FORMY I METODY ODDZIAŁYWANIA WYCHOWAWCZEGO W GIMNAZJUM DLA DOROSŁYCH W BIELSKU-BIAŁEJ

Gimnazjum dla Dorosłych, które jest integralną częścią Zespołu Szkół Technicznych i Handlowych w Bielsku-Białej, zostało powołane do życia z dniem 1 września 2000 roku. Funkcjonuje ono także pod patronatem OHP w Bielsku-Białej. Gimnazjum to w zasadzie zrzesza młodzież niepełnoletnią. W związku z tym na mocy uchwały Rady Pedagogicznej ZSTiH w Bielsku-Białej i zgody zwierzchnich władz oświatowych zawieszono w nim stosowanie regulaminu oceniania, który powinien obowiązywać w szkole dla dorosłych (rozliczenie semestralne). Według nowych zasad młodzież gimnazjalna podlega regulaminowi oceniania, który obowiązuje w klasach młodzieżowych ZSTiH (rozliczenie roczne). Młodzież do Gimnazjum dla Dorosłych rekrutowana jest za pośrednictwem OHP, która ponadto zabezpiecza miejsca praktyk, a także uczestniczy w realizacji różnorodnych zadań profilaktycznych, wychowawczych, kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych. Uczniowie do Gimnazjum dla Dorosłych kierowani są z macierzystych gimnazjów z terenu Bielska-Białej i okolic na podstawie orzeczenia Poradni Pedagogiczno- Zawodowej. Zaznaczyć trzeba, że jest to młodzież w ogromnym stopniu trudna, często zagrożona patologią społeczną. Bardzo często uczniowie znajdują się pod nadzorem kuratora sądowego.

Mając na uwadze powyżej zaznaczone uwarunkowania, kładzie się w Gimnazjum dla Dorosłych wielki nacisk na sprawy opiekuńczo-wychowawcze, ponieważ są one niezbędnym warunkiem sukcesu dydaktycznego. Uczniowie powyższego gimnazjum, kierowani do niego przez gimnazja rejonowe, według opinii Poradni Pedagogiczno-Zawodowej przeważnie posiadają duże trudności w opanowaniu wiadomości w normalnym trybie nauki. Doświadczona kadra nauczycielska, jaka pracuje w naszej szkole stara się pomóc tej młodzieży. W działaniu stosuje metody i różnorakie formy oddziaływania wychowawczego przy ścisłej współpracy z dyrekcją szkoły i pracownikami Komendy OHP.

W niniejszym referacie chciałbym się zastanowić nad wieloma aspektami pedagogiki, która mówi o procesie wychowania, jego różnorodnych postaciach, strukturze, metodach. Mówi też o szeroko rozumianej profilaktyce. Najogólniej mówiąc nauki pedagogiczne dają nam nauczycielom określone narzędzia w realizacji zadań wychowawczych, dydaktycznych i opiekuńczych.

1. Pojęcie procesu wychowania, jego różnorodne postacie oraz sytuacje
wychowawcze jako składowe elementy procesu wychowania.

Wychowanie, pojmowane jako celowa działalność człowieka można rozpatrywać w dwojakim aspekcie. Po pierwsze, ze względu na różnorodność samych czynności wychowawczych. Po wtóre, ze względu na strukturę czynności wychowawczych, które są zawsze rozłożone w czasie. Struktura wychowawczego działania jest zawsze podporządkowana strukturze zmian, jakie zachodzą w osobowości jednostki na drodze od stanu wyjściowego do zamierzonego.

Podsumowując możemy stwierdzić, że przez proces wychowania rozumiemy ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo dla wywołania zamierzonej przemiany osobowości wychowanków w kolejności optymalnie dostosowanej do przebiegu owej przemiany.

Procesy wychowania należy zawsze rozumieć jako ćwiczenie jednostki w skierowywaniu własnej aktywności (zewnętrznej lub wewnętrznej) ku pożądanym celom i w społecznie akceptowanych formach. W procesie wychowania znaczącą rolę spełniają różnorodne wychowawcze, które rozumiemy jako czasowy układ warunków towarzyszących interakcji wychowawczej, w których wychowanek dysponuje możliwością wyboru zachowań, zawierających przynajmniej jeden założony cel operacyjny.

2.Struktura procesu wychowania.

Wdrażanie wychowanka do aktywności ujętej w celach operacyjnych dokonuje się przez wprowadzanie go w odpowiednie ku temu sytuacje wychowawcze, a następnie stymulowanie tej aktywności przez operowanie układami nagród i kar. Podejmuje się w związku z tym określone czynności, które wychowawca ma kolejno do spełnienia w toku kształtowania w osobowości wychowanka określonej postawy. Czynności te można sprowadzić do następujących:
a) wdrażanie wychowanków do pożądanych form uzewnętrznionej (działanie) lub uwewnętrznionej (myślenie, przeżywanie) aktywności,
b) rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do danej aktywności przez ćwiczenie,
c) uświadamianie wychowankom znaczenia celów i zasad tej aktywności,
d) przyswajanie wychowankom ocen i przekonań wzmacniających dyspozycję do pożądanej aktywności,
e) przyswajanie wychowankom wiedzy, rozumienia związku między pożądaną aktywnością, a życiem społecznym.

3. Uwarunkowania przebiegu i efektywności procesów wychowania oraz ich planowanie.

Warunki wyznaczające przebieg i efektywność procesów wychowania mogą
być dwojakiego rodzaju. Po pierwsze te, które składają się na teraźniejsze i przeszłe wpływy otoczenia społecznego na wychowanka oraz po drugie te, które zawierają się w działalności wychowawcy. Punktem wyjścia w pobudzaniu wychowanków do działalności konstruktywnej społecznie jest znalezienie motywów, z których działalność ta mogłaby wypływać. Wychowawca musi brać pod uwagę motywy, jakie aktualnie żywią wychowankowie lub też, do jakich przeżyć są zdolni, po zastosowaniu odpowiednich bodźców.

Proces wychowania powinien polegać na stopniowym wprowadzaniu wychowanków do działania w możliwie najbardziej różnorodnych coraz bardziej złożonych sytuacjach, ściśle związanych z aktualnymi problemami życia społecznego.

Sposoby stymulowania wychowanka do określonego działania w danej sytuacji wychowawczej nazywamy metodami wychowania. Organizacja procesu wychowania może przebiegać w różnych warunkach. Dobrze obmyślony plan pracy wychowawczej powinien przewidywać:
a) etapowe cele wychowania,
b) ogólne cele operacyjne,
c) zadania wykonawcze obejmujące określone formy wychowania,
d) terminy realizacji zadań,
e) osoby wykonawców i odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań.

4. Klasyfikacja rodzajów wychowania oraz metody wychowania.

Wyróżniamy następujące podstawowe rodzaje wychowania:
a) wychowanie przez naukę,
b) wychowanie przez prace,
c) wychowanie przez sztukę,
d) wychowanie przez sport i wypoczynek,
e) wychowanie przez kolektyw.

Istotną dziedziną wychowania jest tak zwane wychowanie moralne. Do
głównych momentów składających się na strukturę wychowania moralnego zaliczamy:
a) wdrażanie wychowanków do0 pożądanego moralnie postępowania,
b) rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do takiego postępowania,
c) uświadamianie wychowankom celów i zadań moralnego postępowania,
d) kształtowanie sądów i przekonań moralnych,
e) rozwijanie wiedzy wychowanków dotyczącej zachowań moralnych i ich skutków.

Można wyróżnić cztery rodzaje elementów każdej sytuacji wychowawczej.
Elementami tymi są:
a) osoba wychowawcy,
b) aktualny stan rzeczy, od którego w danej sytuacji zależą możliwości lub perspektywy zaspokojenia jakiś motywów wychowanka,
c) społeczne otoczenie wychowanka,
d) osoba wychowanka.

Możemy wydzielić cztery zasadnicze grupy metod wychowawczego
oddziaływania:
a) metody wpływu osobistego wychowawcy,
b) metody wpływu sytuacyjnego (decyzje i działania, które wywołują określone konsekwencje),
c) metody organizowania środowiska wychowawczego (działanie za pośrednictwem rodziny, grupy rówieśniczej, sąsiedzkiej, zespołu klasowego itp.),
d) metody samowychowania (przyswojenie wychowankom przez wychowawcę sposobu pracy nad sobą).

Najogólniej mówiąc pojęcie metody wychowania oznacza różne sposoby
bezpośredniego, a czasem pośredniego oddziaływania wychowawczego:
a) na świadomość wychowanka (wyjaśnienie, tłumaczenie, przekonywanie),
b) kierunkowanie jego rozwoju (kształtowanie potrzeb, motywacji i zainteresowań),
c) wdrażanie do wykonywania określonych czynności (higiena osobista, zabawa, nauka, praca),
d) dokonywanie pozytywnej bądź negatywnej oceny postępów w nauce i zachowaniu ( zachęta, nagroda, nagana, kara).

5. Działania profilaktyczne wśród młodzieży.

Niska odporność na stresy, skłonność do przeżywania stanów lękowych, negatywny obraz własnej osoby, niski poziom samoakceptacji, brak oparcia w rodzinie, brak akceptacji dorosłości, to najczęstsze uwarunkowania zachowań agresywnych czy uzależnień.

Najczęściej problemy młodzieży związane są z:
a) sytuacją szkolną (trudności z koncentracją uwagi, brak umiejętności
uczenia się, brak wiary we własne siły, silny lęk w sytuacjach oceniających, brak motywacji do nauki, brak sukcesów mimo dużych nakładów pracy),
b) funkcjonowanie w rodzinie (brak zrozumienia, akceptacji, okazywania uczuć, ograniczanie swobody, nadmiar obowiązków, konflikty między rodzicami, rozpad rodziny, alkoholizm itd.),
c) relacjami z innymi ludźmi- rówieśnikami i dorosłymi (konflikty, odrzucenie przez grupę, samotność, poczucie niższej wartości).

Aby złagodzić lub wyeliminować zaznaczone powyżej problemy podejmuje
się wśród młodzieży szeroko zakrojoną profilaktykę, która najogólniej mówiąc polega na zapobieganiu problemom zanim się one pojawią.

Wszystkie działania profilaktyczne niezależnie od swojej specyfiki mają wspólne cele. Do podstawowych celów zaliczyć można:
a) rozpowszechnienie prawdziwych i rzetelnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy,
b) kształtowanie świadomych wzorców postępowania,
c) kształtowanie umiejętności interpersonalnych, a głównie samoświadomości, samooceny i samodyscypliny,
d) rozwijanie umiejętności interpersonalnych (empatii, współpracy, komunikowania się, rozwiązywania konfliktów),
e) rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywanie problemów ( między innymi zdolność do wyboru pozytywnych stylów życia),
f) rozwijanie poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy ( rodzina, społeczność lokalna, ogół społeczeństwa),
g) rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych,
h) rozwijanie środowiska (rodzinnego, społecznego) tak, aby podnosiło jakość życia swoich członków,
i) kształtowanie reguł prawnych i publicznych, aby były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia,
j) umożliwienie wczesnego rozpoznawania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijanie strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań.

6. Formy i metody oddziaływania wychowawczego na młodzież oraz realizacja celów szeroko rozumianej profilaktyki w Gimnazjum dla Dorosłych w Bielsku-Białej.

Zarysowane powyżej w niniejszym referacie uwarunkowania realizacji zadań wychowawczych wykorzystywane są do opracowania niezbędnych narzędzi wychowawczych, w skład których wchodzą różnorakie formy i metody wychowawcze, które realizowane są w Gimnazjum dla Dorosłych w Bielsku-Białej przy ścisłej współpracy z miejscowym OHP.

Do form i metod działalności wychowawczej w Gimnazjum dla Dorosłych zaliczamy:
a) pracę wychowawcy i opiekuna z ramienia OHP w podległych zespołach
klasowych,
b) kontakty pedagoga szkolnego z młodzieżą (rozmowy indywidualne, prelekcje na określony temat w klasach),
c) interwencje dyrektora gimnazjum w poszczególnych klasach w związku z powstałym w danym momencie problemem wychowawczym
(interwencje te mają dosyć często miejsce, ponieważ w gimnazjum uczy się w zasadzie młodzież trudna, często zdemoralizowana i zagrożona patologią społeczną ),
d) przeprowadzanie przez dyrektora gimnazjum rozmów indywidualnych z
uczniem i rodzicami; przeprowadzanie oficjalnych rozmów ostrzegawczych z uczniami i ich prawnymi opiekunami w obecności wychowawcy klasy i opiekuna z ramienia OHP,
e) rozmowy wychowawców klasy, pracowników OHP i dyrektora gimnazjum z kuratorami sądowymi, którzy dogłębniej naświetlają problemy wychowawcze swoich podopiecznych,
f) przeprowadzanie przez dyrektora gimnazjum wspólnie z Komendą OHP oficjalnych rozmów ostrzegawczych dla najtrudniejszej młodzieży z poszczególnych klas Gimnazjum dla Dorosłych (rozmowy te odbywają się trzy razy w roku: w połowie I semestru, na zakończenie I semestru i w połowie II semestru; uczniowie na rozmowę przychodzą wraz z rodzicem; rozmowy te mają charakter dyscyplinarny i w szerokim tego słowa znaczeniu wychowawcze),
g) prowadzenie w poszczególnych klasach cyklicznych rozmów wychowawczych organizowanych przez dyrektora gimnazjum i Komendę OHP.

Oprócz działalności na terenie szkoły Komenda OHP:
a) sprawuje ogólny nadzór nad zajęciami praktycznymi,
b) prowadzi we własnym zakresie rozmowy indywidualne o charakterze wychowawczym z uczniami i ich prawnymi opiekunami (o charakterze rozmów informowana jest szkoła),
c) organizuje zajęcia integracyjne w Hufcu (np. ognisko, imprezy o charakterze kulturalno- sportowo- rekreacyjnym) dla poszczególnych klas szczególnie nowo utworzonych,
d) prowadzi szeroko rozumianą działalność profilaktyczną i resocjalizacyjną np. zaprasza do szkoły licznych prelegentów, którzy omawiają szczególnie drażliwe i istotne sprawy (np. problemy narkomani, szeroko rozumianej odpowiedzialności prawnej, alkoholizmu, nikotynizmu itd.),
e) organizuje zajęcia sportowo- rekreacyjne np. w czasie ferii,
f) organizuje zajęcia oświatowo- kulturalne dla młodzieży, która na tym polu chce się wykazać np. wystawy prac plastycznych, przedstawienia teatralne,
g) organizuje pomoc dla młodzieży, która ma trudności w nauce ((korepetycje),
h) wspólnie ze szkołą otacza opieką młodzież znajdującą się w trudnej sytuacji materialnej i w miarę możliwości stara się ją wesprzeć finansowo,
i) prowadzi wspólnie ze szkołą szeroko rozumianą preorientację zawodową dla młodzieży, która po ukończeniu Gimnazjum dla Dorosłych chciałaby się dalej uczyć.

Podsumowując moje rozważania o działalności wychowawczej w Gimnazjum dla Dorosłych, jeszcze raz chciałbym podkreślić, że te działania, chociaż z wielkim trudem są realizowane, przy pełnym zaangażowaniu grona pedagogicznego i pracowników OHP. Młodzież gimnazjalna ma duże możliwości uczestniczenia w szeroko rozumianym życiu Zespołu Szkół Technicznych i Handlowych w Bielsku-Białej. Bierze udział w organizowanych imprezach np. wyjścia do teatru, kina, zawody sportowe. Część młodzieży odbywa zajęcia praktyczne na warsztatach szkolnych. Grono pedagogiczne ZSTiH, a szczególnie nauczyciele pracujący w Gimnazjum dla Dorosłych zdają sobie sprawę, że tej trudnej młodzieży należy pomóc (oczywiście w sytuacjach skrajnych, niektórych uczniów dla dobra pozostałych, po wyczerpaniu możliwości oddziaływania wychowawczego, należy ze szkoły usunąć) i otoczyć wszechstronną opieką, co też na bieżąco jest czynione.

LITERATURA

1. M. Godlewski, S. Krawcewicz, J. Wołczyk, T. Wujek: Pedagogika. Podręcznik akademicki. Wydanie VII. PWN Warszawa 1980
2. Sytuacja dzieci i młodzieży w Polsce. "Raport Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży." Warszawa 1993
3. E. Kozdrowicz: Poradnia w szkole. Z doświadczenia Szkolnego Ośrodka Pomocy Rodzinie. Warszawa 1993
4. A. Przeczławska (red.):Pedagogika społeczna-kręgi poszukiwań. Wydawnictwo "Żak". Warszawa 1996

Opracowanie: Jan Wawrzyszkiewicz
Nauczyciel Zespołu Szkół Technicznych i Handlowych
w Bielsku-Białej
Ul. Lompy 11

Wyświetleń: 6345