Agresja - problemy współczesnej młodzieży

Obecnie coraz więcej dzieci i młodzieży przejawia zachowania, które są określane jako agresywne lub mające znamiona agresji. Współczesne pokolenie młodzieży nie jest gorsze od poprzednich. Natomiast wyraźnie widać, że trudniejsze są warunki ich rozwoju. Nie mają wzorców zachowań ani ideałów, do których mogliby dążyć. Nie potrafią wytyczać sobie celów i umiejętnie działać, aby osiągnąć w życiu sukces. Kryzys wartości w rodzinach oraz zalew informacji w mediach preferujących obalanie wszelkich barier i granic, prowadzi do zagubienia własnej tożsamości i zatracenia tego, co wartościowe.

Postawa agresywna wiąże się w pewnym stopniu z właściwościami układu nerwowego dziecka. Częściej rozwija się ona u dzieci o układzie nerwowym silnym, pobudliwym, niezrównoważonym. Jednak typ układu nerwowego stanowi tylko jeden z czynników sprzyjających wytworzeniu postawy agresywnej.

Zasadniczą rolę odgrywa oddziaływanie otoczenia, jego stosunek do dziecka. Odrzucanie przez dorosłych, niezaspokajanie potrzeb, nieakceptowanie powodują bunt, stają się przyczyną negatywnych reakcji. Dzieci i młodzież nie radzą sobie z trudnościami, nie umieją kierować własnym rozwojem i nie wiedzą ku czemu zmierzają. Trudności rozwojowe, deficyty oraz labilność uczuciowa prowadzą do odbierania świata otaczającego, jako nieprzyjaznego i zagrażającego. Nasilające się zachowania agresywne, jeśli nie wynikają z zaburzeń psychicznych, najczęściej mają swoją przyczynę w szukaniu sposobów na dostosowanie się do otoczenia. Agresja jest jakby wołaniem o pomoc, o zauważenie, o zajęcie się konkretną osobą.

Przyczyny agresji są różnorodne i złożone. Do zachowań agresywnych przyczyniają się frustracje wywołane np. odrzuceniem w grupie rówieśniczej, wzorowanie się na agresywnych postawach w otoczeniu, temperament, impulsywność, niekorzystna atmosfera w rodzinie, złe wzorce wychowawcze, niepowodzenia szkolne.

Wytwarzaniu się agresywnej postawy sprzyja w szczególny sposób rygorystyczne traktowanie dziecka, stawianie mu nadmiernych wymagań, stosowanie surowych kar. Kary, zwłaszcza fizyczne wywołują poczucie krzywdy, stan frustracji, sprzeciw, nagromadzenie silnego napięcia psychicznego. Dziecko rozładowuje to napięcie za pomocą zachowań agresywnych. Nie mogą one być skierowane na te osoby, które wymierzyły mu karę, tj. na dorosłych; ich przedmiotem są często rówieśnicy, rodzeństwo, niekiedy rzeczy. Po drugie, kary fizyczne stosowane przez dorosłych stanowią dla dziecka wzory aktów agresji, które naśladuje ono, powtarza w napotykanych sytuacjach trudnych.

Ujemny wpływ wywierają też wszelkie agresywne zachowania jakie dziecko ma okazję obserwować w swoim otoczeniu, także i te, które nie dotyczą go bezpośrednio. Należą do nich agresywne zachowania rodziców skierowane na inne osoby, kłótnie, konflikty, awantury między ojcem i matką. Nie tylko w rodzinach alkoholików dzieci są świadkami brutalnego traktowania matki przez ojca, napaści słownej w postaci wulgarnych epitetów, a nawet rękoczynów. Dziecko, które żyje w rodzinie skłóconej, nastawionej do niego wrogo, przejawia agresję w stosunku do rówieśników, powtarzając w nieco zmienionej formie zachowania rodziców. Istotny wpływ na kształtowanie się postawy agresywnej mają akty przemocy i terroru, o których dziecko dowiaduje się za pośrednictwem środków masowego przekazu. W przykłady takich aktów obfitują wszystkie dzienniki radiowe i telewizyjne. W podobny sposób oddziałują gry komputerowe i filmy o tematyce wojennej, sensacyjnej i kryminalnej. Wprawdzie prezentują one rzeczywistość odległą od bezpośredniego otoczenia dziecka, oddaloną w przestrzeni i czasie, a czasem tylko wyobrażoną, jednak podsuwają mu sugestywnie często, budzące silne emocje obrazy i uruchamiają mechanizm facylitycji. Polega on na tym, że łatwiej dokonujemy nawet takich czynów, których sami nie akceptujemy, jeśli widzimy, że inni ludzie je popełniają. W tym większym stopniu spostrzegane akty agresji działają na wyobraźnię i postawę dziecka, którego myślenie, chociaż sprawne, nie jest jeszcze w pełni dojrzałe, które zafascynowane siłą fizyczną, zręcznością, nierzadko urokiem osobistym bohatera filmu lub gry komputerowej, jest skłonny bezkrytycznie go naśladować.

Zachowania agresywne mogą być uwarunkowane inną jeszcze sytuacją dziecka w rodzinie niż odrzucenie go przez dorosłych i traktowanie surowe, rygorystyczne. Jeżeli dorośli zaspokajają wszystkie potrzeby dziecka, prawie nigdy mu niczego nie odmawiają, spełniają wszystkie jego zachcianki, we wszystkim mu ustępują to dziecko przywyka do takiego traktowania przez otoczenie, nie uczy się opanowywania swych impulsów, nie odmawia sobie czegokolwiek, nie przywyka do liczenia się z potrzebami innych. Gdy znajdzie się w środowisku, które nie stawia jego potrzeb na pierwszym planie, nie obdarowuje go przywilejami, dziecko silnie przeżywa swoją zmienioną pozycję. Ma wówczas do wyboru kilka sposobów postępowania m.in. izolowanie się, wycofywanie się lub zachowanie agresywne.

Niektóre dzieci nie przejawiają agresji w domu, a w innych środowiskach: w szkole, na podwórku. Ma to miejsce wówczas, gdy rodzice traktują je bardzo surowo. Poddane ostremu rygorowi dziecko tłumi swoje negatywne emocje, nie ma odwagi demonstrować ich; nagromadzone napięcie rozładowuje tam, gdzie nie obawia się tak ostrych represji. Zachowuje się agresywnie w stosunku do tych, których uważa za słabszych od siebie.

Utrwalenie się agresywnej postawy służy powodzenie napastliwych zachowań. Jeśli są one akceptowane lub tylko tolerowane, jeśli umożliwiają dziecku osiągnięcie zamierzonego celu, ulegają wzmocnieniu i wykazują tendencję do powtarzania się.

Na terenie szkoły można poradzić sobie z negatywnymi zachowaniami dzieci i młodzieży pod warunkiem, że wszyscy nauczyciele będą realizować ustalony program wychowawczy, skierowany przeciw agresji. Nie może być tak, że jeden nauczyciel pozwala na rozmowy na lekcjach lub jedzenie, a inny zabrania. Uczniowie muszą widzieć konsekwentne działanie wszystkich, mają wtedy poczucie bezpieczeństwa, gdyż wiedzą czego się mogą spodziewać przy przekroczeniu obowiązujących norm. Dzieci, podobnie jak dorośli, lubią mieć ustalony porządek, jasno sprecyzowane i stałe reguły postępowania. Niespójne działanie nauczycieli wprowadza w ich życie chaos i powoduje niepokój, który objawia się różnymi formami niewłaściwych zachowań.

Kolejnym warunkiem jest podjęcie działań psychoedukacyjnych, zmierzających do poszerzenia wiedzy i umiejętności dzieci i młodzieży z zakresu radzenia sobie ze stresem, własnymi negatywnymi emocjami i zmniejszaniem niewłaściwych postaw rywalizujących między rówieśnikami.

Kształtowaniu się postawy agresywnej zapobiegamy przez ukazywanie dziecku wzorów zgodnego współżycia między ludźmi, współdziałania, wzajemnej pomocy, kulturalnego odnoszenia się do siebie, respektowanie potrzeb innych. Ogromne znaczenie ma także wytwarzanie u dziecka poczucia godności osobistej, godności człowieka umiejącego panować nad prymitywnymi reakcjami, umiejącego pokonać brutalne odruchy.

LITERATURA:

1. Filipczuk H. Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym.
Nasza Księgarnia W-wa 1985 r.
2. Lipkowski O. Resocjalizacja. WSiP W-wa 1980 r.
3. Ranschburg J. Lęk, gniew, agresja. WSiP W-wa 1980 r.
4. Skorny Z. Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się. PWN W-wa 1968 r.

Opracowanie: mgr Krzysztof Rybak

Wyświetleń: 5222