Katalog

Jolanta Szczypuła
Pedagogika, Artykuły

Wpływ telewizji na osobowość dziecka

- n +

Wpływ telewizji na osobowość dziecka

Oglądanie telewizji przez dzieci stało się faktem już wiele lat temu. Nie wrócimy już do epoki bez telewizyjnej, zatem należy nauczyć się jak z telewizji korzystać. W związku z tym środki masowego przekazu, a w szczególności telewizja stają się coraz potężniejszymi instytucjami wychowawczymi, oddziałującymi na postawy dzieci znacznie silniej niż wzory i modele przekazywane w tradycyjny sposób przez rodziców czy wychowawców. Atrakcyjna i ciekawa forma przekazu treści za pomocą technicznych środków powoduje, że sposób przyjmowania wiadomości jest przyjemny, dokonuje się najczęściej okazjonalnie i mimowolnie. Ważne jest jednak co przekazuje się za pomocą techniki, gdyż telewizja potrafi zawładnąć czasem każdego człowieka, zdezorganizować mu życie, podporządkować sobie inne czynności, ale także rozbudzić pragnienia, zainteresowania, ukazać wiele wartościowych postaw i zachowań.

Umberto Eco w swojej pracy "Semiologia życia codziennego" pisze, iż "mass media stanowią niekontrolowaną wielkość przekazów, po których, jak w labiryncie, wędruje przez nikogo nawet nie podglądany, samotny i zdany tylko na siebie odbiorca". W związku z tym dla pedagogiki powstaje bardzo ważny problem przygotowania dziecka już od najmłodszych lat do aktywnego, twórczego i krytycznego korzystania z oferty programowej prezentowanej przez telewizję. Jak twierdzi T. Pilch, " należy uczynić wszystko, ażeby młode osoby potrafiły odrzucić to, co zagraża rozwojowi własnej, bogatej osobowości, co pęta wyobraźnię i co należy do kanonu postępowania etycznego człowieka oraz to, co stanowi zagrożenie dla naszego kręgu cywilizacyjnego i tradycji".

Młode pokolenie powinno być edukowane w zakresie korzystania ze środków masowego komunikowania, a także w zakresie krytycznego odbioru treści w nich przekazywanych.

"Pierwszy kontakt dzieci z telewizją ma obecnie miejsce prawie równocześnie z początkami uczestnictwa w komunikowaniu werbalnym - zaś oglądanie systematyczne stanowi praktykę mniej więcej równoczesną z opanowaniem elementarnego słownictwa w mowie. Oto zatem przekaz telewizyjny staje się od początku stałym elementem życia tak dalece automatycznym, że właściwie niekontrolowanym". [1]

"Organizacja dnia według programu telewizyjnego oraz przypisywanie telewizji roli darmowej opiekunki najmłodszych coraz częściej staje się wyznacznikiem życia wielu polskich rodzin. W tym ostatnim przypadku przyjęty model postępowania niesie szereg zagrożeń, szczególnie dla psychiki dzieci i młodzieży, czego większość dorosłych zdaje się nie zauważać". [2]

Przykładem może być niżej przytoczony wiersz:

Spytała mama
swojego synka:
- Mietku, kochanie,
która godzinka?

Mietek oglądał
film na dobranoc,
więc odpowiedział:
- po siódmej, mamo.

- A jaki dzień dziś,
czwartek czy piątek,
bo zapomniałam
robiąc porządek?

Mietek wciąż patrząc
w telewizorek,
rzekł: - Dzisiaj twój serial,
więc dziś jest wtorek.

- A który dzisiaj?
Podpowiedz mamie.
- Piąty. Widziałem
to w "Panoramie".

- A jaki miesiąc?
- Już mamy kwiecień.
Czytałem o tym
w telegazecie.

- Czy nie czas, Mietku,
iść do kąpieli?
- Nie o tym jeszcze
nie powiedzieli.
M. Bartkowicz

Obserwacja funkcji, jaką pełni telewizor w domu, pokazuje jednak, że rodzice często przekazują swoją funkcję wychowawcy właśnie temu medium. Zjawisko to zachodzi tym częściej, im rodzice mają mniej czasu, są zbyt zajęci pracą zawodową i im niższy jest status społeczny rodziny.

Wpływ telewizji na osobowość dziecka jest ogromny, zarówno pod względem dodatnim jak i ujemnym. Niepokój i wątpliwości związane z nieznajomością skutków, jakie pociąga za sobą oddziaływanie telewizji prowadzi do coraz częstszych obserwacji i badań podejmowanych wśród dzieci i młodzieży. Jednym z najwcześniej podjętych badań nad wpływem telewizji na rozwój intelektualny, moralny i estetyczny dziecka oraz nad wykorzystaniem telewizji do wszechstronnego rozwijania dzieci i młodzieży zarówno w szkole jak i poza szkołą były badania przeprowadzone w Anglii i USA w 1958 roku przez H. Himmelweit. Według nich wpływ telewizji na dziecko zależy od ilości oglądanych programów telewizyjnych, od czasu poświęconego na ich oglądanie oraz od treści przedstawianych w tych programach (czynniki zewnętrzne).

Natomiast Schramm uważa, że skutki odbioru programów telewizyjnych zależą w większym stopniu od właściwości dziecka, od stopnia jego rozwoju intelektualnego, moralnego i etycznego, a więc od jego zainteresowań i wiedzy, od postawy wobec świata i ludzi, od rozumienia wartości (czynniki wewnętrzne,

subiektywne). Uważam, że prawda leży pośrodku, gdyż z jednej strony treści danego programu kształtują świadomość dziecka, wywołują zmiany w jego zasobie wiedzy, wzbogacają jego życie uczuciowe, z drugiej zaś strony wpływ ten jest zależny od doświadczenia dzieci, ich rozumienia wartości i zachowania się.

Wpływ telewizji jest szczególnie duży w momencie gdy widz jest młody, mało krytyczny, nie ma dostępu do innych źródeł wiedzy, innych wzorców wartości, konsumpcji czy stylów życia, nie spotyka się z oceną oglądanych treści. Odbiór programów telewizyjnych przez konkretnego widza zależy od jego wieku, doświadczenia, ukształtowanych już cech osobowości, postaw i wartości.
Rozważając w jaki sposób telewizja wpływa na dzieci i młodzież wyróżnia się dwa główne stanowiska:
- według A. Bandury i L. Berkowitza ekranowe postacie stanowią wzór zachowań przejmowanych i później manifestowanych przez widzów,
- według Klappera głównym efektem oglądania telewizji jest wzmacnianie cech osobowości widza.

Psycholodzy i pedagodzy częściej opowiadają się za pierwszym poglądem. Nakazują oni dzieciom i młodzieży umiarkowanie oraz selektywność w oglądaniu telewizji ze względu na możliwość występowania ubocznych, negatywnych skutków, jak: niekorzystne zmiany w zachowaniu (drażliwość, agresywność, nadmierną seksualność, bierność społeczną).

"Według statystyk w Polsce dzieci w wieku szkolnym (szkoła podstawowa i średnia) oglądają telewizję około 20 godzin tygodniowo".[3] Telewizja staje się lekarstwem na nudę, zmartwienia, daje "święty spokój". "Dziecko oglądając telewizję nie tylko wygląda jak bezmyślny, znieruchomiały posążek, ono naprawdę nie myśli. Zauroczenie poruszającymi się na ekranie postaciami sprawia, że maluch wpada w pewny rodzaj transu, w którym jego przemiana materii spada o około 16% poniżej normalnego poziomu w stanie spoczynku. Eksperci nazywają taki stan syndromem tępego warzywa. [...] Nadmierne oglądanie telewizji przez dzieci prowadzi też do ich niedostatecznej aktywności nie tylko fizycznej, ale także społecznej i intelektualnej. [...] Konsekwencją niedostatku ruchu jest gorsza kondycja, mniejsza odporność, a w wielu przypadkach większa skłonność do zachorowań. [...] Telewizyjne dzieci nie potrafią się bawić, brak im nowych pomysłów, telewizja nie zostawia miejsca dla dziecięcej wyobraźni. [...] Nadmierne oglądanie telewizji może zahamować zainteresowanie dziecka książkami. Nie może więc dziwić fakt, że dzieci nałogowo oglądające telewizję mają gorzej wykształconą umiejętność czytania, kłopoty z ortografią, na lekcjach stają się bierne lub nudzą się i nie potrafią się skoncentrować. [...] Kolejnym groźnym skutkiem oglądania nadmiernej ilości programów telewizyjnych jest wzrost lęku. Wytwory fantastycznej wyobraźni twórców filmów identyfikowane są z rzeczywistością i stają się powodem lęku (zwłaszcza wieczorem przed ciemnością i samotnością) i sennych koszmarów. Pojawiają się problemy z zasypianiem (nocne moczenie się dzieci do łóżka). [...] Udowodniono, że obserwowanie scen przemocy, gwałtu, brutalności rodzi również agresywne zachowania u telewidza. Dzieci stają się nerwowe, często rozdrażnione, łatwo wpadają w konflikty z otoczeniem". [4]

Wszystko, co wyżej przedstawiłam nie oznacza, że mamy zabronić dzieciom oglądania programów telewizyjnych, czy w ogóle pozbyć się telewizora. Telewizja ma również pozytywne strony tylko trzeba umieć je odpowiednio wykorzystać. Jedną z dziedzin rozwoju, na którą korzystnie może wpływać telewizja jest intelekt. Programy telewizyjne rozszerzają i wzbogacają wiadomości, umożliwiają zdobycie najnowszych, najbardziej aktualnych informacji. Przybliżają dalekie kontynenty, umożliwiają poznanie innych ludzi, z którymi bezpośrednio człowiek nie miałby okazji się zetknąć. Informacje przekazywane są w atrakcyjny sposób, co ułatwia ich przyswajanie prawie niedostrzegalnie.

Telewizja tak jak i inne środki masowego przekazu stała się ważnym "przedłużeniem" pracy szkoły oraz instrumentem rozpowszechniającym wiedzę. Obecnie większość dzieci rozpoczynających naukę szkolną dysponuje bogatym jednak niedostatecznie uporządkowanym zasobem wiadomości z różnych dziedzin, co jest w dużej mierze efektem wzrostu zakresu i intensywności oddziaływania na nie środków masowego przekazu.

Znaczący i korzystny wpływ wywiera telewizja na budzenie i rozwijanie zainteresowań wśród dzieci i młodzieży. Ukazuje różne dziedziny rzeczywistości, różne rodzaje ludzkiej działalności, z którymi mogliby nigdy nie mieć kontaktu. Telewizja tworzy również różne modele życia, lansuje wartości, kształtuje wrażliwość na sprawy ludzi i przemiany dokonujące się w otoczeniu człowieka - jego osobowości spostrzeganiu własnego miejsca i roli. Dzięki temu możemy powiedzieć, że telewizja przyczynia się nie tylko do rozwoju zainteresowań, ale i ułatwia wybór kierunku w życiu młodzieży.

Podsumowując powyższe rozważania możemy stwierdzić, iż wdrażając dzieci do odbioru programów telewizyjnych już od najmłodszych lat powinniśmy kształtować pewne umiejętności i nawyki, rozbudzając potrzeby poznawcze, społeczne i kulturalne. Należy wykształcić u młodego człowieka właściwy sposób korzystania z telewizji: wybierania odpowiednich pozycji, filmów i audycji, a jednocześnie należy przeciwstawiać się biernemu oglądaniu programu telewizyjnego. Trzeba dążyć do wytworzenia krytycznej postawy wobec prezentowanych treści. Rodzice powinni również zapewnić prawidłowe warunki odbioru programów telewizyjnych, planując czas i porę oglądania telewizji, a także programy dostosowane do wieku dziecka. Swobodna i szczera rozmowa o obejrzanym filmie, wyjaśnienie wątpliwości, obalenie błędnych mitów i pomoc w wyciąganiu właściwych wniosków, kreowaniu pozytywnych bohaterów wzmacnia więzi rodzinne, uczy dobrego zachowania, a także umiejętności prawidłowego korzystania z dobrodziejstw telewizji.

Jeżeli rodzice nie ustalają dzieciom reguł korzystania z telewizji, nie oglądają jej razem z nimi, ani nie rozmawiają o oglądanych programach, prawdopodobieństwo ulegania przez dzieci wzorcom (często negatywnym) prezentowanym przez telewizję jest duże. Staje się ono jeszcze większe, gdy sami rodzice często oglądają telewizję i nie mają alternatywnych zainteresowań.

Wielomilionowe rzesze młodych ludzi, dorosłych i dzieci zostały uwięzione przed szklanym ekranem, tworząc grupę telemaniaków nałogowo oglądających programy telewizyjne. Skoro stało się to faktem, należy więc dążyć, by telewizja obok funkcji czysto rozrywkowych i relaksujących spełniała także funkcję wychowawczą.

Powinniśmy zatem pamiętać, że "telewizja może stać się czynnikiem integrującym rodzinę, dostarczać głębokich przeżyć wszystkim jej członkom, jeżeli programy oglądane są wspólnie, a rodzice kierują procesem recepcji i percepcji odbieranych przez dzieci treści"[5]. Telewizja zatem może stać się naszym sprzymierzeńcem lub wrogiem w zależności od tego, jak jesteśmy przygotowani do jej odbioru. Może budować wartości albo je niszczyć, rozwijać człowieka albo go prymitywizować, osłabiać więzi między ludźmi albo ich integrować, wyrabiać lenistwo i bierność albo pozwalać wypoczywać. Można więc mówić o podwójnym obliczu telewizji. Telewizję więc nie powinno się niedoceniać i negować jej przydatności, a także nie wolno jej demonizować i przypisywać cech, których nie posiada.

Aby telewizja spełniała jak najlepiej swoją funkcję, naukowcy skierowali do twórców, autorów, a także i odbiorców następujące postulaty:
1 "Twórcy programów telewizyjnych powinni starać się o zwiększenie własnej wrażliwości oraz samooceny tworzonych audycji.
2 Autorzy programów dla dzieci powinni poszerzać wiedzę (swoją i odbiorców) o oddziaływaniu telewizji na psychikę człowieka (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci do lat siedmiu).
3 Koniecznością staje się nauczanie odbioru świata za pomocą telewizji, gdyż obok rodziny, przedszkola, szkoły - telewizja przygotowuje dzieci do życia w społeczeństwie.
4 Koniecznością jest udostępnianie społeczeństwu opracowanych wyników badań prowadzonych przez specjalistów na temat wpływu telewizji na dzieci.
5 Wskazane byłoby przeprowadzenie długofalowych badań nad wpływem oglądanych (już w okresie dzieciństwa) scen przemocy na zachowanie człowieka w przyszłości".[6]


BIBLIOGRAFIA

1.Wojciechowski J.: Telewizyjne dzieci. " Biblioteka w szkole".1995, nr 1 / 2, s. 2.
2.Frasumkiewicz D.: Zakładnicy telewizji. " Wychowawca".1998, nr 5, s. 32.
3.Kirwil L.: Wpływ telewizji na dzieci i młodzież. " Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze". 1995, nr 6, s. 18.
4.Wilkońska J.: Telepokusa. "Wychowawca". 1998, nr 5, s. 30.
5.Izdebska J.: Niektóre przejawy ujemnego oddziaływania telewizji na dzieci. " Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze". 1994, nr 5, s. 31.
6.Szymik M.: Wpływ telewizji na wzrost agresywności u dzieci. "Wychowanie w przedszkolu". 1998,
nr 5, s. 350.

Opracowanie: Jolanta Szczypuła

Wyświetleń: 1320


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.