Eksperyment pedagogiczny

Istotne miejsce wśród metod badań pedagogicznych ma eksperyment. Pozostaje on w ścisłym związku z obserwacją. Polega na aktywnym stosunku obserwatora do badanej rzeczywistości. Eksperyment, jako pewna odmiana obserwacji, mianowicie obserwacja przeprowadzona w specjalnie zorganizowanych warunkach, jest jednocześnie metodą samodzielną. Autonomiczność metody eksperymentalnej wynika z istotnych różnic, jakie zachodzą między eksperymentem a obserwacją. Przede wszystkim różnią się one wspomnianą już aktywną postawą badacza w przypadku eksperymentu. Mianowicie jego postawa ma z reguły charakter interweniujący w badanie zjawiska, podczas gdy postawa obserwatora jest zazwyczaj bierna w stosunku do badanej przez niego rzeczywistości. Ponadto eksperyment i obserwacja różnią się znacznie pod względem rzetelności badań. Różnice te występują na wyraźną korzyść metody eksperymentalnej. Pomiędzy eksperymentem i obserwacją zachodzi stosunek niesymetryczny, tzn. nie ma eksperymentu, który nie byłby jednocześnie obserwacją, a z drugiej strony nie każda obserwacja musi być eksperymentem.

Eksperyment pedagogiczny ma charakter eksperymentu naturalnego. Oznacza to, że podczas eksperymentu pedagogicznego wywołujemy interesujące nas zjawiska w naturalnych warunkach życia uczniów. Na warunki te składa się przeważnie klasa szkolna z jej codziennymi obowiązkami i problemami.

Eksperyment pedagogiczny stanowi metodę badania jednego lub kilku czynników zwiększających efektywność pracy dydaktyczno-wychowawczej w możliwie naturalnych warunkach życia szkoły, przy czym kontroli naukowej podlegają zarówno czynniki wprowadzone do zaistniałej sytuacji procesu nauczania i wychowania, jak również zmiany powstałe pod ich wpływem, istotę tak rozumianego eksperymentu stanowi celowe organizowanie działalności pedagogicznej w naturalnych warunkach szkolnych

Najbardziej trafną - według mnie - definicję eksperymentu podaje T. Kotarbiński: "Eksperyment to tyle, co zabieg polegający na wywołaniu czegoś w takich właśnie, a nie innych warunkach po to, by można było zaobserwować, czy w tych warunkach towarzyszy temu czemuś coś takiego a takiego"

W "Pracy badawczej nauczyciela" Wł. Zaczyńskiego znajdziemy taką definicję: "Eksperymentem pedagogicznym będzie taki sposób badania walorów wychowawczych jakiegoś czynnika (eksperymentalnego), który polega na tym, że ten nowy czynnik badany wprowadzany świadomie do zastanego procesu wychowawczego i obserwujemy zmiany powstałe pod jego wpływem"

Według W. Zaczyńskiego każde badanie naukowe charakteryzuje się wieloetapowością. I tak możemy wyróżnić:
1. Etap sytuacji problemowej.
2. Etap formułowania problemu.
3. Etap formułowania hipotezy roboczej.
4. Etap przewidywań, skutków, inaczej etap rozumowania.
5. Etap przygotowania wersyfikacji zewnętrznej hipotezy roboczej
    a)Bliższe określenie badanej populacji,
    b) Oznaczenie treści, na których mają być realizowane badania,
    c) Ustalenie koniecznego i możliwego czasu badań,
    d) Zdefiniowanie i scharakteryzowanie tych zjawisk, które mają być przedmiotem naszej szczegółowej badawczej uwagi,
    e) Wybór i opisanie metody badania.
6. Etap empirycznego weryfikowania hipotezy.
7. Sprawdzenie słuszności rozwiązań (prawdziwości wyników).
8. Wnioskowanie końcowe

Przeprowadzeniu eksperymentu naukowego towarzyszą pewne stałe czynności:
1. Opracowanie czynnika eksperymentalnego (zmiennej niezależnej i wyznaczenie przypuszczalnego kierunku zmian, które on powoduje, a więc wytyczenie hipotezy roboczej.
2. Następnym etapem procesu badawczego jest dobór wskaźników do zmiennych, w więc ustalenia na podstawie jakich danych będziemy orzekali o występowaniu zmiennych i ich nasileniu. Przykładami wskaźników są np. wytwory pracy uczniów, wypowiedzi, treść popełnionych błędów, sposoby reagowania na polecenia nauczyciela które będą poddane badaniom eksperymentalnym. Możliwe jest także zastosowanie eksperymentu bez grupy kontrolnej. Jego wyniki oceniamy wtedy wg wielkości różnic między pomiarami: wstępnym - dokonanym przed wprowadzeniem czynnika eksperymentalnego i końcowym - dokonanym po zakończeniu eksperymentu.
3. Ustalenie, czy grupy te są jednorodne w zakresie czynników przewidzianych hipotezą.
4. Dokonanie pomiaru wstępnego zmiennych zależnych, które mają być przedmiotem badań.
5. Wprowadzenie czynnika eksperymentalnego (zmiennej niezależnej) w celu sprawdzenia hipotezy roboczej.
6. Dokonanie pomiaru zmiennych zależnych

W dziedzinie dydaktyki badania eksperymentalne można prowadzić na kilka różnych sposobów.

Najprostszą techniką eksperymentalną jest technika jednej grupy. Polega ona na wprowadzeniu do znanej sytuacji zastanej czynnika eksperymentalnego i mierzeniu zmian powstałych pod jego wpływem w ten sposób, aby możliwe było porównanie stanu początkowego ze stanem końcowym.

Technikę tę obrazowuje następujący schemat:
S - (Bp - C - Bk - W1)... (Bp - Cx - Bk - W2)
gdzie:
S - to sytuacja,
Bp - badania początkowe,
Bk - badania końcowe,
C - czynnik zastany,
Cx - czynnik eksperymentalny (zmienna niezależna),
W - różnica stwierdzona w badaniu początkowym i końcowym.[7]

Nauczyciel, przystępując do eksperymentu, dokonuje badania sytuacji zastanej. Następnie prowadzi zajęcia w danej klasie metodą tradycyjną i w badaniu końcowym w dokonuje pomiaru zmiany. Porównując wyniki badania początkowego i końcowego otrzymuje wartości W1. Nauczyciel powtórnie bada sytuację wyjściową i wprowadza zmienną niezależną Cx, czyli czynnik eksperymentalny. Po przeprowadzeniu szeregu zajęć metodą eksperymentalną znowu bada wyniki pracy dydaktycznej. Różnica pomiędzy rezultatem badania początkowego i końcowego daje wartość W2. Jeżeli W2 jest większe niż W1 oznacza to, że metoda eksperymentalna daje lepsze wyniki niż metoda tradycyjna.

Po pewnym czasie porównujemy wyniki uzyskane przez obie grupy.

Technika grup równoległych wymaga doboru dwóch grup porównawczych, jednej eksperymentalnej i drugiej kontrolnej. W praktyce eksperymentalnej podstawą do ustalenia grup są wyniki nauczania, obserwacje, wywiady i opinie nauczycieli. Następnie dokonuje się szeregu zabiegów statystyczno-logicznych, których celem jest ustalenie równoważności wyłonionych grup.

Chcąc stwierdzić, która metoda da lepsze rezultaty, trzeba doprowadzić do tego, aby metoda pracy w obu grupach była możliwie jedyną różnicą. Od eksperymentu wymaga się daleko posuniętej ścisłości nie tylko wyników końcowych, ale i początkowych wraz z określeniem sytuacji obu grup równoległych.

Trzecią technikę organizującą badanie eksperymentalne jest technika rotacji. Przy zastosowaniu tej formy również wyłania się dwie grupy porównawcze. Najpierw grupą eksperymentalną jest ta, która w badaniach początkowych wykazała się słabszymi wynikami pod pewnym względem, zaś kontrolną - grupa lepsza. Po zrealizowaniu programu przeprowadza się w grupach porównawczych badania etapowe, po których następuje zmiana ról. Dotychczasowa grupa eksperymentalna zostaje kontrolną, a dawna kontrolna - eksperymentalną. Po wykonaniu takiego samego programu w grupie eksperymentalnej przeprowadza się badania końcowe.

Technika rotacji jest doskonalsza od dwóch poprzednich; pozwala na pełne zachowanie naturalności warunków badania i dlatego może być techniką polecaną do badań eksperymentalnych. Jest niestety jednak bardzo trudna do zastosowania w normalnych warunkach pracy szkoły.

Analizując metodę eksperymentalną należy jeszcze zwrócić uwagę na tzw. zmienną pośredniczącą, ponieważ w szkole, która jest terenem naturalnego eksperymentu dydaktycznego, pojawiają się czynniki pośrednio wpływające na ów eksperyment, są nimi np.: typ zarządzania szkoły, relacje interpersonalne pracowników, czas zajęć lekcyjnych. Zatem zadaniem osoby przeprowadzającej eksperyment jest ograniczenie owej zmiennej pośredniczącej.

Opracowanie:
Marek Zielonka

Wyświetleń: 1614