KONTROLA I OCENA OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW W CZASIE KATECHEZY

Jednym z niezwykle ważnych, a zarazem bardzo trudnym elementem procesu dydaktycznego jest kontrola i ocena pracy ucznia. Pierwsza z tych czynności ukierunkowana jest na ustalenie czego uczniowie nauczyli się, a druga - na ustalenie, czy określone wymagania (oczekiwania nauczyciela co do osiągnięć) są spełnione. Jak oceniać? O tym, że nie jest to zadanie łatwe, przekonałam się osobiście po raz pierwszy, gdy nauczyciele po w większości polskich szkół, w roku szkolnym 1999/2000 zostali zobowiązani do przedstawienia na piśmie systemu oceniania jaki mają zamiar stosować w swoim przedmiocie. Jednym z założeń reformy szkolnictwa jest bowiem konieczność takiego podejścia do procesu oceniania, aby zaczęło ono spełniać dwie funkcje:
1. klasyfikacyjną, która pozwala na:
- określanie poziomu opanowania wiedzy i umiejętności
- porównywanie osiągnięć uczniów ze standardami
- różnicowanie i selekcję uczniów ze względu na dalsze ścieżki kształcenia
- informowanie nadzoru

2.diagnostyczną, która umożliwia:
- opis rozwoju kompetencji ucznia
- rozpoznawanie jego indywidualnych potrzeb
- udzielenie informacji zwrotnej uczniowi i rodziców
- określanie efektywności programów nauczania i stosowanych metod pracy
- planowanie procesu nauczania
- branie przez ucznia odpowiedzialności za własny rozwój

Funkcje te pozwalają dokonać analizy nauczycielowi-katechecie dokonać analizy dydaktycznej, wykryć błędy i luki oraz ustalić ich przyczyny, a także służ ą mobilizowaniu i aktywizowaniu uczniów do dalszego wysiłku w procesie kształcenia, pobudzanie do skutecznego działania.

Sprawiedliwa i obiektywna ocena jest możliwa pod warunkiem zastosowania kryteriów i norm. One umożliwiają sąd na temat. osiąganych celów.

Rodzaje ocen:
1. ocena diagnostyczna - rozpoznawanie dotyczy określenia aktualnych możliwości dziecka (sprawności intelektualnych)
2. ocena prognostyczna - przy promocjach szkolnych, prognozujemy rozwój dziecka;
3. ocena aktualistyczna - bierzemy pod uwagę co dziecko osiągnęło w danym momencie.

Kontrola wiedzy i umiejętności:
* Kontrola wstępna (przygotowanie uczniów do odbioru nowych treści)
* Kontrola bieżąca lub śródlekcyjna (sprawdza bieżące przyswajanie treści), ta kontrola występuj e we wszystkich stadiach procesu kształcenia. Należy do uświęconych tradycją kontroli konwencjonalnych, opartych na obserwowaniu przez nauczyciela pracy uczniów.
* Sprawdzanie sporadyczne i końcowe, zwane często kontrolą okresową, końcową. Występuje na ogół w powiązaniu ze sprawdzianem bieżącym w praktyce często ją zastępuje. Pojawia się zwykle przy zakończeniu danego działu materiału, semestru lub roku szkolnego.
Sprawdzanie kontrolne służy zbadaniu wiedzy uczniów z jakiegoś przedmiotu i służy przekonaniu się czy uczeń da sobie radę na następnym szczeblu wiedzy

Nauczyciel-katecheta winien zdawać sobie sprawę z tego, że kontrola i ocena jest tym wszechstronniejsza i dokładniejsza, im więcej stosuje różnorodnych sposobów sprawdzania wiadomości i umiejętności w procesie kształcenia. Stosowanie pełnego wachlarza metod kontroli i oceny wpływa dodatnio na zwiększenie wysiłku uczniów w zakresie systematycznego opanowania wiadomości i umiejętności objętych programem kształcenia. Pozwala też na dokonanie pełnej i obiektywnej oceny przebiegu kształcenia.

Do metod kontroli i oceny możliwych do stosowania na zajęciach katechetycznych należą metody:
- tradycyjne, tj. pytania ustne, prace pisemne(domowe, referaty, prace klasowe, sprawdziany)
- wykonywania ćwiczeń praktycznych,
- niekonwencjonalne tj. pomiar osiągnięć szkolnych-testy dydaktyczne i dydaktyczne gry sprawdzające.

Metody te powinna uzupełniać obserwacja ucznia na zajęciach co pozwala uzyskać dodatkowych wiadomości o uczniu i jego umiejętnościach.

Wszystkie metody konwencjonalne mają swoje zalety. Największym brakiem jest subiektywizm i intencja w sprawdzaniu i ocenie osiągnięć. Następnie ograniczenie możliwości dokonywania pomiaru osiągnięć szkolnych co utrudnia porównywanie postępów poszczególnych uczniów, klas, szkół. Mimo to często są stosowane. Przemawia za tym wieloletnie doświadczenie nauczyciela oraz względna łatwość stosowania.

Uniwersalnym sposobem unowocześniania konwencjonalnych metod kontroli jest poprawne formułowanie pytań, problemów, zadań, poleceń. Chodzi o to, aby one pobudzały do myślenia i działania, aby klarownie określały to ma robić i to jak ma robić uczeń.

Dalszym sposobem unowocześniania i modernizacji kontroli osiągnięć jest dydaktyczny. test. B. Niemierko definiuje jako" zbiór zadań dostosowany do określonej treści nauczania w taki sposób, by na podstawie wyniku testowania można było ustalić, w jakim stopniu treść ta jest opanowana przez ucznia oraz przeznaczona do rozwiązywania w toku jednego zajęcia szkolnego". Test skonstruowany przez nauczyciela-katechetę (niestandaryzowany) nazywamy sprawdzianem - testem osiągnięć szkolnych.. Powinien on być w pełni reprezentatywny dla określonej treści sprawdzania, a więc zgodny z przyjętą taksonomią celów. Dobrze opracowane testy osiągnięć najczęściej sprawdzają stopień zapamiętywania wiadomości i ich zrozumienie oraz jakość umiejętności stosowanych w sytuacjach typowych i w sytuacjach problemowych.

Testy osiągnięć szkolnych z uwagi na przyjęte kryteria dzielą się na:
a) ze względu na mierzoną cechę osiągnięć badanego:
- testy mocy
- testy szybkości
b) ze względu na układ odniesienia wyników testowania:
- testy różnicujące (wskazujące różnice między badanymi)
- testy sprawdzające (kontrolujące stopień opanowania wymagań programowych)
c) z uwagi na stopień zaawansowania konstrukcyjnego testu:
- testy standaryzowane
- testy nieformalne (niestandaryzowane)
d) ze względu na zasięg stosowania:
- testy szerokiego użytku,
- testy nauczycielskie
e) z uwagi na typ czynności wykonywanej przez badanego:
- testy pisemne
- testy ustne
- testy praktyczne

Zależnie od celu i warunków pomiaru, proces konstruowania testu osiągnięć zwykle obejmuje następujące etapy:
1. Sformułowanie koncepcji pomiaru.
2. Analiza programu nauczania zgodna z przyjętą taksonomią celów kształcenia.
3. Budowa skali pomiarowej(ustopniowanie wymagań z danego zakresu programowego)
4. Sporządzenie planu testu, zestawienie, pokazujące jakie zadania testowe (liczbę zadań reprezentujących poszczególne kategorie celów, działy materiału i poziomy wymagań)mają być zbudowane.
5. Przygotowanie uczniów do testowania osiągnięć. Uczniowie powinni wcześniej wiedzieć, że czeka ich taki sprawdzian, czego on będzie dotyczył, nadto winni być przekonani o celowości i skuteczności tej metody.

Wszystkie zadania testowe dzielimy na dwie grupy, tj. zadania:
- otwarte (wymagają od uczniów skonstruowania samodzielnej odpowiedzi)
- zamknięte (wymagają podjęcia decyzji, która z sugerowanych w teście propozycji odpowiedzi jest zdaniem badanego właściwa.

Przygotowanie dobrego testu osiągnięć jest bardzo trudne. Zadania porządkujemy w teście według planu, tak aby ułatwić badanemu przechodzenie od jednego zadania do drugiego. Dobrze jest nie umieszczać trudnych zadań na początku testu
Składowymi częściami testów osiągnięć szkolnych są:
* instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi,
- klucz odpowiedzi,
- skala ocen.

Analiza osiągnięć uczniów polega na wypunktowaniu, zestawieniu i podsumowaniu wyników testu oraz wyciągnięciu z nich wniosków. Końcowym wartościowaniem dokonanego pomiaru jest ustalenie (ocena) jak dalece można na jego wynikach polegać.
Wartość pomiaru jest wyrażona:
- jako obiektywizm (zgodność jego wyników z rzeczywistym poziomem osiągnięć uczniów)
- jako trafność (zgodność jego wyników z innymi miarami osiągnięć)
- jako rzetelność (zgodność jego wyników przy powtarzaniu)
Praca związana z testami jest niewątpliwie bardzo trudna i pracochłonna. Te nakłady są uzasadnione wtedy, gdy jakość kontroli i oceny dzięki nim się podnosi.

Uczniowie, podobnie jak wszyscy mogą być motywowani do działań przez zewnętrzne nagrody. Uczeń pobudzony jest do działania, gdy rozumie i aprobuje cel, a także gdy ma poczucie skuteczności tego działania. Wykorzystywanie gier dydaktycznych, obok innych konwencjonalnych sposobów kontroli i oceny, stwarza możliwość wzbogacenia arsenału stosowanych już metod oraz ich uatrakcyjnienie.

Dydaktyczne gry sprawdzające to specyficzne testy osiągnięć, zbudowane w taki sposób, by badać efekty kształcenia oraz reakcje uczestników gry na prawdopodobne sytuacje i podejmowane przez nich decyzje.

Gry sprawdzające przebiegają według ustalonych reguł, określających relacje między modelem (grą) a rzeczywistością. Reguły gry to ściśle i jednoznacznie określone postępowanie uczestników gry, precyzujące dozwolony zakres ich działania, zakres wiedzy każdego z nich o działaniu przeciwnika i określające sposób interpretacji wyników gry. Pozycji końcowej odpowiada nagroda i kara zgodna z macierzą wypłat. (pochwała nauczyciela, żetony, plusy oceny cząstkowe czy całościowe - w zależności od stopnia trudności gry)

Obok reguł gry dużą rolę odgrywają takie cechy jak: jej odmienność od innych metod kontroli oraz napięcie oznaczające niepewność i zaskoczenie. Te nieformalne cechy zależą nie tylko od reguł (wymogów formalnych) gry, ale w dużej mierze od cech uczestników gry. Tempo gry zależeć będzie od nastawienia graczy na szybkie działanie i ich zdolności do twórczego myślenia.

Atrybutem gry sprawdzającej jest występowanie w niej czynnika losowego, np. rzut kostką, ciągnienie losu, wyciągnięcie karty z poleceniem itp. Cechą charakterystyczną gry jako ćwiczenia decyzyjnego jest istnienie sprzężenia: decyzja-jej rezultat-kolejna decyzja. Przy różnych zespołach grających i jednakowych regułach gry rozgrywane mogą być zupełnie odmienne sytuacje. E. Putkiewicz i M. Ruszuńska-Schiller podkreślają, iż bez względu na rodzaj gry i metodę jej prowadzenia oraz na wiek graczy, uczestnik powinien:
- znać funkcje wypłat,
- znać reguły gry,
- umieć z każdego zbioru strategii wybrać tę która będzie dla niego bardziej użyteczna.

Gra sprawdzająca pozwala ocenić skuteczność kształcenia oraz luki i słabe miejsca w utrwalonych wiadomościach i umiejętnościach. Aby ocena była pozytywna już przy wyborze gry nauczyciel-katecheta powinien uwzględnić elementy:
- zainteresowanie uczestników grą,
- użyteczność i skuteczność gry,
- wartość"dramaturgiczną" gry,
- istotność problematyki gry i stosowanych w niej pojęć,
- dopasowanie struktury gry do warunków, w których gra będzie się odbywać,
- wyznaczenie roli czynnika losowego,
- sprawdzenie, czy reguły i cele gry są dla uczestników zrozumiałe.

Przy konstruowaniu gier sprawdzających powinniśmy brać pod uwagę kryteria, jakim muszą odpowiadać testy osiągnięć i inne metody kontroli pod kątem wymagań programowych i założonych celów. Zarówno w czasie gry, jak i po jej zakończeniu dokonujemy oceny. Trafność oceny osiągnięć szkolnych zależy od konstrukcji gry, dlatego w jej strukturze uwzględniamy czynności, których poziom opanowania zamierzamy ocenić

Poza umiejętnościami konstruowania zadań testowych potrzebne są i inne, np.: graficzne, znajomość teorii gier, rachunku prawdopodobieństwa.

Najprostsze gry sprawdzające to: -
krzyżówki, diagramy, rebusy wirówki,
konkursy,
turnieje
gry planszowe.

Bywają też profesjonalnie przygotowane gry dydaktyczne - komputerowe. K. Kruszewski podkreśla, że" Efektywność dydaktyczna i wychowawcza tych najprostszych gier przygotowanych przez nauczyciela, wykorzystujących słowo mówione i materiały, które znajdują się w zasięgu ręki nauczycielskiej albo których stworzenie nie wymaga ani szczególnego wyposażenia, ani nadzwyczajnej pracy, nie odbiega od efektywności gier gigantów".

Problematyka metodyczna, związana ze stosowaniem zróżnicowanych metod kontroli i oceny w katechezie, została w sposób wybiórczy omówiona. Jednak zainteresowani znajdą szerokie ich ujęcie w proponowanej literaturze.


BIBLIOGRAFIA:
K. Kruszewski, Sztuka nauczania, Czynności nauczyciela, Warszawa 1991.
B. Niemierko, ABC testów osiągnięć szkolnych, Warszawa 1975..
E. Putkiewicz, M. Ruszczyńska-Schiller, Gry symulacyjne w szkole, Warszawa 1983.
Słownik Pedagogiczny, red. W. Okoń, Warszawa 1981.
M. Śnieżyński, Efektywność kształcenia, Kraków 1992.
W. Walczak, Jak oceniać ucznia? , Łódź 2001.

Opracowanie: Renata Topolska

Wyświetleń: 2891