Czytelnictwo młodzieży w środowisku wiejskim na podstawie badań przeprowadzonych wśród uczniów gimnazjum

Czytelnictwo książek można traktować jako jeden z równoprawnych elementów
uczestnictwa w kulturze, albo można przypisać tej formie aktywności kulturalnej
miejsce szczególne.
E.E. Wnuk-Lipińscy[1] zwracają uwagę, że problematykę tę można rozpatrywać na trzech
płaszczyznach:

- po pierwsze, można przyjąć, iż czytelnictwo jest jedną z form spędzania wolnego czasu, wykorzystywaną zamiennie z innymi formami,

- po drugie, można poszukiwać wzajemnego wypierania się, konkurencyjności
różnych form wykorzystywania czasu wolnego, zwłaszcza, jeśli chodzi o zajęcia
zaliczane do tzw. aktywności kulturalnej,

- po trzecie, można analizować współwystępowanie określonych aktywności kulturalnych.

W epoce dominacji środków masowego przekazu musimy uznać siłę i żywotność kultury masowej oraz jej wpływ na postawy i zainteresowania czytelnicze młodzieży szkolnej.

Upodobania czytelnicze kształtowane są nie tylko przez rodzinę, szkołę, rówieśników, ale w znacznej mierze przez telewizję i internet. Czytelnictwo jest bowiem procesem żywym, zmienia się ze względu na różne warunki, w których funkcjonuje. Książki są czytane przez młodzież, która oswoiła się z rozmaitego typu wytworami i przejawami kultury za pośrednictwem masowych środków przekazu ,zanim zetknęła się z piśmiennictwem. Telewizja towarzyszy dzieciom od najwcześniejszego dzieciństwa,
a dla wielu film i książka są wymienne w ukazywaniu pewnych treści. Świadczą o tym częste odpowiedzi na pytanie o znajomość jakiegoś utworu: "Książki nie czytałem, ale znam film."

M. Hopfinger[2] stwierdza, że dla wielu uczestników kultury film, słuchowisko, czy serial, są pewnego rodzaju prezentacją utworu. Co więcej, jest to symptom kształtowania świadomości kulturowej, dla której film i książka są dwoma niewymienialnymi wprawdzie w pełni, ale w pełni uprawnionymi, sposobami prezentowania tego samego tworu kulturowego. Powieść występuje w kontekście filmów, a z drugiej strony uzyskuje rozmaitego typu przedłużenia i przeróbki, adaptacje filmowe itp.

W takich właśnie warunkach kształtują się upodobania czytelnicze młodzieży.

W świetle przeprowadzonych przeze mnie badań wśród dzieci ze środowiska wiejskiego można sformułować pewne wnioski dotyczące stanu czytelnictwa uczniów , motywacji czytelniczych, czynników determinujących wybór lektury i zainteresowań czytelniczych.

- Istnieje wyraźny związek między posiadaniem książek w domu a aktywnością czytelniczą młodzieży. Dla inspirującego wpływu, jaki na rozwój czytelniczych nawyków i zainteresowań mogą wywierać domowe biblioteczki, istotne znaczenie ma ich zawartość i zasobność. Ta ostatnia idzie w parze z poziomem wykształcenia rodziców.

- Kupowanie książek nie jest na wsi zjawiskiem powszechnym. Książki dla dzieci i młodzieży stanowią grupę stosunkowo niewielką. Spisy lektur szkolnych wyraźnie wpływają na zakupy do domowych bibliotek. Literatura niebeletrystyczna, służąca rozwijaniu zainteresowań i pogłębianiu wiedzy, nie jest również popularna wśród czytelników wsi. Kupowane wydawnictwa popularnonaukowe to głównie słowniki i encyklopedie.

- Wśród badanej młodzieży 11% deklaruje się jako zdecydowani przeciwnicy książek, 34% ma słabe motywacje czytelnicze, 44%- średnie, a 27%- silne.

- W motywacjach pozytywnych, bądź negatywnych odnajdujemy w różnej skali natężenia czynniki emocjonalne i racjonalne. Rodzaj argumentacji jest ściśle związany z nasileniem samego czytania i jego skutkami. Zarówno chłopcy jak i dziewczęta poszukują w literaturze głównie rozrywki i relaksu oraz zaspokojenia ciekawości. Nieczytanie motywują niechęcią, nieumiejętnością skupienia się oraz brakiem czasu.

- W kwestii wyboru lektury ważną rolę odgrywają nie tylko kierunki zainteresowań osobistych, lecz w dużym stopniu-opinie i stereotypy środowiskowe.

- Młody czytelnik (13-15 lat) przechodzi ważny w swym życiu okres. Kształtuje się jego ustrój fizyczny i osobowość indywidualna, społeczna i psychiczna. Cechy psychofizyczne formowane w latach dojrzewania są bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na system motywacji wielu dążeń i działań, w tym także czytelniczych. Książka stanowi dogodne narzędzie, którym młody czytelnik może się posłużyć przy rozwiązywaniu coraz to nowych problemów, jakie narzuca mu życie.

J. Ankudowicz[3] tak charakteryzuje rolę książki u dorastającej młodzieży: " Książka popularnonaukowa jest źródłem niezbędnych wiadomości z zakresu odpowiednich, konkretnych dziedzin. Literatura piękna zaś-a ta zdecydowanie przeważa w czytelnictwie młodzieżowym-dostarcza pełnej gamy przeżyć o nasileniu poznawczym, emocjonalnym, rekreacyjnym. W literaturze pięknej młody czytelnik szuka również swoiście pojmowanej informacji, sięga po książki beletrystyczne, by odnaleźć wzory sytuacji rzeczywistych, przemyśleć i przeżyć różne warianty ich rozwiązań i ocen."

- Ogromną rolę w zainteresowaniach kulturalnych młodzieży szkolnej odgrywa telewizja. Korzystanie z niej staje się podstawowym sposobem zaspokajania potrzeb i rozwijania zainteresowań. Odbywa się to nierzadko kosztem innych form uczestnictwa (książka, teatr, kino) i rodzi niebezpieczeństwo wytwarzania w dzieciach skłonności do bezmyślnej akceptacji wszystkiego, co zostaje przez środki masowego komunikowania przekazane.

- Obserwuje się dużą zależność między nasileniem motywacji czytelniczych a ilością czasu poświęconego telewizji. Im słabsze motywacje czytelnicze, tym większe zainteresowanie telewizją. Dzieci najchętniej oglądają programy telewizyjne dla zawartych w nich elementów i wątków walki, przygody, awantury i sensacji. Czynniki, które głównie decydują o wyborze filmu zamiast książki, to przede wszystkim łatwość odbioru, bierna postawa odbiorcy i stosunkowo krótszy czas potrzebny do poznania fabuły. Tu należy dodać, że środki masowego przekazu nie tworzą potrzeb czytelniczych, ale podtrzymują je i rozwijają u dzieci, które takie potrzeby deklarują.

- Charakterystyczne jest zjawisko początkowej fascynacji filmem wideo jako nowością. W miarę upływu czasu od zakupu magnetowidu częstotliwość i czas oglądania zdecydowanie maleją. Następuje zmniejszenie atrakcyjności wideo aż do całkowitego znudzenia i zaniechania odtwarzania kaset. Coraz bardziej atrakcyjny staje się komputer i internet, ale ze względu na barierę finansową nie jest szeroko dostępny w środowisku wiejskim. Ponadto szczególnie atrakcyjne są różnorakie gry komputerowe.

- Czas wolny przeznaczony na lekturę zmniejsza się. Część młodzieży czytanie książek traktuje jak przykry obowiązek, a zatem nie zalicza tego zajęcia do sposobu spędzania czasu wolnego. Obserwuje się spadek ilości czytelnictwa i obniżenie jego jakości. Bogactwo nowych form życia wpływa na zainteresowania czytelnicze niejednokrotnie negatywnie. Środki masowej komunikacji w okresie olśnienia ich nowością prowadzą do przejawów regresu czytelnictwa. Doświadczenie i badania wykazują jednak, że przyszłość przyniesie współdziałanie, a nie konkurencję.


A.Przecławska[4] tak komentuje rolę środków masowego przekazu wśród dorastającej młodzieży:
".. .Stosunek młodzieży do wszystkich środków masowego przekazu staje się coraz bardziej funkcjonalny. Mając łatwy dostęp do książki radia, telewizji, filmu młodzi odbiorcy korzystają z dostarczonych tymi drogami treści w zakresie, jaki determinuje danemu kanałowi forma przekazu. Jest to chyba jeden z przejawów modernizacji stylu życia."

B.Suchodolski [5] zwraca uwagę, że działanie przez słowo zawsze pozostanie ważnym działaniem wychowawczym. Stanowi ono szkołę abstrakcyjnego myślenia ( dzięki książce naukowej), szkołę umysłowego i uczuciowego widzenia świata i ludzi (książka beletrystyczna), szkołę przeżyć i ekspresji (liryka i dramat).

Oddziaływanie książki pozostanie zawsze specyficzne. Chroni ona prawa człowieka do intymności, wzruszeń, jakich doznaje w obcowaniu z książką. Pogłębia samodzielność sądu czytelnika i jego refleksyjność, zachowuje dla odbiorcy możliwość wielokrotnego sycenia się pięknem i kulturą słowa.

Przypisy:
1. E. i E. Wnuk -Lipińscy - Problematyka kształtowania się potrzeb czytelniczych. W-wa 1975
2. M. Hopfinger - Audiowizualny kontekst literatury. Wrocław 1987
3. J. Ankudowicz- Czytelnictwo młodzieży wiejskiej W-wa 1987
4. A. Przecławska - Książka, młodzież i przeobrażenia kultury W-wa 1983
5. B. Suchodolski- Rola książki W-wa 1975

Opracowanie: MARIOLA MICHERDA

Wyświetleń: 2121