Trudności adaptacyjne uczniów w nowym środowisku szkolnym

Rozpoczęcie nauki w szkole ponadgimnazjalnej jest dla młodego człowieka ważnym momentem w życiu. Czekają nowe zadania, wyzwania, znajomości, przyjaźnie i wiele trudności. Każda zmiana, a szczególnie w okresie dojrzewania jest przeżywana bardzo mocno.

Uczeń w nowym środowisku powinien czuć się bezpiecznie i znaleźć swoje własne w nim miejsce.

Nie jest to prosta sprawa, gdyż jednocześnie kumuluje się wiele problemów:
- zmiana środowiska szkolnego -uczeń czuje się zagubiony w nowym budynku, w którym nie zna rozkładu sal lekcyjnych i innych pomieszczeń, a na korytarzu tłum nieznanych osób.
Znaczna część uczniów musi dojeżdżać do szkoły ponadgimnazjalnej stąd konieczność reorganizacji dotychczasowego planu dnia: poranne wstawanie, czas przeznaczony na dojazd, późne powroty do domu, zorganizowanie sobie czasu na naukę i odpoczynek
- nowy zespół klasowy - przyzwyczajenie się do obcych dotąd osób i obawa przed brakiem akceptacji ze strony koleżanek i kolegów z nowej klasy, obawa przed ośmieszeniem w nowej szkole np. ze względu na sposób zachowania czy też ubiór, problemy ze znalezieniem przyjaciół, kłopoty z nauką w nowej szkole.
- nowi nauczyciele i wychowawca - inne wymagania niż w poprzedniej szkole, poznanie reguł obowiązujących w szkole, dostosowanie do innego sposobu prowadzenia zajęć lekcyjnych i oceniania, przyzwyczajenie się do nowego wychowawcy i jego wymagań
- nowe, często trudniejsze wymagania edukacyjne - duża ilość lekcji w tygodniowym rozkładzie zajęć, konieczność uczenia się dużej partii materiału na kolejne dni, przyzwyczajanie się do większej samodzielności w zdobywaniu wiedzy niż w szkole gimnazjalnej,

Ponadto dochodzą problemy innej natury, a wśród nich:
- oczekiwania rodziców, by w nowej szkole osiągać dobre i bardzo dobre wyniki w nauce
- chęć samorealizacji i zdobycia odpowiedniej pozycji towarzyskiej w nowej szkole i zespole klasowym
- przeżywanie pierwszych miłości
- zmiana postrzegania ludzi i świata - krytyczny stosunek do otoczenia
- presja rodziców i szkoły do dojrzałego i odpowiedzialnego zachowania

Błędem byłoby traktowanie poszczególnych problemów młodych ludzi osobno, a przede wszystkim nie można ich lekceważyć czy też wyśmiewać. Należy uważnie obserwować co dzieje się z uczniem w pierwszych tygodniach nauki.

Zarówno rodzina, jak i szkoła powinna współpracować ze sobą, by w sposób świadomy i przemyślany pomagać rozwiązywać trudności adaptacyjne młodzieży w nowej szkole.

Musimy sobie uświadomić, że problemy takie są jak najbardziej normalne i można im zaradzić.

Jak pomóc w przezwyciężaniu trudności?

Konieczne jest otwarcie się zarówno pedagogów w nowej szkole, jak też rodziców na tego rodzaju trudności. Bardzo ważna jest atmosfera w szkole i w domu. Uczeń musi być pewien, że nie jest sam ze swoimi problemami, że w każdej chwili może się zwrócić z prośbą o pomoc do życzliwych mu osób. Przede wszystkim powinien znajdować oparcie w rodzinie. Konieczne jest również, aby od początku przebywania w liceum miał zaufanie do pedagogów, by w razie potrzeby zwrócić się do nich z prośbą o poradę czy też konkretną pomoc.

Pierwszy miesiąc nauki w nowej szkole jest szczególnie trudny i ważny, pierwsze wrażenie może zadecydować o nastawieniu ucznia do całego okresu kształcenia w liceum i tym samym o kierunku rozwoju i w dużym stopniu zadecydować o sukcesie bądź porażce.

Wychowawca na początku / najlepiej pierwszego dnia / oprowadza swoich wychowanków po budynku szkolnym i zaznajamia swoich uczniów z rozkładem pomieszczeń w szkole i ich przeznaczeniem. Jednocześnie opowiada o zwyczajach jakie panują w szkole np. regułach dotyczących korzystania z szatni czy też załatwiania spraw uczniowskich w sekretariacie szkoły. Dzięki takim informacją w kolejnych dniach uczeń nie czuje się zagubiony i ma szanse na szybsze oswojenie z nową sytuacją. Przybliża się również uczących w danej klasie. Bezcenne są wiadomości o wymaganiach pedagogów, zwyczajach na lekcjach. Także.. .... anegdoty przybliżają szkołę i poszczególne przedmioty.

Najczęściej na zajęciach z wychowawcą proponuje się wzajemne opowiedzenie o sobie i swoich zainteresowaniach oraz oczekiwaniach. Dobrą formą również są ankiety przeprowadzane przez wychowawcę.

W początkowym okresie nauki szkoła świadomie wykazuje szczególnie dużo inicjatywy w stosunku do uczniów klas pierwszych, aby adaptacja przebiegała w miarę spokojnie i bezstresowo. Pedagog szkolny realizuje sprawdzony od lat program adaptacyjny dla klas pierwszych a większość nauczycieli stosuje tzw. "miesiąc ochronny", w czasie którego pyta się ochotników, czy też nie stawia ocen niedostatecznych. Często we wrześniu organizuje się imprezy integracyjne np. wyjścia do kina, wycieczki, ogniska czy też zabawy klasowe. Również przygotowywanie się do rywalizacji międzyklasowej z okazji pasowania na ucznia liceum jest formą adaptacji w zespole klasowym. W czasie takich imprez uczniowie mają szanse na wzajemne poznanie a zarazem wychowawca poznaje swoich podopiecznych. Jednocześnie uczniowie mają okazję poznać i nabrać zaufania do swojego opiekuna, co jest niezbędne w dalszych dobrych stosunkach między klasą a wychowawcą. Ważne jest także, by rodzice zachęcali swoje dzieci do aktywnego uczestnictwa w życiu nowej klasy.

W miarę upływu czasu zmienia się rodzaj oddziaływań, proponuje się uczniom angażowanie nie tylko w życie klasy, ale branie udziału w różnorodnych zajęciach i imprezach szkolnych. Okazuje się, że najłatwiej zachęcić do korzystania z kawiarenki internetowej, udziału w zajęciach sportowych i do uczestniczenia w imprezach szkolnego koła turystycznego. Dopiero z biegiem czasu uczniowie klas pierwszych dają się przekonać do zajęć w kółkach zainteresowań czy brania udziału w konkursach przedmiotowych i olimpiadach.

W tym momencie bardzo ważną rolę odgrywa rodzina. Niezbędne jest wsparcie ze strony opiekunów dziecka. Dość często niestety zdarzają się sytuacje, gdy rodzice niechętnie zgadzają się na zajęcia dodatkowe, a wręcz zabraniają swoim dzieciom wyjazdu na rajd, przyjścia do kawiarenki internetowej, udziału w zajęciach kółka zainteresowania, uczestniczyć w zajęciach sportowych czy pracach samorządu obawiając się, że wpłynie to negatywnie na wyniki nauczania. Rodzice czasami nie zdają sobie sprawy, jak ważna jest tego rodzaju aktywność ze względu na adaptację w nowym środowisku. Uczniowie się skarżą, że zgoda na dodatkową działalność uzależniona jest od ich wyników nauczania, tak by zadowalały rodziców. Niektóre obawy rodziców są uzasadnione, ale trzeba umieć rozpoznać przyczyny gorszych wyników nauczania. Niekoniecznie muszą być związane z uczestniczeniem w zajęciach poza lekcyjnych. Najczęściej korzystanie z zajęć wpływa korzystnie na funkcjonowanie w szkole. Uczeń nabiera pewności siebie, podnosi własną samoocenę, zaczyna się utożsamiać ze swoją nową szkołą i okazuje się, że łatwiej przychodzi mu wywiązywanie się ze swoich obowiązków szkolnych. Z doświadczeń pedagogicznych wynika, że zabranianie nie wpływa dobrze na efekty uczenia dziecka. Przymus uczenia, przynoszenia tylko dobrych i bardzo dobrych ocen i ograniczanie możliwości uczestniczenia w życiu klasy i szkoły często wpływają deprymująco na ucznia. Uczeń od razu czuje się gorszy i odbiera takie zachowanie rodziców jako karę oraz brak wiary w niego i jego zdolności. Młody człowiek odbiera to jako zamach na jego wolność. W takim wypadku trzeba się liczyć z tym, że dziecko może mieć zachwianą samoocenę, co prowadzi do utraty wiary w siebie i swoje możliwości. "Bo skoro rodzice uważają, że nie dam sobie rady, to pewnie jestem beznadziejny" - w taki sposób dzieci interpretują zakazy.

Może to wywołać efekty przeciwne do zamierzonych. Zamiast uzyskiwania dobrych wyników nauczania rodzi się bunt i zniechęcenie. Wówczas mogą pojawić się różnorodne problemy. Okłamywanie, kłopoty z nauką, niechęć do szkoły, brak porozumienia z rodzicami i poszukiwanie alternatyw poza szkołą.

Zarówno szkoła jak i rodzice muszą uważnie przyglądać się zachowaniom dzieci w pierwszych tygodniach i miesiącach nauki. Trzeba się wsłuchiwać w głosy uczniów i umieć rozpoznać pierwsze niepokojące objawy. Młodzież często próbuje zasygnalizować swoje kłopoty, niestety dorośli często lekceważą te sygnały.

Asymilacja w nowym środowisku czasami może przebiegać dość długo. Niekoniecznie w październiku czy listopadzie uczniowie są już zaadaptowani w nowej szkole i znaleźli w niej swoje miejsce. Niektórym osobom trzeba poświęcić znacznie więcej uwagi. Uczeń jednak nie może odczuć, że w związku z tym traktowany jest inaczej. Konieczne jest działanie wyważone i bardzo taktowne. Nie można "uszczęśliwiać" na siłę i działać z pozycji "ja wiem lepiej co dla ciebie jest dobre". Dobrze gdy w takich sytuacjach jest możliwa współpraca szkoły z rodzicami. Znając dogłębnie problem zarówno dom, jak i szkoła ma wiele możliwości oddziaływania. Trudności w przystosowaniu się do nowych warunków szybko ujawniają się w zachowaniu. Gdy syn / córka / w domu przestaje opowiadać o szkole i o tym co zdarzyło się na poszczególnych lekcjach, a wręcz unika tematu szkoły, nie ma kolegów i koleżanek jest to nieodzowny sygnał kłopotów. Późny powrót ze szkoły bez wyraźnej przyczyny, brak zainteresowania zeszytami i książkami, zamykanie się we własnym pokoju, ciągle zły humor oraz wymijające stwierdzenia, że na jutro nic nie ma do nauczenia, a w szkole było normalnie powinny zaniepokoić. Najlepszym wyjściem w takim momencie jest niezwłoczne skontaktowanie się z wychowawcą, a nie oczekiwanie na kolejne spotkanie z rodzicami. Im wcześniej rozpozna się problem, tym szybciej można podjąć działania i tym samym zwiększają się szanse na pokonanie trudności. Nie zawsze wystarczą kontakty z wychowawcą. Do pełnego rozpoznania sytuacji czasami wskazane jest włączenie innych osób / kolegów i koleżanek, innych nauczycieli, psychologa /. Decydując się na działanie warto skorzystać nie tylko z pomocy psychologa, również można się zwrócić do szkolnego zespołu wychowawczego dysponującego dużym doświadczeniem.

Jedynie przy pełnym zaangażowaniu szkoły i rodziny oraz pełnej życzliwości współpracy jest szansa na rozwiązywanie problemów związanych z trudnościami adaptacyjnymi uczniów klas pierwszych w nowej szkole.

Opracowanie: Aleksandra Wtorek

Wyświetleń: 3274