Szkoła bez przemocy

Stosowanie wobec dziecka przemocy wyraża się w szerokiej gamie zachowań agresywnych i kar, jakie dorośli - przy milczącej społecznej akceptacji - stosują wobec dzieci. Najłagodniejszą formą bezpośredniej przemocy jest tzw. klaps, skrajną - maltretowanie dziecka powodujące niekiedy jego śmierć. Agresja rodziców wobec dzieci jest zjawiskiem niemal powszechnym. Szczególnie ojcowie chcą wychowywać dzieci w posłuszeństwie wobec siebie i uznawaniu ich jako najwyższego autorytetu.
Przemoc fizyczna wobec dzieci ma miejsce nie tylko w rodzinie, i nie tylko patologicznej. Dochodzi do niej również w szkole i placówkach opiekuńczo - wychowawczych, mimo oficjalnego zakazu stosowania kar fizycznych w tych instytucjach.

Objawy stosowania przemocy fizycznej
- siniaki, ślady uderzeń (paskiem, kablem) na twarzy, klatce piersiowej, plecach, pośladkach, nogach
- ślady oparzeń (papierosowych)
- rany twarzy i głowy
- rany w różnych fazach gojenia się
- złamania, zwichnięcia powtarzające się
- opuchlizny

Specyficzne zachowania dziecka
- lęk przed rozbieraniem się przed lekcją w-f
- lęk przed nagłym dotknięciem - unik skulenie się
- niestosowny strój do pogody np. zakrywanie ubraniem zranień
- lęk przed powrotem do domu
- dziecko może być nadmiernie agresywne lub apatyczne
- dziecko jest czujne i ostrożne, ukrywa prawdę.

Również każde upokorzenie dziecka jest formą przemocy emocjonalnej chociaż nie każde spowoduje zaburzenia zachowania.
Zachowania dziecka, mogące świadczyć o przemocy emocjonalnej
- zaburzenia mowy (wynikające z napięcia nerwowego)
- dolegliwości psychosomatyczne (bóle brzucha, bóle głowy, mdłości)
- moczenie i zanieczyszczanie się bez powodów medycznych
- mimowolne ruchy mięśni, szczególnie twarzy
- brak poczucia pewności siebie
- wycofanie, depresja
- zachowania destrukcyjne
- nadmierne podporządkowanie się dorosłym
- częste kłamstwa, nieadekwatny lęk przed konsekwencjami różnych działań
- lęk przed porażką

O przypadkach złego traktowania dzieci, nieposzanowania ich godności, nadmiernego kontrolowania, upokarzania czy emocjonalnego odrzucenia dowiadujemy się zazwyczaj w sposób pośredni lub przy okazji. Dzieci boją się, nie znają swoich praw, nie wiedzą też do kogo mogą się zwrócić o pomoc.

W ostatnim okresie nasilił się problem "sieroctwa społecznego" są to dzieci zazwyczaj posiadający rodziców jednak są ofiarami zaniedbań rodzicielskich. Pomocna w tej kwestii okazuje się współpraca z pracownikami MOPS-u, Wydziałem ds. Nieletnich przy Sądzie Rejonowym, Komisją ds. Przeciwalkoholowych itp.

W JAKI SPOSÓB POMÓC DZIECKU KRZYWDZONEMU?

Mówiąc o przestrzeganiu praw dziecka mamy na myśli sposób w jaki dorośli traktują dzieci, jakiego typu relacje zachodzą miedzy nimi (przyjaźń, partnerstwo czy podporządkowanie): w szczególności dotyczy to osób znaczących ( rodziców lub nauczycieli).Są to tzw. osoby pierwszego kontaktu z dzieckiem. Dużo zależy od wnikliwej obserwacji. Wyróżnia się cztery podstawowe kategorie złego traktowania dziecka:
-stosowanie przemocy fizycznej (maltretowanie)
- maltretowanie psychiczne (emocjonalne)
- wykorzystywanie seksualne
- zaniedbywanie

W Polsce określenia maltretowanie, przemoc, nadużycie, krzywdzenie używane są zamiennie.

Przemoc fizyczna rozumiana jest jako zadawanie fizycznych ran takich jak stłuczenia, poparzenia, pręgi, złamania kości powodowane kopaniem, uderzaniem pięścią, paskiem, biciem, popychaniem, gryzieniem, wymierzaniem klapsa. Różne są też nasilenia agresji sprawcy. Bywają to jednak działania powtarzające się. Rodzice biją dziecko gdy przeszkadza, płacze lub czegoś chce.. Ofiarami są najczęściej dzieci małe bezbronne, które drażnią sfrustrowanych i zmęczonych rodziców.

Przemoc emocjonalna rozumiana jest jako forma agresji i wrogości wobec dziecka, a nie zawsze uświadamiana, powodująca poczucie mniejszej wartości oraz zaburzony obraz własnego ja. Przemoc emocjonalna jest nie tylko trudniejsza do określenia ale również znacznie trudniejsza do zaobserwowania. W jej zakres wchodzą takie zachowania jak odrzucenie emocjonalne, brak wsparcia i zainteresowania dzieckiem, ignorowanie i szykanowanie go, a także różne formy nadopiekuńczości - nadmierne kontrolowanie, wywieranie presji psychicznej, wymuszanie lojalności, szantażowanie, wzbudzanie poczucia winy, nieposzanowanie godności i prywatności dziecka. Każde upokorzenie dziecka jest formą przemocy emocjonalnej chociaż nie każde spowoduje zaburzenia zachowania.

Zachowania dziecka mogące świadczyć o przemocy emocjonalnej
- zaburzenia mowy wynikające z napięcia nerwowego)
- dolegliwości psychosomatyczne (bóle brzucha, bóle głowy, mdłości)
- moczenie i zanieczyszczanie się bez powodów medycznych
- mimowolne ruchy mięśni, szczególnie twarzy
- brak poczucia pewności siebie
- wycofanie, depresja
- zachowania destrukcyjne
- nadmierne podporządkowanie się dorosłym
- częste kłamstwa, nieadekwatny lęk przed konsekwencjami różnych działań
- lęk przed porażką

Przemoc emocjonalna nie zostawia śladów fizycznych i stosowana w tzw. dobrej wierze pozostawia ślady w psychice i utrudnia dorosłe funkcjonowanie zawodowe i rodzinne

Przemoc seksualna oznacza wykorzystywanie dziecka przez osoby dorosłe do uzyskiwania przyjemności seksualnej. Wyróżnia się dwie kategorie: nadużycia obejmujące dotyk - stosunek lub próba odbycia stosunku - pochwowy, oralny, analny, międzyudowy, dotykanie genitaliów, stymulacja: nadużycia bez dotyku - rozmowy o seksie, ekshibicjonizm, zmuszanie do oglądania aktów płciowych, zmuszanie do rozbierania się itp. Sprawcy nie zawsze używają siły. Często wykorzystanie seksualne dokonywane jest przy pomocy uwodzenia, straszenia i szantażowania dziecka.

Objawy nadużyć seksualnych

Specyficzne
- opuchlizny w okolicach genitaliów
- otarcia naskórka, bolesność okolic narządów płciowych i odbytu
- ból podczas oddawania moczu, ból przy chodzeniu lub siadaniu
- rany w ustach
- zapalenie pochwy, upławy
- nadmierna pobudliwość seksualna

Niespecyficzne
- wzmożona pobudliwość psychoruchowa
- zaburzenia koncentracji
- zaburzenia zachowania
- zachowania destrukcyjne (ucieczki z domu, kradzieże, picie alkoholu itp.)

Zaniedbanie

Rozumiane jest jako długotrwałe niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka zarówno biologicznych jak i psychicznych. Dzieci zaniedbywane są również często bite i źle traktowane. Zaniedbanie wynika najczęściej z alkoholizmu i ubóstwa rodziców. Może przejawić się również w głodzeniu dziecka, braku dbałości o jego higienę, ubiór, stan zdrowia.

Podstawowe objawy zaniedbania
- zaburzony rozwój fizyczny (wzrost i waga poniżej normy)
- brudne włosy, ubranie niestosowne do pogody
- nie wyleczone rany, choroby zębów
- zmęczenie, apatia, bierność

Dzieci bardzo rzadko zwracają się o pomoc. Najczęściej ukrywają swoje problemy z poczucia lęku lub wstydu, w szczególności w przypadku nadużyć seksualnych. Dlatego tak bardzo ważne jest wnikliwe obserwowanie dzieci, jednocześnie zachowując ostrożność,

Istnieją cztery podstawowe czynniki skorelowane z przemocą w rodzinie:
- Międzypokoleniowy przekaz wzorów przemocy (częściej biją jako dorośli ci, którzy byli bici jako dzieci)
- Niski status socjoekonomiczny
- Izolacja społeczna rodziny (brak więzi społecznych w najbliższym środowisku, częste zmiany miejsca zamieszkania)
- Stres społeczny (biją częściej zmęczeni i sfrustrowani).

Pomoc dziecku - ofierze polega przede wszystkim na zapewnieniu mu poczucia bezpieczeństwa w szkole - czyli przerwaniu wszelkich aktów przemocy, jakie wobec niego stosowano. Nauczyciel powinien porozmawiać z uczniem o istniejącej sytuacji oraz zapewnić go, że zrobi wszystko, aby przemoc więcej się nie powtórzyła. Dziecko może współpracować z nauczycielem: opowiedzieć o konkretnych wydarzeniach a nawet wskazać sprawców, ma również prawo do milczenia i pozostania z boku. Na dorosłych spoczywa obowiązek rozwiązania tego problemu. Nauczyciel może wspierać dziecko poprzez: okazywanie mu zainteresowania, pozytywne wzmacnianie ucznia i dodawanie mu odwagi, uczenie umiejętności reagowania itp.

W reakcji na przejawy przemocy bardzo ważna jest praca z ich sprawcami. Uczniowie - sprawcy muszą zrozumieć podstawową zasadę, że w szkole nie ma miejsca na przemoc i nie będzie ona tolerowana pod żadną postacią przez dorosłych. Należy zwracać uczniom uwagę, wyrażać swój sprzeciw, powoływać się na obowiązujące w szkole normy, stosować konsekwencje lub kary, jeśli jest to konieczne.

W pracy ze sprawcą najważniejsze jest, aby nauczyciel pomógł dziecku zastąpić dotychczasowe zachowania przemocowe - zachowaniami pozytywnymi. Bez tego przemoc ze szkoły nie zniknie. Wymaga to jednak czasu, zaangażowania wielu nauczycieli oraz pewnej wiedzy psychologicznej.

Opracowanie: mgr Dariusz Fineczko

Wyświetleń: 1227