Katalog

Ewa Pietrzak
Geografia, Scenariusze

"Zmiany w środowisku naturalnym spowodowane działalnością kopalni odkrywkowej węgla brunatnego Adamów" - scenariusz zajęć terenowych.

- n +

Zmiany w środowisku naturalnym spowodowane działalnością kopalni odkrywkowej węgla brunatnego "Adamów".

SCENARIUSZ ZAJĘĆ TERENOWYCH

Cele lekcji:
- uczeń wie jakie zmiany nastąpiły w środowisku naturalnym na terenie odkrywek "Bogdałów", "Koźmin", "Adamów".
- Umie ukazać ingerencję człowieka w środowisko, jego dewastację oraz potrafi wskazać sposoby przywracania stanu równowagi biologicznej
- Rozumie konieczność wykorzystania zasobów naturalnego środowiska człowieka i jednocześnie przywracania stanu równowagi biologicznej w dewastowanym środowisku

Miejsce prowadzenia zajęć:
Tereny kopalni odkrywkowej węgla brunatnego koło Turku - odkrywki: "Bogdałów", "Koźmin", "Adamów".

Czas trwania zajęć:
od 4 do 5 godzin.

Środki dydaktyczne:
Mapa turystyczna konińskiego, plan miasta Turek

Forma zajęć:
Ścieżka dydaktyczna

Tok zajęć:
a). Część wstępna
- rozdanie materiałów pomocniczych do pracy
- lokalizacja na mapie i planie miasta miejsca rozpoczęcia zajęć i obszaru badań
- przejazd autobusem szkolnym na tereny odkrywki "Bogdałów"
- przejście na zwałowisko zewnętrzne odkrywki "Bogdałów"

b). Część właściwa zajęć
- zapoznanie uczniów z przebiegiem i celami zajęć: na zajęciach poznamy tereny odkrywek węgla brunatnego "Bogdałów", "Koźmin", "Adamów". Nasze rozważania zmierzać będą przede wszystkim do próby oceny stopnia przekształceń elementów środowiska naturalnego w okolicach Turku, na terenach objętych eksploatacją kopalni odkrywkowej węgla brunatnego.
- część informacyjno-organizacyjna przebiegu zajęć:
Pierwszy punkt ścieżki dydaktycznej to zwałowisko zewnętrzne odkrywki "Bogdałów" - położone ok. 7 km od Turku. Niegdyś obszar ten stanowił pola uprawne, obecnie znajduje się na nim sztuczne wzgórze, którego usypywanie rozpoczęło się w lipcu 1975 roku, wraz ze zdjęciem pierwszego nadkładu z odkrywki "Bogdałów". Powierzchnia tego zwałowiska wynosi ok. 5 ha i wznosi się na wysokość 45 m nad poziom rodzimy. Rekultywacja tego terenu przez zadrzewianie rozpoczęła się w kwietniu 1979 roku. Obecnie jest to teren w większości zrekultywowany. Udało się na nim człowiekowi przywrócić równowagę biologiczną środowiska.

Zwałowisko zewnętrzne porasta roślinność sztucznie zasadzona przez człowiek: drzewa iglaste (sosna, świerk, modrzew) , liściaste (topola, brzoza, dąb) oraz roślinność naturalnie wzniesiona przez przyrodę (trawa, grzyby). Teren zwałowiska to także obszar życia zajęcy, saren, jeży, mrówek.

Obszar omawianego zwałowiska jest miejscem wielu wycieczek pieszych i rowerowych, a zimą wykorzystywany jest przez miejscowych amatorów narciarstwa. Jest to także teren, gdzie myśliwi urządzają polowania.

Przechodząc do następnego punktu ścieżki dydaktycznej idziemy przez 40-letni monokulturowy las sosnowy rosnący na piaszczystym podłożu. Las poprzecinany jest rowami melioracyjnymi, które doprowadziły do osuszenia niegdyś podmokłych obszarów. Występują tam torf i trzcina.

Po wyjściu z lasu udajemy się do wyłączonej już z eksploatacji odkrywki "Bogdałów" - drugiego punktu ścieżki dydaktycznej. Znajduje się ona ok. 3 km w kierunku północno - wschodnim od zwałowiska zewnętrznego. Jest ona położona na terenie wsi Krwony.

W maju 1984 roku zapadła decyzja o budowie odkrywki "Koźmin", która miała zastąpić kończącą eksploatację odkrywkę "Bogdałów". Wkop udostępniający miał mieć kubaturę 21,4 mln m3.

Lokalizacja wkopu na zachodniej krawędzi złoża stworzyła możliwość zlokalizowania w niewielkiej odległości zwałowiska zewnętrznego, które zaprojektowano na gruntach rolnych na północ od wsi Krwony. Miało zajmować powierzchnię 164 ha i mieć 38 m wysokości.

Lokalizacja ta bardzo korzystna pod względem technologicznym stwarzała szereg niedogodności dla okolicznych mieszkańców, zajęte bowiem miały zostać grunty IV b i V klasy bonitacyjnej, wykorzystywane rolniczo. Są to na tym obszarze stosunkowo dobre grunty, gdyż większość uprawianej rolniczo ziemi, to grunty V a nawet VI klasy bonitacyjnej. Dla części rolników grunty przeznaczone pod zwałowisko stanowiły większość posiadanej przez nich ziemi. Ograniczona została zatem ich możliwość utrzymania się z produkcji rolnej, przy utrzymanej możliwości zamieszkania na tym terenie.

Poza tym lokalizacja zwałowiska w niewielkiej odległości od gęsto zabudowanej wsi Krwony stwarzałaby w okresie formowania zwałowiska i przed rekultywacją biologiczną zagrożenie pyleniem na zabudowania przy wiatrach północnych.
Innym pomysłem było wykorzystanie na potrzeby zwałowiska zewnętrznego odkrywki "Koźmin" wyrobiska po kończącej eksploatację odkrywce "Bogdałów".

Wyrobisko pozostałe po odkrywce "Bogdałów" miało mieć powierzchnię 116 ha. Po zakończonej eksploatacji wyrobisko przewidywano zagospodarować w kierunku wodnym. Byłoby to jednak zbyt skomplikowane, gdyż należałoby złagodzić istniejące skarpy do kąta naturalnego stoku, co wiązałoby się z dodatkowym zajęciem przyległego do wyrobiska terenu. W warunkach istniejącego leja depresji wypełnienie zbiornika trwałoby kilka lat i niemożliwe jest dokładne określenie poziomu wypełnienia.

Wykorzystanie wyrobiska poeksploatacyjnego odkrywki "Bogdałów" na zwałowisko odkrywki "Koźmin" było nowatorskim rozwiązaniem w skali kraju.

Mimo zwiększonych kosztów wynikających ze znacznego wydłużenia drogi transportu nakładu oraz zwiększenia ilości przemieszczanych mas, pociaga ono za sobą wiele korzyści:
1. Wyeliminowanie zajmowanych gruntów ornych na zwałowisko zewnętrzne odkrywki "Koźmin", a więc pozostawienie dla produkcji rolnej 164 ha gruntów.
2. Wyeliminowanie konieczności wysiedlenia kilkunastu rodzin.
3. Znaczne ograniczenie zasięgu pylenia i hałasu spowodowanego pracą maszyn podstawowych i pomocniczych.
4. Ograniczenie do niezbędnego minimum zmian rzeźby terenu.
5. Likwidacja wyrobiska poeksploatacyjnego odkrywki "Bogdałów" i doprowadzenie do naturalnego ukształtowania rzeźby terenu 116 ha gruntów z przeznaczeniem do zagospodarowania rolnego i leśnego.

W granicach byłego wyrobiska w rejonie przewidzianym do zagospodarowania leśnego pozostawiono zbiornik wodny. Jego powierzchnia wynosi 12 ha, w tym powierzchnia lustra wody 8,5 ha, a maksymalna głębokość sięga 11 m. Pełni on rolę zbiornika retencyjnego regulującego stosunki wodne regionu zakłóconego wieloletnią działalnością górniczą, zbiornika przeciwpożarowego dla okolicznych lasów i gospodarstw a często także zbiornika rekreacyjnego. Tereny przylegające do zbiornika spełniać mają rolę lądowiska dla helikopterów ratownictwa pożarowego.

Mimo dużych kosztów, uzyskane efekty ekologiczne przemawiają za słusznością przyjętego rozwiązania - lokowania nadkładów z wkopu udostępniającego odkrywki "Koźmin" w wyrobisko poeksploatacyjne odkrywki "Bogdałów".

Część terenów poeksploatacyjnych tejże odkrywki została oddana rolnictwu (ok.40 ha). Wartość tych użytków szacuje się na IV grupę bonitacyjną. Podniesienie klasy bonitacyjnej tych gleb uzyskano dzięki częściowej wymianie czwartorzędowych piasków z położonymi głębiej trzeciorzędowymi iłami i pyłami. Na oddanych rolnictwu terenach najlepiej plonują oziminy i lucerna.

Opuszczamy odkrywkę "Bogdałów" i udajemy się na teren odkrywki "Koźmin".

Jej budowę rozpoczęto w 1988 roku, a pierwszy węgiel wydobyto 4 października 1991 roku. Powierzchnia odkrywki wynosi 18 km2, z czego obszar górniczy obejmuje 16,3 km2. Można na jej terenie zobaczyć maszyny wykorzystywane do urabiania kopaliny, ale dla nas najbardziej interesujące są ekrany przeciwhałasowe, umieszczone między odkrywką a wsiami Janiszew i Krwony. Występują one w postaci wałów ziemi i pasów zieleni. Wały te mają ok. 1 km długości, 3 m wysokości, ich szerokość u podstawy wynosi 5 m, a u wierzchołka 3 m.
Jednakże w niewielkim tylko stopniu łagodzą one uciążliwości dla mieszkańców okolicznych wsi spowodowane olbrzymim hałasem wywoływanym przez pracujące maszyny.

Z terenu odkrywki "Koźmin" udajemy się na obszar odkrywki "Adamów". Jest to najstarsza odkrywka kopalni "Adamów". Pierwszy węgiel wydobyto z niej w listopadzie 1964 roku. Jej obszar górniczy obejmuje 55,7 km2, a powierzchnia 103 km2.

Na krawędzi odkrywki widoczne są bardzo interesujące ruchy masowe - obsuwy i osuwiska. Poruszając się wzdłuż tej krawędzi dotrzemy do kolejnego zwałowiska i osadnika popiołów pochodzących z elektrowni "Adamów". 250-cio hektarowy zbiornik to teren całkowicie zdegradowany, teren na którym brak jakiegokolwiek życia biologicznego. Niedaleko osadnika znajduje się także naziemne wysypisko popiołów elektrownianych, pylące niegdyś, dziś jest już zrekultywowane. Porastają je trawy i karłowate akacje.

Posumowanie i wnioski:
Uczniowie po przebyciu trasy, zapoznaniu się ze zmianami w środowisku naturalnym, poznaniu sposobów zagospodarowywania terenów pokopalnianych odpowiadają na następujące pytania:
1. Jakie zmiany nastąpiły w naturalnym środowisku w wyniku działalności kopalni?
2. Oceń stopień przekształcania środowiska naturalnego na terenie, który poznałeś na zajęciach.
3. Które działania należy kontynuować, co należy zmienić w zmienić w zagospodarowywaniu terenów pokopalnianych?

Opracowanie: Ewa Pietrzak

Wyświetleń: 3208


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.