badania, w czym pomaga bardzo czytelnie opracowana instrukcja. Możliwe jest także korzystanie z dodatkowych usług np. z kontaktu przez pocztę elektroniczną z autorami systemu. System "Słyszę" umożliwia wybór typu badania w zależności od wieku dziecka; dla dzieci młodszych do IV klasy to test obrazkowy, dla dzieci starszych i młodzieży test słowny. Badanie słuchu oparte jest na automatycznej analizie ankiety, audiometrycznej próbie tonowej oraz na testowaniu zrozumiałości mowy w szumie. Dla każdej badanej osoby po zakończeniu badania system analizuje wyniki. Na podstawie ilości błędnych odpowiedzi automatycznie podejmowana jest decyzja, czy dziecko słyszy normalnie, czy też może mieć problemy ze słuchem i powinno być skierowane na kontrolne badanie audiologiczne. Jeśli system przekaże informacje o możliwym występowaniu problemów ze słuchem dziecka, osoba nadzorująca badanie proszona jest o przekazanie rodzicom dziecka Ankiety dla rodziców w celu uzyskania dodatkowych informacji, które pozwolą na uzupełnienia wiedzy dotyczącej słuchu dziecka. Po zakończeniu badania wszystkie osoby u których stwierdzono możliwość uszkodzenia słuchu, otrzymują automatycznie nadany Osobisty Numer Identyfikacyjny.

System "Widzę" to multimedialny system badania wzroku u dzieci i młodzieży. System zawiera także bogaty serwis informacyjny na temat higieny wzroku, przyczyn powstawania chorób zmysłu widzenia oraz metod diagnostyczno-rehabilitacyjnych stosowanych w okulistyce. W tym systemie możliwe jest badanie:
- różnicowania kontrastu,
- widzenia barwnego,
- zbieżności widzenia,
- zeza ukrytego.

System "Mówię" to multimedialny internetowy system poświęcony problemom wymowy. Jego celem jest poprawa skuteczności i dostępności metod diagnostycznych i rehabilitacyjnych w dziedzinie foniatrii i logopedii poprzez upowszechnianie zastosowań w tych dziedzinach narzędzi komputerowych.

Trzy opisane powyżej systemy "Widzę", "Słyszę" i "Mówię" można wykorzystać w celach diagnostycznych i profilaktycznych w warunkach szkolnych.

W naszej szkole z powodzeniem wykorzystujemy te systemy diagnostyczne. Dzieci bardzo chętnie poddają się takim próbom, gdyż badanie polega właściwie na zabawie z komputerem. Warte są również rozpropagowania wśród rodziców, którzy w coraz większym stopniu posiadają możliwość korzystania z Internetu i w przypadku podejrzenia o możliwości istnienia uszkodzenia słuchu czy wzroku oraz wad mowy u swojego dziecka, mogą przeprowadzić badanie samodzielnie.

Warto również zajrzeć na stronę www.logopedia.pl, gdzie można znaleźć zestaw testów przeznaczonych do badania stanu rozwoju mowy dzieci od piątego roku życia. Test trwa około 30 minut i kończy się raportem zawierającym:
- wstępną diagnozę wychwyconych problemów;
- zalecenia co do dalszego postępowania;
- listę najbliższych placówek logopedycznych;
- listę dostępnych pomocy logopedycznych pozwalających na korektę zidentyfikowanych problemów.

Przypisy:
1. Wł. Dykcik: Pedagogika specjalna. Wydawnictwo naukowe UAM. P-ń 1997r
2. Materiały dołączone do opinii psychologiczno-pedagogicznej
3. T. Majewski: Poradnik metodyczny.MEN. W-wa 1997r.

Literatura:
1. Wł. Dykcik: Pedagogika specjalna. Wydawnictwo Naukowe UAM. P-ń 1997r.
2. Norris G.Haring,Richarda L. Schiefelbusch: Metody pedagogiki specjalnej. PWN.W-wa.1981r.
3. O. Lipkowski: Pedagogika specjalna. PWN. W-wa. 1981r
4. T. Majewski: Poradnik metodyczny dla nauczycieli pracujących z dziećmi z uszkodzonym wzrokiem w systemie integracyjnym. MEN. W-wa 1997r.
5. Informacje - www.telezdrowie.pl - materiały dołączone do opinii psychologiczno-pedagogicznej

Opracowanie: Gabriela Kokot
Grzegorz Baran

Wyświetleń: 1604