Dysleksja rozwojowa-historia badań, uwarunkowania, terminologia.

Współczesna szkoła coraz częściej spotyka się ze zjawiskiem specyficznych trudności w uczeniu się. Dzieci przejawiające te trudności już od najmłodszych lat szkoły podstawowej nie mogą sobie poradzić z nauką, bo nie są w stanie opanować umiejętności czytania i pisania w czasie przewidzianym programem szkolnym. Długie godziny pracy z dzieckiem w domu, wizyty u specjalistów w poradniach, udział dziecka w zajęciach korekcyjno - wyrównawczych nie zawsze dają oczekiwane, szybkie efekty.

Dzieci te znając litery nie potrafią płynnie czytać, często nieudolnie składają głoski przekręcając wyrazy, gubią sens czytanego zdania. W pisaniu "zjadają" litery, przekręcają ich kolejność, zniekształcają obraz graficzny wielu liter do tego stopnia, że czasem trudno jest domyśleć się - co to za wyraz.

Wielu rodzicom, również nie doświadczonym pedagogom trudno jest zrozumieć: jak to się dzieje, że dziecko takie bystre, rezolutne, poprawnie myślące, świetnie radzące sobie w wielu sytuacjach życiowych - nie lubi czytać i tak brzydko pisze?! Podczas pisania i czytania bardzo szybko męczy się i zniechęca. Wielokrotne powtarzanie, przepisywanie niekiedy całych zeszytów, długotrwałe odrabianie lekcji - też nie przynoszą oczekiwanych efektów. Ten specyficzny rodzaj trudności został określony w literaturze jako dysleksja rozwojowa, a dzieci nimi dotknięte dziećmi dyslektycznymi.

Historia badań zagadnienia ma już przeszło 100 lat. Problem trudności w uczeniu się czytania i pisania, o charakterze dysleksji doczekał się wielu opracowań. Prawdopodobnie pierwszym, który opisał przypadek dysleksji był angielski okulista W. P. Morgan (1896) . Badając 14 letniego chłopca stwierdził, że nie ma on wady wzroku, lecz "wrodzoną ślepotę słowną".

W historii badań nad dysleksją można wyróżnić kilka okresów. Pierwszy obejmuje lata 1896 - 1917. W tym czasie pojawiły się opisy różnych przypadków z objawami dysleksji nazywanych (jak u Morgana) "wrodzoną ślepotą słowną". Drugi okres to lata międzywojenne. Skoncentrowano się na rozpoznawaniu objawów dysleksji i ustalaniu przyczyn. Następny okres to lata po II wojnie światowej - uszczegółowiono wiedzę na temat dysleksji oraz zajęto się patomechanizmami doprowadzającymi do powstawania zaburzeń dyslektycznych. Okres ostatni obejmuje ostatnie dziesięciolecia, w których zaczęto się skupiać na metodach i formach pomocy dzieciom dyslektycznym. Do najbardziej znaczących opracowań z tego okresu w literaturze polskiej należą prace Haliny Spionek i jej zespołu oraz Marty Bogdanowicz

Etiologia i patomechanizmy dysleksji są ciągle przedmiotem dociekań
naukowych. Uwarunkowania zaburzeń mogą być wielorakie, a pierwotne przyczyny, nie są znane do końca. Za najczęstszą pierwotną przyczynę tych trudności uznaje się, jak dotąd, mikrozaburzenia w rozwoju systemu percepcyjno - motorycznego na tle ogólnej sprawności intelektualnej, mieszczącej się w granicach normy.

Można wymienić kilka czynników sprawczych:
- minimalne uszkodzenia centralnego układu nerwowego z okresu ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu (powodem mogą być różne niekorzystne czynniki - w tym choroba matki w okresie ciąży, szkodliwe substancje, napromieniowanie, niedotlenienie, dziecka w czasie porodu i in.), czy też uszkodzenia nabyte we wczesnym dzieciństwie, głównie w pierwszych miesiącach życia,
- dziedziczność (czynnikiem patogennym mogą być geny przekazywane z pokolenia na pokolenie) ,
- opóźnienia w dojrzewaniu centralnego układu nerwowego; w tym funkcji, które uczestniczą w nauce czytania i pisania,
- zaburzenia hormonalne w okresie rozwoju płodowego (koncepcja ta jest najnowszą ; badania nad nią trwają),

Nadal jednak istnieją znaki zapytania przy ustalaniu pochodzenia dysleksji oraz określaniu jej przyczyn w indywidualnych przypadkach.

Dla określenia specyficznych trudności w nauce czytania i pisania używano wielu różnych terminów m.in.: wrodzona ślepota słowna, aleksja, legastenia. Obecnie przyjęty termin to dysleksja rozwojowa.

Światowa Federacja Neurologów w 1968 roku przyjęła jako obowiązującą definicję specyficznej rozwojowej dysleksji, w której określa się ją jako
zaburzenia manifestujące się trudnościami w nauce czytania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno - kulturowych. Jest ona spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie.

Halina Spionek określa dysleksję jako specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których współwystępują zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych, zaangażowanych w proces nabywania tych umiejętności. Bywają one określane jako mikrodysfunkcje czy też fragmentaryczne zaburzenia lub deficyty rozwojowe.

Z kolei Marta Bogdanowicz dla oznaczenia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym posługuje się 3 terminami, co daje możliwość precyzyjnego określenia obszaru trudności:
- dysleksja - trudności w opanowaniu umiejętności czytania
- dysortografia - trudności w opanowaniu umiejętności poprawnej pisowni
- dysgrafia -trudności w opanowaniu odpowiedniego poziomu graficznego pisma

Niekiedy te wszystkie trudności, dla uproszczenia, nazywa mianem dysleksji lub trudności dyslektycznych. W literaturze europejskiej podaje się, że dzieci dyslektyczne stanowią 10 -15% uczniów. Badania przeprowadzone
w Polsce określają odsetek przypadków dysleksji na 9 - 10 %, a dysortografii na 13 - 16 % (Bogdanowicz, Jaklewicz 1968 -82) .

Literatura:
1. Bogdanowicz M, O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu - odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1994, Wydawnictwo Popularno-naukowe "Linea
2. Jastrząb J, Model terapii pedagogicznej stosowanej wobec dzieci dyslektycznych w: Roczniki Pedagogiki Specjalnej, T.1, Warszawa 1990, WSPS
3. Mickiewicz J, Jedynka z ortografii, Toruń 1996
4. Spionek H, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa 1981, PWN

Opracowanie: Teresa Czepek

Wyświetleń: 2294