![]() |
![]() |
Katalog Małgorzata Skonieczka Różne, Artykuły Wyuczona bezradność a niepowodzenia szkolneWyuczona bezradność a niepowodzenia szkolneReferat poświęcony jest problematyce wyuczonej bezradności w szkole. Podmiotowa orientacja w działaniu, własna kreatywność i podmiotowa kontrola nad zdarzeniami zajmuje istotne miejsce w rozważaniach psychologów. Interesują się oni tym, co dzieje się w sytuacjach, kiedy ludzie doświadczają braku wpływu na otoczenie. Problem ten nurtuje także pedagogów i psychologów edukacyjnych. Przeżycia dotyczące utraty kontroli nad sytuacją mogą być związane ze szkołą i mają wpływ zarówno na wyniki w nauce jak i na rozwój emocjonalno-społeczny dziecka. Badania nad owym zjawiskiem prowadzone są na wielu płaszczyznach: eksperymentalnej, samoopisowej i psychofizycznej. Mają one istotne znaczenie dla poznania czynników odpowiedzialnych za niepowodzenia i trudności w przyswajaniu wiedzy szkolnej takich jak:Zdaniem G. Sędka (1993) stan taki może doprowadzić np. do zaprzepaszczenia potencjalnie dużych możliwości intelektualnych w danej dziedzinie wiedzy. Autor podkreśla także wpływ prowadzonych badań na lepsze zrozumienie zarówno nieprzystosowanych, jak i wysoce adaptacyjnych form radzenia sobie z różnymi trudnościami, często dramatycznymi zdarzeniami życiowymi. W ujęciu G. Sędka i M. Kofty (1993) wyuczona bezradność, to "syndrom zaburzeń poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych wywołanych uprzednim kontaktem z sytuacją niekontrolowaną". Należy przytoczyć również definicję amerykańskiego psychologa, M. Seligmana, która mówi, że wyuczona bezradność to "poczucie bezradności powstające wtedy, gdy dany organizm uczy się w wyniku uprzednich doświadczeń, że jego reakcje nie mają żadnego wpływu na szkodliwe, awersyjne, traumatyczne oddziaływanie środowiska" (za: Zimbardo, 1997). Bezradność intelektualna w szkole jest poważnym problemem. Wciąż powtarzające się porażki doświadczane przez ucznia, prowadzą do ustalenia przez niego przyczyny zaistniałej sytuacji. B. Ciżkowicz (1999) uważa, że jeśli uczeń tłumaczy występowanie porażek przyczynami zewnętrznymi (postawa, umiejętności nauczyciela, szczęście), to powodują one bierność, nie wpływają one na samoocenę. Natomiast inaczej jest, gdy za porażki uczeń obwinia siebie (brak zdolności lub zbyt małe przygotowanie), wówczas prowadzi to do apatii i spadku samooceny. Zarówno w jednym jak i w drugim przypadku istotne jest, czy uczeń uważa przyczyny jako stałe, czy zmienne w czasie. Jeśli uzna przyczynę niepowodzenia za stałą, spowoduje to długotrwałe utrzymanie się bezradności, jeśli zaś postrzega ja jako zmienną, może w przyszłości w zetknięciu z podobnym problemem spodziewać się sukcesu. Duży wpływ ma także zasięg przyczyn. Jeśli uczeń uzna, że brak mu zdolności w danej dziedzinie wiedzy, wtedy zaburzenia poznawcze i motywacyjne dotyczą tylko danego przedmiotu. Jeśli zaś porażki mają charakter ogólny, wówczas niepowodzenia pojawiają się w różnych przedmiotach szkolnych. W oparciu o swoje rozważania G. Sędek (1995) pisze, że główny deficyt poznawczy uczniów bezradnych intelektualnie w pewnym obszarze wiedzy, polega nie na tym, że opanowują nowy materiał wolniej niż uczniowie dobrzy z danego przedmiotu, a na tym, że przestają "używać" swoich normalnych możliwości poznawczych do rozwiązania problemów w danej dziedzinie, przestają "normalnie" myśleć. Charakterystyczne dla tego typu zachowania jest zgadywanie przy jednoczesnym obserwowaniu nauczyciela zadającego pytanie. Odpowiedź pada błyskawicznie, aczkolwiek nie jest prawidłowa. Przejawem owej bezmyślności uczniów bezradnych intelektualnie w danym przedmiocie jest używanie całych zwrotów i reguł wyuczonych z podręcznika i wielkie niepowodzenie, gdy prosi się takiego ucznia o powtórzenie tego samego przekazu własnymi słowami. Innym przejawem omawianego zaburzenia jest skłonność do mówienia wszystkiego co się wie na dany temat., bez próby zrozumienia pytania i dotarcie do istoty problemu. Charakterystyczną cechą tej sytuacji jest to, ze uczeń sprawnie rozwiązuje trudne, wymagające twórczego myślenia zadania matematyczne, pisze beznadziejnie schematyczne i nielogicznie skonstruowane wypracowania. Z kolei uczeń, który tworzy głębokie i przemyślane wypracowania z języka polskiego, podaje odpowiedź na zadanie z matematyki nie zastanawiając się czy ma ona w ogóle sens. Przyczyną takiego postępowania może być to, że w przeszłości uczeń został zniechęcony do aktywnego i twórczego myślenia w danym obszarze wiedzy szkolnej, w wyniku powtarzającego się doświadczenia całkowicie nieefektywnej pracy umysłowej przy określonym przedmiocie (G. Sędek, 1993). Reasumując, czego dowodzą wyniki rozległych badań, trening bezradności - rozumiany według modelu informacyjnego jako intensywny wysiłek poznawczy pozbawiony jakichkolwiek efektów (nie prowadzący do zredukowania niepewności, co i jak należy robić) - jest istotnym źródłem pogorszenia w rozwiązywaniu nowych (zwłaszcza bardziej złożonych) problemów i niszczy wewnętrzną motywację do działania. Długotrwała ekspozycja na trening bezradności skutecznie niszczy wszelkie formy twórczego myślenia (G. Sędek, 1993) Na zakończenie przytoczę zdanie B. Kaji (1995), która zauważa, iż często znajdujemy się w sytuacji, kiedy wydarzenia życiowe, ich siła i rozmiar wywołują silny stan napięcia emocjonalnego, niepokój, będący wynikiem spostrzeżenia zupełnej lub częściowej niekontrolowalności sytuacji. Wynikiem zaistniałego zdarzenia jest pojawienie się negatywnych uczuć i przekonań, wynikających z poczucia, że nie radzimy sobie z wymogami środowiska. Uzupełnieniem wypowiedzi autorki niech będą słowa G. Sędka (1991): "...bardzo istotne, co akcentują wszyscy badacze zajmujący się omawianym zjawiskiem, jest istnienie wsparcia społecznego". Jestem tego samego zdania, że ci, którzy mają wspaniałą rodzinę i bliskich przyjaciół, gdzie panuje domowe ciepło i harmonia a działaniom towarzyszy uczucie miłości i wzajemnej akceptacji, mają większe możliwości uporania się z kryzysowymi sytuacjami. Potrafią stawić czoła niepowodzeniom. Literatura: 1. Ciżkowicz B. (1999) Poczucie bezradności ucznia a niepowodzenia szkolne. Bydgoszcz, WSP. 2. Kaja B. (1995) Zarys terapii dziecka. UW WSP Bydgoszcz. 3. Sędek G.(1991) Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady,(ss. 289-319). Warszawa, PWN. 4. Sędek G.Kofta M. (1993)Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo, bezradność. Poznań, Wyd. Nakom. 5. Sędek G. (1995) Bezradność intelektualna w szkole. Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Psychologii.
Opracowanie: Wyświetleń: 2492
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |