Samorządność jako metoda wychowawcza

Demokracja życia zbiorowego nie może omijać etapu przygotowania młodego społeczeństwa; musi zwracać się w kierunku mikrosystemów wychowawczych jakimi są klasa i szkoła. Wśród wielu zadań pracy szkoły jako najważniejsze w procesie wychowania jawi się zadanie rozwijania samorządności i aktywności uczniów.

Postulat samorządności ma sprzyjać rozwijaniu osobowości poprzez:
- współdziałanie w grupie,
- odpowiedzialność za siebie i grupę,
- wyzwalanie inicjatyw i identyfikowanie się z celami grupy.

Samorządność jest odnoszącą się do każdej grupy formą zbiorowego działania dzieci i młodzieży, za pośrednictwem której we własnym zakresie, własnymi siłami i w ramach własnych możliwości realizują one wspólnie ustalone cele. Dopóki wszelkie decyzje i oceny należeć będą w szkole do dyrekcji, nauczycieli i opiekunów organizacji, nie może być mowy o samorządności młodzieży. O samorządności nie decyduje fakt istnienia takich, czy innych organów samorządowych, lecz właściwie określona forma zbiorowego działania dzieci i młodzieży. Chodzi tu o działania związane z:
- planowaniem życia i działalności ogółu uczniów,
- organizowaniem życia i działalności młodzieży,
- sterowaniem poczynaniami podejmowanymi w całej zbiorowości,
- egzekwowaniem realizacji zadań,
- oceną i stymulowaniem członków zorganizowanego życia zbiorowego.

W dochodzeniu do pełnego zrozumienia istoty samorządności wyróżnia się trzy etapy:
1. Aktywizowanie uczniów do działania w celu osiągnięcia wspólnych korzyści - nauczyciel inicjuje prace, konkretne zadania i pomaga w ich realizacji, uczniowie muszą przyjąć nauczycielskie propozycje za własne.
2. Następuje stopniowe przekazywanie inicjatywy zespołowi - nauczyciel stawia uczniom problemy do samodzielnego rozwiązania przy zachowaniu własnej roli doradczej.
3. Dochodzą własne inicjatywy uczniów - nauczyciel jest tylko doradcą, doświadczonym sojusznikiem i taktownym opiekunem.

Pedagodzy podkreślają zaś, że należy:
- zachować stopniowość w zakresie znaczenia rozstrzyganych przez młodzież problemów; od decydowania o sprawach mniejszej wagi do stopniowego przejmowania przez młodzież spraw bardziej doniosłych, trudnych,
- stopniowo poszerzać zakres czynności samorządowych; rozwijanie samorządności powinno przebiegać od zbiorowego decydowania stopniowo sprawami coraz szerszego ogółu,
- stosować zasadę: od zbiorowego decydowania wszystkich do demokratycznych form zarządzania przez utworzenie organów samorządowych i wyznaczanie ich funkcji.

Bez wątpienia należy stymulować młodzież do podejmowania samodzielnych decyzji, tak organizować pracę, by młodzież miała wpływ na to, co się dzieje wokół. Uczniowie powinni poczuć smak zarówno bezradności wobec piętrzących się problemów, jak i satysfakcji z widocznych efektów podjętych zadań i zobowiązań. Warto doprowadzić do tego, by uczniowie dobrowolnie przyjmowali na siebie obowiązki szkolne, poczuwali się do współodpowiedzialności za wszystko, co dzieje się w klasie, w szkole, by czuli się potrzebni i odpowiedzialni. Samorząd to nie tylko forma stowarzyszenia się, ale przede wszystkim metoda wychowawcza.

Efektywność pracy wychowawczej z młodzieżą przez włączenie jej do społecznego działania zależy nie tylko od samego faktu wprowadzenia samorządności, ale również od sposobu wprowadzenia tej metody do działalności zespołu.

Ważne są zasady, których przestrzeganie jest niezbędne w pracy z zespołem:
1. Samorządność w społecznym działaniu zespołu musi polegać przede wszystkim na powszechności współrządzenia. Możność udziału w podejmowaniu decyzji powinien mieć każdy członek zespołu, który musi być w pełni świadom swych uprawnień oraz wiedzieć, w jaki sposób z nich korzystać. Dzięki temu każdy członek zespołu będzie mieć przekonanie, że to, co się dzieje w zespole, dzieje się za jego aprobatą, z jego inicjatywy i w jego interesie.
2. Organizacja samorządności w zespole polega między innymi na przydzielaniu określonych funkcji jego członkom. Sposób pełnienia tych funkcji objęty jest drugą zasadą - demokratycznej reprezentacyjności organów samorządu. Mówi ona, że każdy członek zespołu, któremu powierzono konkretną funkcję, musi pełnić ją jako reprezentant interesów całej gromady.
3. Następną zasadę rozwijania samorządności można określić jako zasadę systematycznego sprawowania funkcji samorządowych. Samorządność nie może pojawiać się w zespole w wyjątkowych okazjach. Musi ona działać w sposób stały. Samorządność musi być w życiu zespołu codziennym sposobem załatwiania własnych spraw.
4. Zasada czwarta nazwana jest zasadą autonomii samorządu. Samorząd musi mieć ściśle określony zakres działania, w którym decyzje jego będą całkowicie wiążące i nikt, z wyjątkiem zebrania ogółu, nie może ich zmienić lub odwołać. Samorząd młodzieży nie może też być jedynie biernym wykonawcą woli dorosłych lub organem akceptującym ich polecenia.
5. Na uwagę zasługuje także zasada jawności funkcjonowania organów samorządu lub zasada częstego i aktywnego występowania funkcyjnych w swych rolach. Funkcyjni i zarząd czują się bardziej odpowiedzialni przed całym zespołem. Wzrasta ranga ich pracy. Działalność organów samorządu musi być jawna, wybrany aktyw nie może działać sam dla siebie, nie może izolować się, zobowiązany powinien być do systematycznego rozliczania się i utrzymywania kontaktu z wyborcami.
6. Zasada możliwie szerokich kompetencji organów samorządowych wiąże się z rodzajem spraw, o których powinna samorządnie decydować młodzież. Niczego, co można zrobić przy udziale wychowanków, nie powinno się robić bez nich. Odpowiedzialności i troski o dobro ogółu można uczyć się jedynie na tym, co jest dla ogółu dostatecznie ważne.

Demokracja, to system, który ustanawia prawo do samorządzenia, oparty na założeniu, że każda jednostka potrafi określić sama, co dla niej najlepsze.

Powtarzając za Russelem:
"Demokracja może funkcjonować jedynie w społeczeństwie wolnym od nienawiści i niszczycielskich instynktów, od strachu i służalczości".
Czy szkoła to takie właśnie społeczeństwo?

W szkole uczniowie nie czują się u siebie, podejmują działania obronne, demonstrują agresję lub bierność. Życie współczesnej szkoły stanowi zaprzeczenie zasady podmiotowości, czyli między innymi "bycia samorządnym". Uczniowie grają role: podopiecznych, oskarżonych, starają się dobrze wywiązać z roli uczniów. Efektem ich pracy jest zdobycie oceny, uznania "w oczach" a nie wewnętrzna satysfakcja z powodu zdobywania wiedzy. Uczeń ciągle jeszcze nie jest podmiotem, nie uczy się dla siebie i własnych korzyści.

Opracowanie: Bożena Kitowska

Wyświetleń: 1744