Higiena pracy umysłowej ucznia .

Higiena to nauka o wpływie środowiska na zdrowie i funkcjonowanie człowieka. Wśród czynników od których zależeć będzie proces uczenia się najbardziej istotnymi są:

1.Wpływ odżywiania na sprawność umysłową .
Wysiłek umysłowy związany jest z ogólnym stanem organizmu. Kiedy pracujemy umysłowo w proces ten zaangażowane jest całe ciało, a nie tylko mózg. Rośnie ciśnienie krwi, pocą się opuszki palców, przyśpiesza puls. Całe ciało, w tym również mózg potrzebuje energii .Czerpiemy ją z pożywienia. U osoby dorosłej mózg stanowi zaledwie 2% całkowitej wagi, zużywa jednak około 20% energii wytwarzanej przez organizm. Jeśli stosujemy dietę niskoenergetyczną mózg nie będzie dobrze funkcjonował. Niedobór żywności powodował będzie załamanie wydajności umysłu.

Mózg czerpie energię głownie z glukozy, której bogatym źródłem są świeże warzywa i owoce. Nie mniej ważne są węglowodany w postaci makaronu, chleba, ziemniaków, ryżu. Cukier w postaci czekoladek, ciast, cukierków jest przez organizm zużywany zbyt szybko i nie nadaje się do podtrzymywania koncentracji przez dłuższy czas. Słodycze to jednak nie tylko źródło energii. Okazuje się, że mają działanie uspokajające. Kiedy nie możemy się skupić, odczuwamy napięcie lub niepokój nie pozwalający zasnąć można zjeść posiłek oparty wyłącznie na glukozie i węglowodanach.

Istotną rolę w procesach związanych z funkcjonowaniem mózgu odgrywają białka. Okazuje się jednak, że nadmiar białka w posiłku może powodować uczucie senności. Ważna jest równowaga między białkiem i węglowodanami Posiłek idealny powinien być ubogi w białko i tłuszcze, o przeciętnej zawartości węglowodanów i niezbyt kaloryczny.

W celu poprawy pamięci można stosować specjalną dietę bogatą w lecytynę. Źródłem lecytyny są orzeszki ziemne, soja, kiełki pszenicy .

Przyczyną osłabienia pamięci i koncentracji, apatii, poczucia zagubienia może być brak kwasu linolowego, wielonienasyconego kwasu tłuszczowego.Jego dzienne zapotrzebowanie pokryje spożycie 1 łyżeczki oleju kukurydzianego.

Najczęstszą przyczyną słabej sprawności umysłowej jest jednak niedobór żelaza. Niedostateczna ilość żelaza w organizmie powoduje zmniejszenie zdolności skupienia uwagi i umiejętności rozumowania, opóźnia rozwój zrozumienia, upośledza pamięć i zdolność uczenia się, ogólnie pogarsza wyniki dziecka w nauce. W żelazo bogate są zielone części roślin.

Mózgowi potrzebne są również stałe dostawy innych składników odżywczych, w tym sodu i potasu .Potas podobnie jak glukoza znajduje się głównie w warzywach i owocach, sód natomiast znajduje się w większości pokarmów.

Równie ważnym warunkiem zachowania sprawności umysłowej jest duża ilość napojów. Powinniśmy pić codziennie dwa do trzech litrów dziennie z włączenie w to zup i sosów. Wiedzieć jednak trzeba, że kawa, herbata i napoje gazowane odwadniają organizm, a woda mineralna przywraca w nim równowagę

Osobnym zagadnieniem jest tutaj działanie pobudzające lub uspokajające niektórych napojów. Rano, gdy stan pobudzenia nerwowego jest jeszcze niski pobudzająco będzie działać kawa, krótko parzona herbata lub kakao. W stanie nadmiernego pobudzenia uspokajająco natomiast będzie działać długo parzona czarna herbata i niektóre herbaty ziołowe np. liść mięty czy melisy .

Jakie są wobec tego praktyczne wskazówki na temat diety korzystnej dla mózgu?

a) Zjadaj codziennie porządne śniadanie najlepiej z dużą ilością świeżych
warzyw lub owoców.
b) Zjadaj codziennie solidne drugie śniadanie, jeśli nie z sałatką ze świeżych warzyw to z ich udziałem.
c) Zwracaj uwagę na to, by posiłki nie były nazbyt kaloryczne. Ciężkostrawne posiłki powodują uczucie ogólnego osłabienia i znużenia.
d) Traktuj tłuszcze rybie i roślinne jako niezbędny składnik swojej diety .
e) Oczyszczaj ciało z toksyn.

2.Zależność między umiarkowanym wysiłkiem fizycznym i ruchem a sprawnością umysłu.
Chemia procesów myślowych uzasadnia korzystny wpływ tlenu na przekazywanie impulsów między komórkami nerwowymi. Przerwa w dopływie tlenu do organizmu powoduje niszczenie komórek mózgu, a całkowite jego odcięcie powoduje śmierć. Tlenu dostarczamy do organizmu poprzez oddychanie. Dlatego właśnie ważne jest głębokie oddychanie przed i w trakcie nauki. Większe dotlenienie krwi następuje jednak w czasie ćwiczeń fizycznych.

Przeprowadzono następujące doświadczenie z użyciem rowerów treningowych. Osoby biorące udział w eksperymencie poproszono, by siedząc spokojnie na siodełkach rozwiązywały testy inteligencji na komputerze przymocowanym do kierownicy. W ten sposób ustalono ich przeciętne wyniki. Następnie powtórzono test polecając uczestnikom pedałować przy minimalnym oporze. Wyniki poprawiły się o 20%, procesy myślowe przebiegały szybciej i sprawniej. Po zwiększeniu oporu stawianego przez pedały wskaźniki inteligencji dalej rosły, ale do pewnego momentu. Kiedy pedałowanie wymagało już poważnego wysiłku, wydajność umysłowa spadała, spadek trwał nadal po powrocie do bezruchu.

Wspomniane badania dowodzą ponadto, iż ruch wspiera zapamiętywanie skojarzeniowe. Myślenie, budowanie logicznych połączeń między fragmentami informacji jest ułatwione, podobnie jak stosowanie treści uprzednio zapisanych w mózgu. W czasie ruchu następuje również koordynacja lewej i prawej półkuli mózgu zawiadującej odpowiednio prawą i lewą stroną ciała. Brak tej integracji precepcyjno - motorycznej jest przyczyną różnych zaburzeń, między innymi dysleksji i dysgrafii. Istnieje metoda usprawniania pamięci przez ruch. Opracował ją P. Dennisen (USA).

W ostatnich latach badań tego typu przeprowadzono wiele, ich wyniki potwierdzały się. W ruchu poziom inteligencji jest wyższy niż w stanie spoczynku. Oczywiście tylko wtedy, gdy wysiłek fizyczny jest umiarkowany i gdy poruszając się nie przestajemy myśleć. Można przecież biegać bezmyślnie, co nie przyniesie żadnych korzyści dla intelektu.

Wniosek z przedstawionych powyżej informacji jest oczywisty. Należy regularnie uprawiać ćwiczenia fizyczne aby usprawnić funkcjonowanie mózgu.

3. Znaczenie stanu psychicznego .
Sposób naszego myślenia - pozytywny lub negatywny może w znacznym stopniu wpływać na to, jak mózg przetwarza, magazynuje i przywołuje informacje, a więc na naszą zdolność uczenia się.

Stan psychiczny, podobnie jak pożywienie reguluje wydzielanie siedemdziesięciu neuroprzekażników. Kiedy jesteśmy w dobrym nastroju mózg produkuje endorfiny, czyli związki działające jak naturalne środki uspokajające. One z kolei pobudzają powstawanie acetylocholiny, podstawowego neuroprzekaźnika powodującego utrwalanie nowych informacji w różnych częściach mózgu. Brak acetylocholiny pozbawia człowieka najpierw pamięci krótkotrwałej, potem również długotrwałej.

Dobry nastrój sprzyjający uczeniu się nie oznacza jednak wysokiego lub nawet średniego poziomu radości. Chodzi tutaj raczej o względnie niski jej poziom. Przy względnie niskim poziomie radości przetwarzamy informacje szybciej niż bez emocji. Umiarkowanemu zadowoleniu towarzyszy szczególnie wysoka wydajność umysłowa, podobnie jak niewielkiemu niepokojowi.

Stres uwalnia inne wolniej działające hormony, zwane glukokorkoidami. Glukokorkoidy w niskim stężeniu fizjologicznym wpływają dodatnio na kształtowaniu pamięci długoterminowej. Wywołany nadmiernym stresem wzrost stężenia tych hormonów hamuje jednak procesy pamięciowe i działa toksycznie na neurony. Umiarkowany poziom stresu może więc działać mobilizująco na procesy myślowe, może pomagać również w procesie kształtowania samokontroli. Dzieci potrafiące kontrolować swoje zachowania osiągają lepsze wyniki w szkole. Wywołany nadmiernym stresem wzrost stężenia glukokorkoidów hamuje jednak procesy pamięciowe i działa toksycznie na neurony. Zbyt wysoki poziom hormonów stresu może prowadzić nawet do śmierci komórek mózgowych wywołanej nadprodukcją przez neurony wolnych rodników. Wolne rodniki są szkodliwe nie tylko dla mózgu ale dla całego organizmu ponieważ niszczą inne komórki układu nerwowego. Każdy z nas się przekonał, że w sytuacjach stresowych pojawiają się kłopoty z jasnością myślenia, pamięcią i zdolnością uczenia się. Dzieci obarczone zbyt dużym bagażem lęku zdradzają skłonność do reakcji ucieczkowych. Zdarza się, że są tak zaabsorbowane wypatrywaniem urojonych zagrożeń, że tracą umiejętność skupienia uwagi, niezbędną do opanowania nowego, złożonego materiału.

Ponad to długotrwały stres może być przyczyną chorób psychicznych, chorób serca i wielu innych spowodowanych obniżeniem ogólnej odporności organizmu.

Metod walki ze stresem jest wiele. Technikami zwalczania stresu są między innymi joga, medytacje ale również aerobik. Stwierdzono, że pół godziny ćwiczeń fizycznych dziennie ma długotrwałe działanie uspokajające. Istotna jest również odpowiednio długi sen, właściwa dieta, umiejętność likwidowania sytuacji stresujących, przerywanie stresującego zajęcia przyjemną rozrywką.

4. Wpływ warunków otoczenia na naukę.
Temperatura wpływa na właściwe pobudzenie zmysłów. Szczególnie niekorzystne jest przegrzanie stóp i dłoni. Skutek to uczucie senności, zmęczenia, zmniejszenie koncentracji uwagi i sprawności umysłowej. Zimne kończyny wspomagają wydajność mózgu, ułatwiają skupienie, myślenie i rozwiązywanie problemów.

Średniemu pobudzeniu intelektualnemu i związanych z tym wyższych osiągnięć intelektualnych sprzyja właściwe oświetlenie. Powinno być umiarkowanie jasne, nie przyćmione i nie nazbyt jaskrawe.

Kolejny istotny czynnik to poziom hałasu. Unikać należy zupełnej ciszy lub ogłuszającego hałasu. Korzystny wpływ wywiera muzyka o średniej głośności. Nie powinny to być jednak piosenki, ponieważ ich słowa rozpraszać będą tok myśli.

Jeśli negatywnie reagujemy nawet na słabe bodźce tj. ciche dźwięki, niezbyt jasne oświetlenie to najprawdopodobniej jesteśmy spięci psychicznie, przepracowani i wyczerpani . Nie należy wówczas przeciążać organizmu, ale odłożyć wszystko i odprężyć się.

5. Umiejętność odprężania umysłu.
Wiele osób niewłaściwie ocenia, co należy rozumieć pod pojęciem odprężania. Nie chodzi tutaj o rozmowy ze znajomymi. Jest to raczej czynność pobudzająca. Nie jest też relaksujące rozwiązywanie krzyżówek, czytanie książki czy oglądanie filmu. Aby właściwie odpocząć można natomiast wygodnie się położyć, o nic nie troszczyć, starać się o niczym nie myśleć.
Fizyczne metody odprężające to:
a) potrawy i napoje o działaniu uspokajającym,
b) podwyższenie temperatury ciała np. ciepła kąpiel, prysznic,
c) rozluźnienie mięśni np. poprzez położenie się lub oparcie,
d) spokój zamiast ruchu.

Psychiczne metody odprężające:
a) wyciszenie odgłosów,
b) przyciemnienie światła,
c) w miarę możliwości całkowite "wyłączenie się", chociaż przez kilka chwil błogi spokój i bezruch.
Trudno jest określić długość fazy odprężenia, zależy to bowiem od długości i intensywności uprzedniego wysiłku a także od ogólnego samopoczucia. Musimy wsłuchać się w reakcje naszego organizmu i sami wyczuć odpowiedni moment. Gdy poczujemy się całkiem wyłączeni z otaczającej rzeczywistości, bezwładni, niemal tak jak we śnie można fazę odprężania się zakończyć.

6. Rola snu.
Badania nad procesami zachodzącymi w mózgu dostarczają coraz więcej dowodów na to, że podstawową funkcją snów jest utrwalenie materiału wyuczonego w ciągu dnia. Istotna dla procesu uczenia się jest faza REM, czyli faza zdrowego snu podczas której gałki oczne poruszają się szybko pod zamkniętymi powiekami. Podczas tej fazy wykonujemy różne czynności w wyobraźni, nie podejmując aktywności fizycznej. Kiedy musimy opanować większą partię materiału faza REM proporcjonalnie się wydłuża, co wskazuje na ścisły związek marzeń sennych z procesem uczenia się. Każdy z nas ma chyba podobne wspomnienia, gdy po całym dniu spędzonym na wykonywaniu monotonnej czynności fizycznej np. pisaniu na komputerze czy malowaniu mieszkania śnimy o tym samym w nocy. Okazuje się, że tego rodzaju sny powodują wzmocnienie połączeń międzykomórkowych, co w przyszłości pozwoli wykonywać tę samą czynność o wiele sprawniej.

Jeśli faza REM ulegnie zaburzeniu lub stłumieniu w ciągu jednej lub kilku nocy, istnieje duże prawdopodobieństwo, że zapomnimy to, czego się nauczyliśmy nawet w przypadku nienaruszenia pozostałych części cyklu snu. Wykazano, że fazę REM zaburza alkohol, zbyt mała liczba godzin snu, wydarzenia o dużym ładunku emocjonalnym.

Ponad to badacze snu odkryli prosty i skuteczny sposób usprawnienia procesu zapamiętywania. W eksperymencie wzięli udział studenci wydziału psychologii którym odtwarzano niezbyt uciążliwy, niemniej wyraźnie słyszalny dźwięk tykania w trakcie rozwiązywania trudnego zadania logicznego. Ten sam dźwięk odtwarzano śpiącym studentom w nocy. Po upływie tygodnia sprawdzono stopień opanowania ćwiczenia przez badanych. Okazało się, że skuteczność była o 23% wyższa niż w grupie kontrolnej. Wynika stąd, że dźwięki dobiegające z tła mogą służyć jako pomoc w przetwarzaniu i zapamiętywaniu materiału.

7. Uwarunkowania społeczne.
Niektórzy uczniowie wolą uczyć się sami, inni z partnerem lub w zespole. Są dzieci, które potrzebują obecności dorosłego oraz takie, które potrafią się uczyć wyłącznie z dorosłymi. Większość uczniów słabo radzących sobie w szkole należy do grupy, której motywację i wyniki nauki mogą zwiększać rówieśnicy. Może wobec tego sprawdzić, czy wspólna nauka z kolegą lub koleżanką nie będzie bardziej efektywna?

8. Indywidualne cechy i predyspozycje .
Do tej grupy czynników zaliczyć należy między innymi:
a) system sensoryczny. Określa preferowany przez ucznia styl uczenia się. Uczniowie tej klasy określali swój system sensoryczny za pomocą odpowiedniego testu,
b) rodzaj inteligencji tj. językowa, matematyczno-logiczna, muzyczna, wizualno - przestrzenna, przyrodnicza, interpersonalna, intrapersonalna, kinestetyczna,
c) rodzaj usposobienia np. ciekawość świata, skłonność do unikania nieprzyjemnych doznań, zależność od nagród, wytrwałość,
d) cechy charakteru: samodzielność, zdolność do współpracy, altruizm (przeciwstawny egocentryzmowi ),
e) rytm biologiczny w ciągu dnia. Badania wykazały, że tylko 30% uczniów preferuje naukę w pierwszej części przedpołudnia. Większość woli późne przedpołudnie lub godziny popołudniowe.

Omówione osiem grup czynników wpływa na nasze zdrowie i efektywność uczenia się. Można je próbować stosować i sprawdzać ich skuteczność przełamując dotychczasowe przyzwyczajenia, które często tylko dlatego uznajemy za sposób najlepszy, bo innych nie stosowaliśmy. Trzeba jednak uważnie wsłuchiwać się w swój organizm, obserwować jego reakcje i skutki naszych działań, ponieważ każdy z nas jest swego rodzaju indywidualnością.

Opracowanie: Lidia Perlińska

Wyświetleń: 3420