Dziecko z uszkodzonym wzrokiem w szkole masowej - szanse i zagrożenia.

Wzrok to zmysł warunkujący właściwy odbiór otaczającego nas świata. Jest on niezbędny dla odpowiedniego i harmonijnego rozwoju psychoruchowego, od wczesnego okresu niemowlęcego począwszy. Tylko dziecko widzące jest w stanie prawidłowo uczyć się świata, który poznaje przede wszystkim dzięki zmysłom wzroku i dotyku.

Dla dziecka w wieku szkolnym wzrok ma wprost nieocenione znaczenie w jego nauce , a więc w poznawaniu rzeczywistości - przedmiotów, ludzi, zwierząt i zjawisk , a także w kształtowaniu różnych umiejętności praktycznych, począwszy od najprostszych (czynności dnia codziennego), a skończywszy na bardzo złożonych (czytanie i pisanie).Nauka tych umiejętności w znacznym stopniu bazuje na obserwacji i demonstracji. Dziecko obserwuje inne osoby i stara się je naśladować. Wykonywanie praktycznych czynności oparte jest na mechanizmie koordynacji wzrokowo-ruchowej, w którym wzrok pełni funkcję orientacyjną, kierującą i kontrolującą poprawność ich przebiegu. Wreszcie trzeba podkreślić ,że wzrok ma także znaczenie w orientowaniu się dziecka w przestrzeni, co jest niezbędnym warunkiem jego samodzielnego poruszania się w klasach, na korytarzach, na podwórzu, czy boisku sportowym, nie mówiąc już o dojściu lub dojeździe z domu do szkoły. Dotyczy to też orientacji w otoczeniu ludzi, pozwalającej ustalić, gdzie znajduje się np. nauczyciel lub inne dzieci.

Z medycznego punktu widzenia dzieci z uszkodzonym wzrokiem dzielimy na:
- dzieci całkowicie niewidome,
- niewidome z resztkami wzroku (szczątkowo widzące),
- dzieci słabo widzące.
Ponadto dzieci te można podzielić na:
- dzieci z uszkodzonym wzrokiem od urodzenia lub od wczesnego dzieciństwa,
- dzieci całkowicie lub częściowo ociemniałe, czyli dzieci, które w późniejszym okresie życia stały się niewidomymi lub słabo widzącymi. [ 1 ]

Dzieci całkowicie niewidome stosują we wszystkich sytuacjach techniki bezwzrokowe. Pozostałe natomiast grupy dzieci z uszkodzonym wzrokiem mogą i często muszą stosować różne techniki. Dzieci niewidome z resztkami wzroku w niektórych sytuacjach mogą stosować techniki dotykowo-słuchowo -wzrokowe, a w innych techniki bezwzrokowe. Dzieci słabo widzące w zależności od sytuacji i aktualnych warunków stosują zarówno techniki właściwe osobom w pełni widzącym, jak i typowe dla niewidomych. Wybór przez dane dziecko najbardziej odpowiedniej techniki zależy od stopnia uszkodzenia wzroku i warunków zewnętrznych. Ważne jest, aby pedagog zdawał sobie sprawę z tego, że dziecko z uszkodzonym wzrokiem posługuje się odmiennymi technikami w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych. Sposób funkcjonowania dziecka wyznacza bowiem jego potrzeby i określa warunki, jakie należy mu stworzyć, aby mogło skutecznie realizować program nauczania.

Niezwykle cennym przejawem humanizacji życia społecznego jest integracja osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem we wszystkich możliwych dziedzinach funkcjonowania. Jednym z warunków powodzenia realizacji tej idei jest tworzenie właściwego klimatu społecznego ułatwiającego naturalne w miarę bezkonfliktowe, współżycie tych grup ludzi.

Nauczanie w integracji umożliwia pozostanie dziecka w domu rodzinnym, co przynosi takie korzyści jak:
- umożliwienie dziecku pobierania nauki w szkole znajdującej się w miejscu jego zamieszkania,
- stworzenie możliwości posiadania przez dziecko wielu pełnosprawnych kolegów,
- nie pozbawienie korzeni - nie dodawanie uczuciowej separacji do niepełnosprawności, która sama w sobie jest trudna.
Istnieją różne formy i stopnie integracji. Jak dotąd znawcy przedmiotu wyróżnili następujące modele kształcenia integracyjnego:
- włączenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do zwykłych klas w szkołach ogólnodostępnych,
- klasy specjalne w szkołach ogólnodostępnych,
- klasy "sąsiedzkie" lub ośrodki pomocnicze,
- szkoły specjalne bez internatu (dzieci mieszkają w swoich domach),
- szkoły specjalne z możliwością mieszkania w internacie od poniedziałku do piątku,
- nauczanie w domu
Przedmiotem moich rozważań będzie pierwszy model kształcenia integracyjnego, polegający na włączeniu dziecka z dysfunkcją wzroku do zwykłej klasy w szkole ogólnodostępnej.

Zdaniem T. Majewskiego, aby integracja szkolna niewidomego lub słabo widzącego dziecka zakończyła się sukcesem, powinno ono:
-umieć samodzielnie poruszać się i mieć poczucie kierunku,
- samodzielnie załatwiać, a przynajmniej sygnalizować swoje potrzeby fizjologiczne,
- orientować się w środowisku społecznym - rozpoznawać nowych ludzi, a w środowisku fizycznym -rozpoznawać znane miejsca,
- chodzić do szkoły bez specjalnych lęków, a raczej z przyjemnością,
- szybko przyswajać sobie nowe doświadczenia oraz wykazywać pewną elastyczność i zdolność do adaptacji,
- umieć wyrażać się zrozumiale. [ 2 ]

Jeśli dziecko niewidome lub słabo widzące nie spełnia większości z tych wskazówek, wówczas będzie wymagać specjalnej pomocy w przystosowaniu się do nauki w szkole ogólnodostępnej.

Dziecko z defektem wzroku powinno mieć swoje własne, odpowiednie miejsce w klasie. Nauczyciel powinien je posadzić wśród dzieci, które będą się nim w razie potrzeby opiekowały. Posiadanie kolegów, później przyjaciół, utrzymywanie z nimi systematycznych, przynoszących satysfakcję kontaktów społecznych jest wyrazem prawidłowego społecznego rozwoju dziecka. Dziecko niewidome ma znaczne trudności w zakresie socjalizacji. Czeka zwykle by być wybranym na kolegę niż sam zdecyduje się wybrać przyjaciół.

Klasa jako środowisko fizyczne, nie wymaga specjalnych przystosowań dla potrzeb ucznia niewidomego. Nauczyciele i uczniowie widzący powinni raczej przestrzegać pewnych zasad postępowania. Oto niektóre z nich:
- zapoznać niewidomego ucznia z pomieszczeniem klasy,
- nie zostawiać sprzętów w rejonach przeznaczonych do poruszania się,
- powiadomić o wszelkich zmianach w urządzeniu klasy,
- nie zabraniać mu samodzielnego poruszania się po szkole,
- nie dziwić się, jeśli niewidomy uderzy się o jakiś przedmiot,
- wygospodarować w określonych godzinach pokój na dodatkowe zajęcia.

Inaczej przedstawia się sytuacja uczniów słabo widzących, choć wiele zasad odnosi się do nich. Dla ucznia słabo widzącego najważniejsze jest właściwe oświetlenie. Należy go zachęcać do korzystania z zachowanego go wzroku we wszystkich możliwych sytuacjach, chyba że istnieją przeciwwskazania lekarskie .Dziecko niewidome i słabo widzące powinno zostać zaopatrzone w odpowiednie podręczniki wydane w wersji brajlowskiej lub drukiem powiększonym, które umożliwiają mu samodzielne zdobywanie wiedzy.

Reasumując, integrowanie uczniów niewidomych i słabo widzących, jest sprawą bardzo trudną i odpowiedzialną. W celu uniknięcia stresów uczniów i niekompetentnych nauczycieli w procesie kształcenia, należy dokonać wszechstronnej diagnozy psychopedagogicznej i lekarskiej uczniów oraz sytuacji szkoły, jej kadry i wyposażenia. Dzieci z dysfunkcją wzroku, podobnie jak dzieci widzące, różnią się między sobą, tak więc nie sposób dla nich znaleźć jednej uniwersalnej metody nauczania i postępowania. Często w szkole ogólnodostępnej trudno jest zaspokoić wszystkie indywidualne i specyficzne potrzeby. W każdym jednak razie klasa integracyjna może wzbogacić naukę i życie nie tylko niewidomego ucznia, lecz także uczniów widzących.

Literatura:

1. Majewski T., Zagadnienie rehabilitacji niewidomych. Warszawa 1971.
2. Sękowska Z., Kształcenie dzieci niewidomych. Warszawa 1974.
3. Sękowska Z., Podstawy psychologiczne rewalidacji ociemniałych. Lublin 1965.
4. Sękowska., Kompensacja wzroku u ludzi ociemniałych, Szkoła Specjalna nr 3 1963.

Opracowanie: mgr Elżbieta Reska

Wyświetleń: 2069