Dziecko agresywne - objawy, przyczyny, przeciwdziałanie

Agresja jest to każde zamierzone działanie mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu fizycznego lub cierpienia moralnego. Agresja interpersonalna prowadzi do skrzywdzenia tych osób, na które jest ukierunkowana. Zachowania agresywne to atak kierowany przeciwko określonym osobom lub rzeczom. Mogą one mieć formę zachowań napastliwych lub destruktywnych o bezpośrednim lub pośrednim charakterze. Do bezpośrednich zachowań napastliwych należą proste zachowania cechujące się stosunkowo krótkimi atakami fizycznymi stosowanymi także przy użyciu prostych narzędzi.

Agresja w sensie ogólnym wyraża się często w formie złożonych zachowań napastliwych i przybiera wtedy postać bójek, zastraszania kogoś, niesprawiedliwego traktowania.

Pośrednie zachowania napastliwe występują zazwyczaj jako dokuczanie, przeszkadzania, polegają także na niszczeniu lub uszkadzaniu rzeczy stanowiących własność osoby będącej przedmiotem agresji. Ekstremalna forma agresji przyjmuje postać okrucieństwa i polega na fizycznym i psychicznym niszczeniu żywej istoty w sposób szczególnie gwałtowny i wymyślny. Światowe badania wskazują, że rozmiar zjawiska zaburzeń, czy społecznego niedostosowania dzieci i młodzieży stale wzrasta. W szkołach podstawowych omawiane zjawisko dotyczy kilkunastu procent uczniów.

Do najczęściej zauważanych przejawów agresji fizycznej wśród uczniów szkół podstawowych zalicza się:
- pobicia i bójki
- przestraszanie
- niszczenie cudzych rzeczy
- niszczenie sprzętu szkolnego
- zachęcanie do bicia
- wymuszanie
- bicie młodszych kolegów

Agresja słowna uczniów wyraża się w:
- grożeniu pobiciem
- przezywaniu
- przekleństwach
- ordynarnych odzywkach
- wyśmiewaniu
- kłótniach
- grożeniu skarżeniem

Najbardziej charakterystyczne są bójki między rówieśnikami, agresywne zabawy w postaci przestraszania, niszczenia cudzej własności.

Agresja wśród dzieci na terenie szkoły przejawia się również w postaci aktywności grupowej. napastowanie fizyczne w formie bicia lub innych dokuczliwości podejmowane jest przez zorganizowana grupę dzieci wobec kolegów z pobliskiego otoczenia, z tej samej lub młodszej klasy. Ofiary agresji nie są w stanie skutecznie przeciwdziałać, przeciwstawiać się złemu traktowaniu przez agresorów.

Grupowa forma agresji, zwana często przemocą zaczyna w szkołach stanowić bardzo poważny problem. Z różnych badań wynika, że około 15% uczniów włącza się w takie interakcje, a około 9% stanowią ofiary napaści ze strony kolegów szkolnych.

Zachowania dziecka agresywnego cechuje brak zdyscyplinowania, naruszanie zasad regulaminu szkolnego oraz norm współżycia obowiązujących w danej społeczności. Jedną z przyczyn agresywnego zachowania się dzieci są frustracje wywołujące poczucie krzywdy, gniewu lub zdenerwowania. Powstają one na przykład wskutek przeszkadzania mu w zabawie, obraźliwych przezwisk kolegów, otrzymania oceny niedostatecznej, stosowania przez rodziców surowych kar. Dziecko staje się agresywne wskutek blokady potrzeby uznania społecznego, co jest spowodowane zbyt częstym upominaniem go przez rodziców, wytykaniem mu różnych wad i braków, stawianiem mu za wzór dzieci osiągających lepsze wyniki w nauce lub wzorowo zachowującego się brata, siostrę lub kolegę. Blokada potrzeby samodzielności dziecka jest spowodowana licznymi zakazami i nakazami pochodzącymi od dorosłych. Nadmiernie ograniczanie samodzielności dziecka wywołuje sprzeciw oraz pobudza je do agresywnego działania.

Agresja może również powstać pod wpływem oddziaływania tzw. modeli. Funkcję tę spełnia nieraz agresywne zachowanie ojca lub matki, krewnych, sąsiadów, rodzeństwa, kolegów. Modele agresywnego zachowania bywają eksponowane za pośrednictwem np. mediów (filmy ukazujące sceny bójek, napadów, gwałtów, morderstw), prasy, literatury.

Agresywne zachowanie może powstawać również na podłożu zachodzących w organizmie zmian chorobowych, jako objaw niektórych zaburzeń nerwicowych oraz chorób psychicznych. Agresywność cechuje nieraz dzieci nerwicowe przejawiające zwiększoną pobudliwość emocjonalną. Dzieci takie z błahych powodów denerwują się, wpadają w gniew, obrażają się na rówieśników lub dorosłych. tego rodzaju emocjonalne uwarunkowania indywidualnymi własnościami systemu nerwowego sprzyja ą występowaniu agresji.
Jak można zapobiec agresywnemu zachowaniu się dzieci?

Środkiem wychowawczym stosowanym przez rodziców są kary. Ich funkcja ma polegać na wytworzeniu strachu przed karą mającą przeciwdziałać agresji. Często powoduje to przemieszczanie agresji na inny teren (np. z rodzeństwa na kolegów w szkole)

Dziecko ukarane przez rodziców w domu zachowuje się poprawnie lecz podczas nieobecności rodziców zaczyna zachowywać się agresywnie, gdyż wtedy znika zagrożenie karą. Warunkiem skutecznego zapobiegania i przeciwdziałania agresywnemu zachowaniu się dzieci jest uwzględnienie przyczyn jego powstawania oraz dostosowania do nich środków oddziaływania wychowawczego. Przy agresji naśladowczej istnieje potrzeba uchronienia dziecka przed szkodliwym wpływem modeli agresywnego zachowania. W tym celu należy ograniczyć oglądanie przez dziecko filmów i programów telewizyjnych ukazujących zachowania agresywne. Rodzice winni odpowiednio komentować i oceniać oglądane wspólnie z dziećmi sceny, ukazywać dzieciom pozytywne modele zachowań. Równocześnie należy izolować dziecko od osób zachowujących się agresywnie. W przypadku agresji powstałe na podłożu schorzeń organicznych konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań lekarskich.

Bibliografia:
J. Danielewska. Agresja u dzieci. WSiP W-wa 2002
F. L. Lig., L. B. Ames., S. M. Baker. Rozwój psychologiczny dziecka od 10 do 14 lat. 1998

Opracowanie: Elżbieta Błońska
Zespól Szkolno-Przedszkolny
w Sączowie

Wyświetleń: 987