Rola szkoły w rozwoju osobowości, światopoglądu, filozofii życia i aspiracji ucznia.

Wielcy humaniści twierdzą, że człowiek z natury dąży do samourzeczywistnienia do rozwoju swych możliwości do aktywności i twórczości. Idąc za tym twierdzeniem nasuwa się pytanie, - w jaki sposób pobudzać owe naturalne tendencje, w jaki sposób człowiek sam może sterować własnym rozwojem a w jaki sposób szkoła wpływa na jego rozwój?

Niezaprzeczalnie ogromne znacznie na rozwój osobowości i aspiracji młodego człowieka ma środowisko rodzinne i szkolne.

Od początku życia każdy etap rozwoju jest ważny w kształtowaniu osobowości. Ale zdecydowanie jednym z najważniejszych momentów tego procesu jest wczesna i późna adolescencja.

Jaka jest rola szkoły w rozwoju światopoglądów i aspiracji młodego człowieka?

Do czasu rozpoczęcia wczesnej adolescencji, życie moralne, stanowi jedynie wyraz przyzwyczajeń społecznych, narzuconych z zewnątrz. Okres wczesnej adolescencji jest pierwszym etapem, w którym uczeń dąży do tego, co dobre dla własnego "ja", żądnego autonomii. Zaczyna wzmacniać się własne "ja", często uczniowie wyrażają swoją oryginalność poprzez ubiór, butne zachowanie. W istocie rzeczy zdobywają świadomość samego siebie przeciwstawiając się środowisku.

W naszych szkołach bardzo dużo mówi się o odpowiedzialności, podkreśla się znaczenie brania odpowiedzialności za drugie osoby, ale czy szkoła uczy odpowiedzialności.?

Największą wartość dla ucznia mają te wszystkie doświadczenia, które wiążą się z osobistym znaczeniem. Dlatego, też aby młody człowiek nauczył się odpowiedzialności za drugie osoby musi nauczyć się odczuwać większą odpowiedzialność za samego siebie. Zdaniem K.Horney' (1978)1 "Człowiek może rozwijać się naprawdę tylko wówczas, gdy przyjmuje odpowiedzialność za samego siebie."

Nauczyciel obcujący z uczniami powinien pełnić podwójną role z jednej strony pomagać im w aktualnym funkcjonowaniu z drugiej zaś przygotowywać do tego, kim staną się w przyszłości.

Pełnienie tych ról powinno odbywać się na zasadzie towarzyszenia młodemu człowiekowi w jego rozwoju, spotykaniu się z nim na jego drodze, nie zaś na kierowaniu nim.

Nauczyciel powinien stworzyć taki klimat, w którym uczeń będzie czuł się bezpiecznie, stymulowany do rozwoju, będzie czuł, że nauczyciel stara się zrozumieć jego odczucia i świat. Niestety często uczniowie pozostają kolejnymi "numerami w dzienniku" jest to chyba jeden z poważniejszych problemów naszej szkoły. Można to usprawiedliwiać licznymi klasami, koniecznością realizowania programu, ale czy to jest usprawiedliwienie.? Dobrze jest, gdy nauczyciel staje się źródłem wartości i przyjęty jest przez uczniów jako oparcie w procesie stwarzania się. Szkoła powinna stopniowo zwiększać niezależność ucznia i branie odpowiedzialności za siebie a tym samym wspierać indywidualny proces rozwoju ucznia.

Bardzo ciekawie wyraża to myśl F. Persa "Ty robisz swoje i ja robię swoje. Nie jestem na świecie po to, aby żyć według twoich wyobrażeń, a ty nie jesteś po to, aby żyć według moich. Ja jestem ja, a Ty jesteś Ty. Jeżeli się przypadkiem wzajemnie odnajdziemy, to cudownie. Jeżeli nie - to trudno." 2We wczesnej adolescencji uczniowie szukają swej własnej tożsamości. Następuje formowanie własnej osobowości. Często w czasie tego etapu szkoła nie zaspakaja potrzeb młodzieży. Młodzi ludzie interesują się wieloma sprawami - religiami świata, kulturami, filozofią, polityką. Wszystkie te pasje, nawet te najdziwniejsze mogą mieć udział w jego kształceniu, nawet jeśli będą odległe od programów nauczania. Wówczas nauczyciel powinien starać się "spotkać" z uczniem na jego drodze zainteresowań, aby pomóc mu rozwijać jego pasje, a tym samym jego aspiracje. Ewentualnie wskazać mu zagrożenia wynikające z nich np. zagrożenia płynące z ideologii sekt. Właśnie te uniesienia, zainteresowania, które często wydają się nam słabe, niezręczne i zwodnicze, umożliwiają kształtowanie młodzieńczej osobowości.

W oczach młodych ludzi ogromną wartość maja poświęcenie, szczerość, heroizm i inne. Wartości te nie sprowadzają się do ogólnych zasad, ale znajdują swoje wcielenie w konkretnych postaciach, do których młodzi ludzie starają się upodobnić. Duża w tym rola nauczyciela, aby w sposób subtelny przekazał idee bohaterów. Przekazywanie to powinno być w miarę obiektywne, aby pozostawić młodemu człowiekowi drogę wyboru.

We wczesnej adolescencji kształtujące się postawy życia moralnego nie są już regułami z dzieciństwa, a jeszcze nie są obowiązkiem, stanowią wymagania. Młodzi ludzie lubią trudności, aby je przezwyciężać. Często odczuwają niechęć do przeciętności, kompromisu. Wartości moralne grupują się wokół poczucia honoru nie sprawiedliwości jak u młodszych uczniów. Często takie wartości jak tchórzostwo, nielojalność, wyrachowanie pojawiają się w tym samym stopniu jak odwaga, szacunek i honor. Ogromna rola szkoły w tym, aby nie zapomnieć, że w momencie kiedy następuje rozwój moralności osobistej ucznia możliwy jest rozwój amoralności zwłaszcza wtedy, gdy sprzyjają temu złe warunki środowiska. Z chwilą nadejścia wczesnej adolescencji pojawia się problem orientacji społecznej, religijnej itp. ucznia. W pierwszym etapie chodzi o początkowe nastawienie, które później zostanie sprecyzowane. Przedstawienie młodzieży różnych światopoglądów i filozofii życia powinno być elastyczne, aby umożliwić ewentualną reorientacje w toku dalszej nauki. Okres wczesnej adolescencji często zwany jest wiekiem "kryzysu". Wystarczy porozmawiać z osobami pracującymi w poradniach pedagogiczno-psychologicznych, by zdać sobie sprawę z częstotliwości i różnorodności trudnych sytuacji adaptacyjnych w tym właśnie okresie. Ważne jest, aby w szkole wytworzyć klimat zrozumienia i sympatii, który pomoże młodzieży osiągnąć autonomię. Jest to okres w którym dziecko zaczyna kształtować się w dojrzałego człowieka z ukształtowanym światopoglądem, z wybraną drogą zawodową.

Między wczesną adolescencją a późną adolescencją nie ma wyraźnego przedziału. Najczęściej w czasie późnej adolescencji życie jest bujne, pełne egzaltacji. Szkoła powinna nadać kierunek tym uniesieniom, nie niszczyć ich i nadal wskazywać młodzieży wartości humanistyczne.

W młodzieży drzemie ogromna siła, entuzjazm. Należy tę siłę odpowiednio ukierunkować, ponieważ może być to siła niepokojąca, prowadząca do fanatyzmu, siła która ogłupia i zaślepia. Często silę tą wykorzystują przywódcy sekt, partii. Jednocześnie jest to jedyna siła pozwalająca na ukształtowanie wartościowego człowieka, o ile będzie właściwie wykorzystana. Rolą szkoły jest czuwanie nad młodzieńczymi wzlotami, nad prawidłowym kształtowaniem światopoglądu i filozofii życia. Czuwanie czyli przedstawianie różnych idei, światopoglądów, ale nie narzucanie. Czuwanie to wspólne analizowanie zasad światopoglądów i filozofii. Dobrze jest, gdy zwykły wykład czy tradycyjna lekcja zostanie zastąpiona ankietą, dyskusją uczniów. Ważne jest umiejętne dyskretne wskazywanie na niszczące działanie niektórych filozofii i światopoglądów.

To szkoła powinna podejmować konieczne środki ostrożności, przeciw błądzeniu młodości. Błądzenie to wynika z jej niewiedzy, łatwowierności, niecierpliwości. Konieczne jest aby szkoła rozwijała wśród młodzieży zdolność refleksji, jasności sądów.

Z drugiej strony szkoła zapobiega nadmiernej egzaltacji. Ćwiczy wolę młodzieży w ich codziennym życiu, aby potrafili zawrócić z pustych działań. Przyzwyczaja ich do własnych ograniczeń.

Młodzież w tym wieku gardzi prostą prawdą, daje się oczarować uczonym poglądom czy kruchym filozofiom, uwielbia spekulacje intelektualne i żonglerkę czystymi ideami. Dlatego, też ogromna rola szkoły w tym, aby młodzież potrafiła kontrolować fakty.

W okresie adolescencji często następuje ujawnienie się uzdolnień. Wymaga to różnych typów nauczania np. profilowane klasy. Ma to duży wpływ na zainteresowania i aspiracje ucznia. Ogromną rolę w rozwoju, aspiracji ucznia pełnią kółka zainteresowań, udział w konkursach, olimpiadach. Pozwala to uwierzyć uczniowi w siebie, we własne możliwości i zdolności.

Oddziaływanie szkoły na rozwój młodzieży powinno być oparte na szacunku do niej, co niestety w niektórych szkołach pozostaje w sferze teorii. Szkoła powinna mieć pełną świadomość tego, że odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu osobowości i aspiracji młodych ludzi. Powinna pamiętać również o tym, że mądrość "młodzieńcza jest zapałem", który odpowiednio wykorzystany daje świetne efekty. Szkoła powinna pomóc młodzieży w samookreśleniu i znalezieniu własnego miejsca w społeczeństwie.

Ale, czy tak jest naprawdę? Na to pytanie każdy nauczyciel i każda szkoła powinni odpowiedzieć sami przed sobą.

Literatura:
1. K. Horney: "Nerwica a rozwój człowieka" Warszawa 1978, PIW
2. Rylke H. Klimowicz G. "Szkoła dla ucznia" Jak uczy życia z ludzi. W S i P 1982
3. M. Debesse. Etapy wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Żak 1983

Opracowanie: mgr Aleksandra Podskarbi

Wyświetleń: 4535