Spadek zainteresowań i aktywności kulturalnej młodzieży

1. Identyfikacja problemu

Od wielu już lat można zaobserwować ciągły spadek zainteresowań młodzieży kulturą szeroko rozumianą. Mam tutaj na uwadze przede wszystkim kulturę wyższego rzędu odnoszącą się do naszej tradycji narodowej. Problem ten dotyczy również percepcji dóbr kultury europejskiej i światowej. Zjawisko to nabiera szczególnego znaczenia w ostatnich latach kiedy to nasze życie społeczno kulturalne toczy się na tle gwałtownych przemian polityczno ekonomicznych, których tempo jest bardzo szybkie. Możliwości jakie się otworzyły w wielu dziedzinach naszego życia przed każdym obywatelem są ogromne i wręcz niczym nieograniczone. Dostępność do nieprzebranych zasobów informacji jakie daje internet to niewątpliwie jedno z ważniejszych osiągnięć minionego tysiąclecia. Wiąże się z tym nieunikniony proces globalizacji, który niesie w sobie również pewne niepokoje. Zjawiska te bezsprzecznie mają duży wpływ na dzieci i dorastającą młodzież. Ich efekty jak również ich skutki są trudne do przewidzenia. Eksplozja środków masowego przekazu spowodowała wielki rozwój kultury masowej, która z natury swojej dąży do daleko posuniętych uproszczeń odbioru wielu dziedzin kultury na rzecz szeroko pojętej komercjalizacji. Ekspansja masowej kultury amerykańskiej, za którą stoi potężny przemysł rozrywkowy, którego obroty sięgają miliardów dolarów rocznie, powoduje skuteczne wypieranie naszej kultury narodowej i naszych wielowiekowych tradycji.

Młodzież szkolna często pytana o nasze tradycje, zwyczaje czy istotne wydarzenia historyczne nie potrafi udzielić podstawowych informacji, których znajomość należy uznawać za niezbędną. Problem niskiej aktywności kulturalnej młodzież oraz barak zainteresowań kulturalnych jest powszechnie znany i na jego temat toczy się wiele dyskusji, które jak dotąd nie zaowocowały spójnym programem edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży. Taki program mógłby być ściśle realizowany równolegle z programem nauczania na różnych poziomach edukacji.

Zespół Szkół Zawodowych jest szczególnym przypadkiem szkoły, w której realizowana jest nauka w wielu specjalnościach i na kilku poziomach, gdzie różnorodność młodzieży uczącej się jest bardzo duża. Niesie to za sobą wiele problemów natury organizacyjnej i programowej. Trudno jest np. ustalić jednolity program edukacji kulturalnej - taki sam dla młodzieży uczącej się w Technikum Budowy Fortepianów i Zasadniczej Szkole Zawodowej. Młodzież ta ulega rozwarstwieniu już na etapie przyjęcia do szkoły i w sposób widoczny różni się od siebie poziomem już zdobytej wiedzy, jak również zainteresowaniami. Zjawisko to dotyczy także wielu innych klas z Liceum Technicznego, gdzie istnieje kilka różnorodnych profili nauczania np. profil Usługowo - Gospodarczy, Ekonomiczno - Administracyjny, Społeczno - Socjalny. Szkoła stara się zapewnić realizację programu edukacji kulturalnej ale pogodzenie i zsynchronizowanie działań kulturalnych chociażby z planem lekcji w jedną całość bywa bardzo trudne (niektóre klasy są obecne w szkole tylko trzy dni w tygodniu, ponieważ w pozostałe dni odbywają praktyki zawodowe). Dlatego też szczególnym zadaniem dla nowego programu edukacji kulturalnej jest uruchomienie wewnętrznej motywacji do samodzielnego uczestnictwa młodzieży w kulturze.

Główne objawy wskazujące na istnienie problemu:

- niechęć uczniów do uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych,
- spadek czytelnictwa książek (dane statystyczne z biblioteki szkolnej),
- niewielkie zainteresowanie młodzieży uczestnictwem w cyklicznych koncertach zespołu muzycznego " ARTOS " organizowanych przez szkołę,
- spadek zainteresowania przedsięwzięciami instytucji kulturalnych takich jak: filharmonia, teatr, muzea, galerie, kino (artystyczne),
- brak uczestnictwa w amatorskich ruchach artystycznych (poza uczniami z Technikum Budowy Fortepianów).

Od kilku lat jestem jedną z opiekunek Samorządu Uczniowskiego i niejednokrotnie brałam udział w organizacji różnych przedsięwzięć kulturalnych, polegających na organizacji imprez i wyjść uczniów do kina, na koncert czy do teatru. Za każdym razem pojawia się ten sam problem - młodzież jest zainteresowana udziałem w jakimś działaniu na ogół wtedy, kiedy przepadają lekcje - wówczas nie ma większych problemów z akceptacją przez młodzież uczestnictwa. Problemy zaczynają się w wtedy, kiedy to dana impreza lub uczestnictwo ma być zrealizowane poza godzinami lekcyjnymi. Wówczas zaczynają się ogromne problemy aby zebrać chociaż niewielką grupę młodzieży. Nakłonienie uczniów do jakiegokolwiek wysiłku twórczego lub chociażby organizacyjnego jest dość dużym problemem. Współczesna młodzież jest apatyczna i jak gdyby sama wewnętrznie przekonana o swojej niemocy i niepowodzeniu własnych działań. Taka postawa i wewnętrzne przekonanie, które będzie ulegało ciągłemu umocnieniu może mieć bardzo zły wpływ na kształtowanie postaw społecznych młodych ludzi w nadchodzącym dorosłym życiu.

2. Geneza i dynamika zjawiska

Problem spadającego zainteresowania i uczestnictwa w kulturze nie jest czymś nowym i nie jest on właściwy tylko dla społeczeństwa polskiego. Istnieje on również w innych państwach na całym świecie a także w krajach europejskich. Jego geneza jest bardzo złożona i należy ją rozpatrywać na wielu płaszczyznach życia społecznego. Uwarunkowany jest on również bardzo wieloma czynnikami społecznymi, politycznymi i coraz częściej w przypadku Polski - ekonomicznymi.

Rozpatrując konkretną grupę młodzieży (w tym przypadku jest to społeczność Zespołu Szkół Zawodowych) należy brać pod uwagę wiele czynników:
- pochodzenie społeczne,
- poziom wykształcenia rodziców,
- miejsce zamieszkania,
- jakość i poziom dotychczasowej edukacji szkolnej,
- zainteresowania własne młodzieży,
- infrastrukturę kulturalną w miejscu stałego zamieszkania,
- środowisko społeczne i modele zachowań jakie w nim dominują.

Niewątpliwie nie są to wszystkie czynniki jakie mają znaczenie w kształtowaniu zainteresowań kulturalnych młodzieży a z pewnością są to jedne z ważniejszych. Ich sens i znaczenie jest wszystkim dobrze znane i zrozumiałe dlatego też nie będę ich szerzej rozwijać a w dalszej części skoncentruję się na omówieniu dynamiki zjawiska, które w ostatnich latach przybiera na sile w złym tego słowa znaczeniu.

Z łatwością można zaobserwować bardzo duży wpływ środków masowego przekazu na kształtowanie zainteresowań i lansowanie nowych wzorów zachowań. Na tego typu działania szczególnie podatna jest młodzież - czasami odnosi się wrażenie, że nie potrafi ona dostrzec różnicy pomiędzy rzeczywistością wirtualną kreowaną przez media a światem rzeczywistym, który jest tu i teraz. Komercyjna kultura masowa skoncentrowana jest przede wszystkim na kreowaniu prostych w odbiorze treści, które mają być dostępne dla jak najszerszego kręgu odbiorców i aby przynieść jak największy sukces finansowy. Dlatego musi dążyć do uproszczeń i tworzenia skrótów myślowych. Nie ma tutaj miejsca na refleksję, edukację lub kreowanie zachowań bardziej złożonych. Produkt tego typu kultury musi po prostu jak najlepiej się sprzedawać. Przykładem mogą być programy telewizyjne typu " Big Brader"- do ich odbioru nie potrzeba przygotowania ani wręcz nawet myślenia, przeciętny widz wie kto z kim i kiedy. Tego typu programy czy też inne działania kulturalne o takim charakterze powodują, że większość społeczeństwa nie dąży do zaspakajania swoich potrzeb kulturalnych na poziomie wyższym, który wymaga większego zaangażowania osobistego od odbiorcy. Ponadto coraz częściej bardzo istotnym czynnikiem, który wpływa na jakość i poziom uczestnictwa jest czynnik ekonomiczny. Większości polskiego społeczeństwa po prostu nie stać na kupno biletów do teatru, filharmonii czy nawet kina. Niski poziom dotacji instytucji kulturalnych spowodował, że dobry spektakl teatralny czy koncert muzyczny jest za drogi dla przeciętnego Polaka. Dowodem na to są dane z roczników statystycznych, gdzie wyraźnie widać, że przeciętne wydatki polskiej rodziny na kulturę z roku na rok spadają. Tak więc wyraźnie zarysowuje się tutaj podwójna niekorzystna zależność: nie stać nas na korzystanie z kultury wyższego rzędu tak więc jesteśmy skazani na kulturę masową, która nie powoduje rozwoju zainteresowań i potrzeb kulturalnych - w tym momencie koło się zamyka.

3. Znaczenie problemu

Kultura to pojęcie pod którym kryje się bardzo wiele znaczeń i treści. W wielu przypadkach jest różnie pojmowana i interpretowana. Jest ona nieodzownym elementem życia każdej społeczności począwszy od dzikich plemion amazońskich, poprzez różne grupy etniczne a skończywszy na całych narodach. Jest ona niewątpliwie tym co nas odróżnia od siebie i daje poczucie spójności narodowej czy regionalnej. Nie jest ona nigdy barierą w stosunkach miedzy- ludzkich a wręcz odwrotnie - niesie ze sobą bogactwo doświadczeń i doznań wielu pokoleń ludzi. Tak więc ze społecznego punktu widzenia jest ona bardzo istotnym elementem edukacji młodych pokoleń ludzi, jest ona łącznikiem pomiędzy współczesnością a przeszłością. Człowiek z natury swojej jest istotą społeczną osadzoną w konkretnej czasoprzestrzeni i korzysta z doświadczeń minionych pokoleń. Odcięcie młodzieży od swoich własnych korzeni, tradycji i kultury narodowej może w przyszłości spowodować nieprzewidywalne w skutkach zmiany w systemie wartości, może prowadzić do tworzenia się postaw aspołecznych, gdzie trudno będzie zmobilizować przyszłe pokolenia do wyrzeczeń, do jakichkolwiek poświęceń dla własnego narodu czy społeczności lokalnej. Tak naprawdę bycie obywatelem świata nic nie znaczy jeżeli nie jest się identyfikowanym z jakąś grupą narodową. Inskrypcja na grobie Chopina w sposób jednoznaczny wyjaśnia tę kwestię " sercem - Polak, talentem świata obywatel". Tak więc znaczenie edukacji kulturalnej młodzieży szkolnej powinno się stać sprawą wagi niemalże państwowej, jest to przyszłość naszej tożsamości narodowej. Nabiera to szczególnego znaczenia w przededniu, kiedy to Polska ma stać się członkiem Unii Europejskiej. Na tę bardzo istotną kwestię zwraca również uwagę sama Unia podkreślając znaczenie jedności państw członkowskich z całkowitym zachowaniem odrębności narodowych, które mają się stać bogactwem wspólnym całej społeczności europejskiej. To ile uda się nam zachować z naszych tradycji i wartości kulturalnych zależy przede wszystkim od nas samych i od trudu który podejmiemy. Problem edukacji kulturalnej młodzieży musi się stać jedną ze ścieżek edukacyjnych, która będzie się przeplatać z programami dydaktycznymi realizowanymi w ramach różnych przedmiotów. Ścieżka ta będzie spinała spójną klamrą aktywnego uczestnictwa młodzieży w korzystaniu z różnych dóbr kultury. Takie podejście do współczesnej edukacji kulturalnej w efekcie końcowym przygotuje młodego Polaka do bycia obywatelem Europy z całkowitym zachowaniem poczucia tożsamości narodowej.

4. Prognoza

W przypadku zaniechania zintensyfikowanych działań edukacji kulturalnej należy liczyć się w przyszłości, że nastąpi głębokie rozwarstwienie społeczne pomiędzy grupą elit intelektualnych a przeciętnym obywatelem posiadającym nawet średnie wykształcenie. Elity intelektualne posiadające wysokie wykształcenie i odpowiedni zasób środków finansowych staną się mniejszością, która nie będzie w stanie wykreować odpowiednich wzorów zachowań i postaw społecznych. Ich izolacja spowoduje, że grupy te będą wyłącznie odbiorcą zjawisk kulturalnych wyższego rzędu, które będą zastrzeżone dla wąskiej grupy elit. Natomiast przeciętny obywatel stanie się wyłącznie konsumentem kultury masowej, która będzie miała wyłącznie charakter relaksacyjny i rozrywkowy.

Opracowanie spójnego programu edukacji kulturalnej, który byłby realizowany od samego początku procesu edukacyjnego i jeszcze w zakresie studiów wyższych przyniósłby wiele wymiernych korzyści - przede wszystkim stanowiłby koło zamachowe do pełniejszego i bardziej twórczego rozwoju społeczeństwa w wielu płaszczyznach życia społecznego. Człowiek wrażliwy z rozwiniętą wyobraźnią, posiadający szerokie horyzonty myślowe, zdolny do twórczego myślenia staje się wartościowym obywatelem, który przyczynia się do szybszego rozwoju swojego otoczenia a w efekcie końcowym całego kraju. Ponadto rozwój kultury osobistej i własnych zainteresowań może spowodować wzrost rozwoju cywilizacyjnego naszego społeczeństwa, które wówczas tylko może się znaleźć wśród wiodących grup narodowych Europy.

5. Propozycje rozwiązań

Aby móc w pełni wskazać metody i działania, które mogą przynieść pożądane skutki w zakresie rozwiązania problemów związanych z edukacją kulturalną należy określić przede wszystkim spójny zestaw celów, które należy zrealizować aby osiągnąć zamierzony skutek.

Cele
- pobudzanie wewnętrznej motywacji do rozwoju własnych zainteresowań poprzez system zajęć pozalekcyjnych (koła zainteresowań),
- pobudzanie czytelnictwa za pośrednictwem Internetu jako nieograniczonego źródła wiedzy,
- pobudzanie młodzieży do dobrowolnego uczestnictwa w szkolnych przedsięwzięciach kulturalnych,
- pobudzenia zainteresowań ofertą kulturalną instytucji kulturalnych znajdujących się na terenie Kalisza,
- pobudzanie własnej aktywności kulturalnej młodzieży na poziomie amatorskiego ruchu kulturalnego,
- wykreowanie spośród młodzieży aktywnych grup kulturotwórczych.

Powyższe cele i zadania chciałabym zrealizować w oparciu o własny program autorski, którego założeniem byłoby powiązanie ścieżki edukacji kulturalnej z procesem dydaktycznym w oparciu o pobudzenie aktywności własnej młodzieży w kulturze.

Dotychczasowe moje działania zmierzające do częściowej realizacji zamierzonych celów opierały się na następujących zadaniach:
1. Nawiązanie współpracy z instytucjami kultury:
- CKiS,
- Kino "Apollo",
- BWA,
- Galeria "Wieża ciśnień",
- Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej,
- Młodzieżowy Dom Kultury,
- Miejski Ośrodek Kultury (przeprowadzenie wśród uczniów ankiety w celu przygotowania szczegółowej oferty przez MOK, dostosowanej do indywidualnych zainteresowań młodzieży naszej szkoły).
2. Aktywizacja młodzieży działającej w ramach Samorządu Szkolnego.
3. Prezentacja w gablotach bieżących informacji dotyczących aktualności kulturalnych.
4. Współudział w organizacji szkolnych imprez kulturalnych:
- dla dzieci np. coroczny "Balik karnawałowy",
- dla młodzieży - dyskoteki, wycieczki.
5. Współudział w organizacji uroczystości szkolnych.

Opracowanie: mgr Aurelia Machowicz

Wyświetleń: 4894