Katalog

Halina Podlas
Ekologia, Artykuły

Degradacja środowiska spowodowana działalnością górniczą w rejonie częstochowskim

- n +

Degradacja środowiska spowodowana działalnością górniczą w rejonie częstochowskim

Zmiany powstałe w środowisku przyrodniczym w wyniku eksploatacji rud żelaza w rejonie częstochowskim określa się jako typowe szkody górnicze. Szkody wywołane działalnością górniczą będą usuwane jeszcze przez wiele pokoleń. Są one podstawowym problemem związanym z ochroną środowiska w moim regionie.

Wieloletnie zainteresowanie tym problemem skłoniło mnie do poruszenia tego tematu. Zanim jednak poruszę problem zmian w środowisku przyrodniczym bardzo krótko przedstawię historię Częstochowskiego Obszaru Rudonośnego:

I Ogólna charakterystyka Częstochowskiego Obszaru Rudonośnego

Od wieków złoża rud żelaza były naturalnym bogactwem Ziemi Częstochowskiej. Nieprzerwanie przez ostatnie 600 lat ludzie zamieszkujący region częstochowski wydobywali rudy i poprzez proces wytapiania otrzymywali z nich tak potrzebne żelazo.

Rudy żelaza na terenie Częstochowskiego Obszaru Rudonośnego powstały w środkowym okresie ery mezozoicznej zwanej jurajskim.

Najstarsze ślady górnictwa rud żelaza w rejonie częstochowskim pochodzą z XIII wieku. Na przełomie XIX i XX wieku czynnych było 21 kopalń. Liczba ich ulegała zmianie. Powstałe po I wojnie światowej państwo polskie nie było w stanie rozwinąć własnego górnictwa rud żelaza. Nie było koncepcji poszukiwań geologicznych i budowy nowych kopalń.

Po II wojnie światowej pod koniec lat czterdziestych, a zwłaszcza na początku pięćdziesiątych nastąpiło wyraźne i dynamiczne zwiększenie zainteresowania oraz prac geologiczno- rozpoznawczych za rudami żelaza w rejonie częstochowskim. W ślad za tym nastąpił wzrost liczby kopalń. Od 1950 roku rozpoczęto budowę 15 nowych, a do roku 1964 wybudowano ich 25. Na przestrzeni całego XX wieku w rejonie częstochowskim eksploatację rud żelaza prowadzono w 7 rejonach: Żarki- Osiny, Jastrząb- Osiny, Bargły- Poczesna- Brzeziny, Konopiska- Łaziec- Dźbów, Gnaszyn- Wyrazów, Wręczyca, Truskolasy- Panki. Czynnych w nich było w różnych okresach 68 kopalń.

W 1970 zapadła decyzja o likwidacji górnictwa rud żelaza w rejonie częstochowskim. Jako pierwszą zlikwidowano w 1970 roku kopalnię "Rudniki" koło Zawiercia, a ostatnią kopalnię "Wręczyca" w! 982 roku. Decyzje o likwidacji tego przemysłu zapadły wysoko w hierarchii zarządzania, że dzisiaj nikt nie zna uzasadniających je argumentów. Likwidację kopalń prowadzono bezwzględnie i szybko. Działalność górnicza na tym terenie, sięgająca zmierzchłych czasów państwa polskiego przeszła w ten sposób do historii.

W konsekwencji przemysł górnictwa rud żelaza bezpowrotnie w Polsce przestał istnieć. Co pozostało po wieloletniej działalności tego przemysłu? Jedynymi świadkami są wyraźne akcenty w morfologii terenów pokopalnianych w postaci różnych wielkości hałd usypanych ze skał płonnych, wydobytych jako skały towarzyszące w czasie eksploatacji pokładów rudy.

II Zmiany w środowisku przyrodniczym wywołane prowadzoną eksploatacją górniczą rud żelaza.

Prowadzona w regionie częstochowskim wieloletnia eksploatacja złóż rud żelaza (syderytów), jak każde górnictwo, doprowadziła do naruszenia pierwotnego, naturalnego stanu równowagi w środowisku przyrodniczym: litosferze, hydrosferze i biosferze.

Szczególnie piętno odcisnęła ona w środowisku wodnym, ukształtowaniu terenu oraz wpłynęła na zmiany możliwości wykorzystania tej powierzchni. W efekcie zaobserwowano i stwierdzono powstanie typowych szkód górniczych. Eksploatacja rud żelaza w rejonie częstochowskim, zwłaszcza intensywnie prowadzona w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, przyczyniła się do jego szybkiego rozwoju gospodarczo- społecznego. Z drugiej strony spowodowała w sposób bezpośredni lub pośredni (hutnictwo i przemysł metalowo- maszynowy) degradację środowiska przyrodniczego.

Każdej eksploatacji złóż górniczych towarzyszy wydobywanie skał płonnych i składowanie ich na powierzchni lub w wyrobiskach górniczych. Ślady tej działalności w postaci hałd są widoczne do dziś. Niejednokrotnie stanowią nienaturalny element krajobrazu. Tworzą zazwyczaj wyniesienia o różnym kształcie i wysokości. Zajmują powierzchnię upraw rolnych i leśnych, stwarzając zagrożenie z uwagi na możliwość tworzenia się osuwisk. Jednocześnie negatywnie wpływają na wodę i glebę. Nawet po zrekultywowaniu są dalej widoczne i mają charakter degradujący środowisko.

Tworzenie hałd doprowadziło do zmiany pierwotnego charakteru użytkowania powierzchni. W efekcie spowodowało to poważne zmiany w ekosystemie. Należy również zaznaczyć, że likwidacja kopalń rud żelaza spowodowała kolejne zaburzenia w środowisku przyrodniczym, które ukształtowało się w czasie eksploatacji górniczej. Szczególnie intensywne zmiany zaistniały w środowisku wodno- gruntowym.

Zaprzestanie odwadniającej działalności kopalń spowodowało wypełnianie się regionalnego leja depresji, oraz doprowadziło do następujących zmian:
- osuszenia niektórych zbiorników powierzchniowych
- podmakania obszarów zalesionych i łąk, w efekcie obserwuje się zmianę klasyfikacji gruntów oraz rozwój typowo bagiennej roślinności, zamieranie lasów itp.
- zmniejszenie przepływu wody w ciekach powierzchniowych w wyniku zaprzestania zrzutu wód kopalnianych
- występowanie samo wypływów z pozostawionych otworów, co powoduje kolejne potopienia i zalewanie terenu
- zawilgocenie lub zalanie fundamentów i dolnych kondygnacji niektórych budynków i budowli
- mineralizacja wód, zawartość w nich dużych ilości związków siarczanowych żelaza i manganu

W szeroko rozumianych problemach związanych z ochroną środowiska niewyjaśniony pozostaje charakter oraz rola metali ciężkich i toksycznych, znajdujących się na hałdach. Ustalenie rozmiarów ich koncentracji i możliwości przemieszczania jest nieodzowne z uwagi na ustalenie intensywności oddziaływania na środowisko.

Zagospodarowanie hałd i terenów zdewastowanych domaga się racjonalna gospodarka zasobami przyrody oraz opinia publiczna dla której problemy są ważne i pilne. Myślę, że oprócz konkretnych działań, które mają na celu skuteczne likwidowanie szkód wynikających z wcześniejszej działalności górniczej, bardzo ważna jest też edukacja ekologiczna w tym zakresie.

Jako biolog pracujący z młodzieżą prowadzę edukację ekologiczną na lekcjach biologii. Podczas wycieczek w okolice Częstochowy pokazuję młodzieży zdewastowane grunty.

Literatura:
- Adamski A. 1994- Górnictwo rud żelaza w Regionie Częstochowskim, Częstochowa
- Ratajczak T. 1998- Hałdy po górnictwie rud żelaza w rejonie częstochowskim, Kraków
- Szczepański A., Lasatowicz T., Malicki W., 1990- Zmiany w środowisku przyrodniczym pod wpływem eksploatacji rud żelaza w rejonie częstochowskim. Zeszyty naukowe Politechniki Częstochowskiej.

Opracowanie: Halina Podlas

Wyświetleń: 3690


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.