Rola wyobraźni przestrzennej w kształtowaniu pojęć geometrycznych

Człowiek posiada zdolność do wyobrażania sobie nie tylko tego co aktualnie spostrzega, ale może przedstawić sobie w wyobraźni każdą rzecz o której pomyśli. Jest to możliwe dzięki spostrzeżeniom i doświadczeniom, które kształtują naszą wyobraźnię.

Dziecko obdarzone wyobraźnią łatwiej przyswaja wiedzę z różnych przedmiotów. To wyobraźnia inspiruje je do działalności literackiej, muzycznej czy technicznej. Jeżeli tworzywem myślowym są bryły i stosunki przestrzenne wówczas mówimy o wyobraźni przestrzennej.

Wyobraźnią dysponują wszyscy ludzie, jednakże w różnym stopniu je wykorzystują. Dla artysty staje się ona źródłem i narzędziem pracy, dla dziecka - źródłem zabawy i ekspresji artystycznej. Ma również duże znaczenie w procesie uczenia się. Na geometrii wyobraźnia poszczególnych układów form geometrycznych pomaga zrozumieć wiele zależności.

Zajęcia szkolne sprzyjają kształtowaniu myślenia przestrzennego. Na lekcjach plastyki, techniki czy geometrii uczniowie najpierw wyobrażają sobie co ma przedstawiać ich praca (np. kształty, wielkości) a następnie muszą przemyśleć sytuacje i układy przestrzenne. Przestrzeń jest czymś ciekawym i fascynującym. Uczniowie przedstawiają ją na własny sposób w zależności od wieku, umiejętności spostrzegania i rozumienia jej. Obserwacja i wyrażenie przestrzeni wymagają od dziecka dużego wysiłku myśli. Stopniowo poznają wiadomości dotyczące sposobów przedstawiania brył, przedmiotów trójwymiarowych i ich usytuowanie w przestrzeni. Jest to okazja do aktywnego zaangażowania wyobraźni, którą możemy rozwijać.

Pojęcie przestrzeni powstaje w naszym umyśle. Gdy mówimy o `przestrzeni lub przestrzennym świecie musimy "sami stworzyć sobie ten świat przestrzeni, dzięki interpretacji niezliczonych danych zmysłowych, których żadna nie dotyczy bezpośrednio przestrzeni"[1].

Z przestrzenią dzieci zapoznają się już od najmłodszych lat. Wtedy, gdy najpierw poznają kształty przedmiotów a następnie uczą się nimi manipulować.

Począwszy od edukacji wczesnoszkolnej, a nawet przedszkolnej dziecko korzysta z umiejętności "posługiwania się przestrzenią". Dzieje się to podczas budowania z klocków, układania puzzli, formowania brył, malowania, wyklejania itp., a także podczas zabaw i zajęć, gdy uczą się rozpoznawać kierunki w przestrzeni, porównywać wielkości.

Rozpatrując możliwości rozwijania wyobraźni rozważano, czy ma ona wpływ na osiągnięcia uczniów z geometrii.

J. Łysek[2] zajmujący się percepcją pojęć geometrycznych uczniów klas I - III określił, jakie warunki należy spełnić, aby percepcja figur geometrycznych u dzieci w młodszym wieku szkolnym była właściwa. Warunki zdefiniował następująco:
1. Wprowadzenie pojęć geometrycznych jest pewnym procesem, dlatego też nie wprowadza się jednorazowo.
2. Proces ten ma doprowadzić do właściwego rozumienia pojęcia figury geometrycznej i do włączenia go w siatkę innych, znanych już pojęć.
3. Etap poznawania pojęcia na drodze definicji musi być poprzedzony okresem kształtowania pojęć elementarnych na drodze nieformalnej.
4. Poznawanie promatematyczne powinno opierać się na licznych przykładach i na wskazaniu przy jednoczesnym nazwaniem - analiza przykładów powinna odbywać się w sposób niewerbalny.
5. Stworzenie warunków, które umożliwiają aktywność ucznia.
Przeprowadzone dotychczas badania[5] pozwalają wnioskować, że istnieje korelacja między poziomem wyobraźni przestrzennej a rozumieniem ich i percepcją. Mówiąc o percepcji figur geometrycznych mamy na myśli następujące aspekty:
- zdolność do analizy i syntezy procesu spostrzegania,
- zdolność rozpoznawania,
- zdolność wyobraźni przestrzennej.
Skoro więc wyobraźnia przestrzenna jest aspektem percepcji to oznacza, że odgrywa ona pozytywną rolę podczas przyswajania pojęć geometrycznych.

Mając to na uwadze i wiedząc, że wyobraźnia przestrzenna jest zdolnością, którą można rozwijać, należy to czynić w sposób świadomy i zaplanowany:

- bardzo ważnym czynnikiem jest aktywność dziecka wyrażona w podejmowaniu określonych zabaw, takich jak: budowanie z klocków, konstruowanie, rysowanie, lepienie z plasteliny,
- dużą rolę odgrywa pedagogiczne oddziaływanie rodziców, poprzez wzbudzenie określonych zainteresowań dziecka,
- najlepsze rezultaty możemy osiągnąć rozwijając wyobraźnię od najmłodszych lat,
- rodzice powinni mieć świadomość, że ich oddziaływanie na dziecko, dostarczanie odpowiednich warunków do zabawy a także dobór zabawek (klocki, układanki, puzzle) mają wpływ na proces rozwijania wyobraźni,
- nauczyciele nauczania zintegrowanego powinni włączyć do procesu dydaktycznego odpowiednie gry, zabawy i ćwiczenia, a w szczególności:

a) zabawy z tangramem, które są sprawdzoną formą działalności,
b) zabawy z origami, które kształtują osobowość dziecka, podnoszą jego sprawność manualną, inspirują do twórczego myślenia.

Ponieważ wyobraźnia przestrzenna spełnia ważną rolę w procesie kształcenia, należy dołożyć wszelkich starań, aby nauczyciele klas młodszych wymieniali swoje doświadczenia podczas spotkań metodycznych oraz rad pedagogicznych.

Artykuł opracowała Anna Lica, nauczycielka nauczania początkowego w Szkole Podstawowej nr 43 w Bydgoszczy.

Przypisy:
1. J. Markiewicz: Wpływ wyobraźni przestrzennej na zasób wiedzy geometrycznej uczniów klas I - III, "Studia pedagogiczne", 1986 r.
2. J. Łysek: Percepcja niektórych pojęć geometrycznych uczniów klas I - III, "Życie Szkoły" 1984 r.
3. J. Markiewicz: Wpływ wyobraźni przestrzennej na zasób wiedzy geometrycznej uczniów klas I - III, "Studia pedagogiczne", 1986 r.

Opracowanie: Anna Lica

Wyświetleń: 4620