Katalog

Elżbieta Szczupak
Geografia, Artykuły

Gry dydaktyczne w nauczaniu geografii

- n +

GRY DYDAKTYCZNE W NAUCZANIU GEOGRAFII

Mówiąc obecnie o kształceniu umiejętności geograficznych zwracamy uwagę na wyrabianie u uczniów postaw poszukiwawczych. Nauczyciel powinien nie przekazywać wiedzę, lecz organizować proces jej poszukiwania i zdobywania. Dzięki temu uczeń uczy się korzystać z różnorodnych źródeł wiedzy, planować swoje działanie zachowując elastyczność planowania w zależności od zaistniałych sytuacji i potrzeb, jest wdrażany do właściwego zdobywania wiedzy oraz samodzielnego rozwiązywania stawianych przed nim problemów. Kształtowaniu takiej postawy doskonale służą metody aktywne. Jedną z nich jest gra dydaktyczna. Mówiąc o zastosowaniu gier należałoby przywołać samą definicję gry dydaktycznej, jest to jednak dość trudne, ponieważ istnieją problemy z jej definiowaniem. Według Konrada Dramowicza i Jadwigi Tomalkiewicz " gry charakteryzują się tym, ze nie posiadają reguł formalnych, (np. wzorów matematycznych) opisujących zmiany systemu przedmiotowego, mają natomiast pewne reguły pozwalające śledzić przekształcenia rzeczywistości". (1)
Obserwując gry zauważamy, że można wyróżnić kilka ich cech charakterystycznych.
I tak:

1. Integralnym elementem gry jest jej uczestnik, czyli grający. Gra nie istnieje bez grającego. Wybiera on strategię działania, musi jednakże liczyć się z tym, że jego"przeciwnik" zastosuje strategie przeciwstawne.
2.Istotną rolę w grze odgrywa składnik losowy. Odgrywa on największą rolę w grach
losowych, mniejszą w grach strategicznych. Elementem losowym może być np.
nieoczekiwany przebieg dyskusji w grach dyskusyjnych
3.Gry przebiegają według ustalonych reguł określających relację między modelem (grą) a rzeczywistością.

Stosując grę w nauczaniu należy pamiętać przede wszystkim o tym, że jest ona substytutem doświadczenia rzeczywistego. Jest to ćwiczenie decyzyjne, oparte na modelu rzeczywistości, możliwości działania w tej rzeczywistości i na wykonywaniu przez uczestników owej działalności. W nauczaniu geografii gry mogą spełniać ważną rolę, służą bowiem do wzbogacania doświadczeń uczestników zajęć. W stworzonej sytuacji modelowej uczniowie zdobywają doświadczenie i kształtują w sobie pożądane nawyki, mają możliwość eksperymentowania z różnorodnymi decyzjami, uczą się doceniać decyzje racjonalne oraz obserwują rezultaty decyzji w czasie. Gry rozwijają aktywność uczniów, umożliwiają zdobywanie wiedzy przez przeżywanie. Gry umożliwiają również dziecku działalność twórcza. Wcześniej cytowani autorzy (2) podzielili ją na dwa typy:

- Twórczość z zakresu rozwiązywania problemów gry, tworzenie strategii
- Twórczość w dziedzinie reguł gry, tworzenie nowych gier i zabaw, dokonywanie modyfikacji gier istniejących np. dostosowanie ich do warunków lokalnych (bardzo dobre rozwiązanie przy realizowaniu edukacji regionalnej).

Chciałam również zauważyć, że uczniowie bardzo chętnie samodzielnie opracowują nowe gry, ich zasady oraz stronę plastyczną. Prace tego typu jako pracę nadobowiązkową wykonali moi uczniowie z klasy II gimnazjum. Tematem było opracowanie zasad i przygotowanie gry pt. "Wielkie miasta świata".

Gry kształtują również umiejętność pracy w grupie i uczą zasad uczciwej realizacji. W dydaktyce geografii służyć mogą nauczaniu konkretnych tematów jak i nauczaniu ogólnych zasad.

Podczas gier kształcone są również umiejętności typowo geograficzne, jak np. umiejętności czytania mapy, posługiwanie się symboliką kartograficzną, samodzielne zdobywanie wiedzy w oparciu o różne źródła informacji geograficznej.

Każdą grę dydaktyczna można scharakteryzować za pomocą wielu atrybutów, np.przeznaczenie, poziom procesów decyzyjnych, poziom środków technicznych, czas rozgrywki itd. Dla nauczyciela jednak najważniejsze będą informacje dotyczące celów kształcenia, którym służyć może dana gra oraz jej przeznaczenia i korelacji z realizowanym programem nauczania. Ważny jest też fakt, że nieznaczne modyfikacje gry umożliwiają wydobycie na pierwszy plan różnorodnych zagadnień geograficznych, dzięki czemu ta sama gra służyć może realizacji różnych celów kształcenia.

Zdaniem cytowanych wyżej autorów czasami pojęcie gier dydaktycznych zawężane jest jedynie do gier symulacyjnych. Jest zjawisko błędne, bowiem pomijane są gry sytuacyjne i dyskusyjne spełniające atrybuty gier dydaktycznych. (3) Podział gier dokonany przez J. L. Taylor (4) wyróżnia też gry problemowe, sprawdzające, problemowo - dyskusyjne oraz gry komputerowe. Zanim przejdę do prezentacji konkretnych gier chciałabym wspomnieć o grach sytuacyjnych i grach dyskusyjnych. Schemat tych gier to podział na role i bardzo ogólny scenariusz, w ramach którego przebieg gry może być bardzo różny. Często spotykamy tu metodę inscenizacyjną polegającą na odtwarzaniu przez ucznia pewnej postaci. Jest to swoisty teatr, ale wymagający wiele od nauczyciela, lubiany natomiast przez uczniów. Plusem jest niewątpliwie fakt, że wymaga niewielkich środków dydaktycznych oraz umożliwia objęcie stosunkowo dużej grupy uczniów i wykorzystanie nie tylko do nauczania, lecz również do wychowania emocjonalnego.

Sławomir Piskorz do gier dydaktycznych zalicza też metodę "burzy mózgów". (5) Umożliwia ona uczniom zgłaszanie w sposób nieskrępowany własnych pomysłów. Działanie można podzielić na trzy fazy - pokazanie problemu, zgłaszanie pomysłów dotyczących przedstawionego wcześniej problemu oraz ustosunkowanie się uczniów do zgłoszonych pomysłów i wybór najlepszego rozwiązania. Wynikiem zajęć jest opracowanie wniosków np. w postaci raportu. Przykładowe zastosowanie burzy mózgów to np. tematy dotyczące czynników wpływających na gospodarkę wybranego obszaru, czynników kształtujących poziom życia ludności, tematy związane z ochroną środowiska. Odmianą "burzy mózgów" jest technika 635, gdzie 6 to liczba osób lub grup biorących udział w rozwiązaniu zadania, 3- liczba pomysłów, 5- liczba powtórzeń czyli podań kartki z wypisanymi pomysłami kolejnym grupom lub osobom. Po pięciokrotnym okrążeniu każda grupa otrzymuje kartkę z osiemnastoma pomysłami, które ocenia i wybiera najlepsze. Przykłady zadań to pomysły na rozwiązywanie wszelakich problemów - gospodarczych, demograficznych, ekologicznych. Doskonale można wykorzystać tę technikę nauczania przy omawianiu tematów związanych z własnym regionem.

Jednakże niektóre opracowania (6) dyskusję dydaktyczną i wszelkie jej odmiany, a w tym "burzę mózgów" oraz metody ról i dramy traktują jak metodę równorzędna z grami dydaktycznymi. Autorzy za to zaliczają do gier dydaktycznych różnorodne symulacje decyzyjne, w tym drzewo decyzyjne, ścieżkę decyzyjną i metodę "za i przeciw". Drzewo decyzyjne to graficzny zapis analizy procesu podejmowania decyzji. Zapis ten ma charakterystyczny kształt przypominający drzewo. W pniu należy wpisać, na czym polega problem. Następne są gałęzie, w których wpisuje się możliwe rozwiązania. Trzeci poziom to wpisanie dobrych i złych skutków poszczególnych decyzji. Korona drzewa to miejsce na wpisanie oceny rozważanych możliwości
Metoda ta służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru podejmowania decyzji oraz przewidywaniu ich skutków. Doskonale można je wykorzystywać przy omawianiu problemów demograficznych, społecznych, gospodarczych np. problemy wyżywienia ludności Metodą ułatwiającą podejmowanie decyzji jest też metoda "za i przeciw". Tu nie dokonujemy wyboru, lecz jedynie rozważamy daną sytuację. Uczniowie mają zaprezentować daną sytuację z różnych punktów widzenia oraz przekonać do swoich poglądów. Temat możemy wykorzystać przy omawianiu konfliktów interesów np. gospodarka a ochrona środowiska, budowa elektrowni atomowych lub innych inwestycji.

Dyskusja na temat definicji gry dydaktycznej jest dyskusją teoretyczną. Niezależnie od przyjętych podziałów wszystkie wymienione powyżej metody doskonale urozmaicają lekcje geografii.

Decydując się na zastosowanie gry na lekcji nauczyciel powinien wcześniej sam zapoznać się z grą. Poza opisem gry powinniśmy znać procesy rzeczywiste opisywane przez grę.Podstawowym pytaniem, które powinien postawić sobie jest: czego chcę nauczyć i jaki wycinek rzeczywistości chcę modelować. Należy pamiętać, że poza nielicznymi wyjątkami zbyt sztywne trzymanie się realiów w grze nie jest wskazane, ale zbyt mały realizm powoduje, że gra staje się tylko rozrywką, a nie modelem rzeczywistości. Pamiętać należy też, ze gra dydaktyczna staje się podstawą uogólnień. Uczniowie dzięki niej wyjaśniają przyczyny i przebieg wielu zjawisk i procesów. Opanowanie tych umiejętności jest dowodem wyższego stopnia zrozumienia treści geograficznych i większej operatywności wiedzy (stosowania wiedzy w sytuacjach nowych, problemowych).

Geograficzne gry konstruowane są według pewnego schematu, który można opisać w punktach:

1. Ustalenie koncepcji i procesów, które mają być objaśniane za pomocą gry.
2. Określenie strategii uczestników.
3. Ustalenie charakteru gry.
4.Ustalenie zasad organizacji gry - czas, liczba uczestników.
5. Jasne sprecyzowanie reguł gry i czynnika losowego.
6. Po zakończeniu rozgrywki musi nastąpić jej analiza, co pozwala ocenić korzyści wynikające ze stosowania gry. Ocena gry powinna dotyczyć również wiadomości uczniów i prawidłowości podejmowanych decyzji.

Przechodząc do omówienia zastosowań konkretnych gier w praktyce geograficznej zaznaczam, że są to omówienia przykładowe. Gry dydaktyczne mogą być stosowane podczas lekcji powtórzeniowych, podczas których przeprowadzamy zajęcia w postaci rywalizacji pomiędzy poszczególnymi grupami. Warto zadbać o zewnętrzne wyróżniki zespołów (barwa, nazwa) Ważnym ogniwem lekcji jest ocena pracy poszczególnych grup. Przykładem zajęć prowadzonych taką metodą mogą być zajęcia opisane w artykule H. Chaczyk "Powtórzenie wiadomości z działu Atmosfera - lekcja w klasie I gimnazjum"(7). Kolejnym przykładem zastosowania podobnych gier są gry oparte o mapę,zawierające opis podróży i wymagające od jej uczestników rozwiązywania określonych zadań geograficznych. Klasycznymi przykładami takich gier są wszelkie podróże jachtem, samolotem itd., wypełniane dzienniki pokładowe, notatki i spostrzeżenia ekspedycji badawczych ("Wyścig do bieguna" (8), "W 45 minut dookoła świata" (9), "Śladami Kolumba" (10), Doskonałym pomysłem na przeprowadzenie lekcji powtórzeniowej jest gra pt. "Krajobrazowy poker". (11)
Gry mogą być stosowane również do wprowadzania nowych treści Przykładami takich gier są "Obieg wody w przyrodzie" (12) lub "Rozpoznaj miasta" (13)

Ciekawą i liczną grupą gier dydaktycznych są gry budzące odpowiedzialność za środowisko naturalne, zmuszające uczniów do poszukiwania nowych rozwiązań, które nie degradują środowiska. Przykładami mogą być tu gry pt."Czy można inaczej?" (14), "Ocena środowiska" (15) ",Mały planista - I, II, III" (16), "Czy musimy zniszczyć las?" (17) Szereg gier środowiskowych podają M. Augustyniak i P. Zich w książce "Geografia w grach i zabawach". (18)
Na uwagę zasługują też ostatnio popularne gry dotyczące edukacji europejskiej. Przykladami takich gier są np."Eurowyścig" (19) lub "Eurofilatelista". (20)
Nie sposób omówić wszystkich przykładów gier dydaktycznych przydatnych w nauczaniu geografii. Każdy z nauczycieli musi samodzielnie dokonać wyboru tego, co będzie mu pomocne. Pamiętać należy, że istnieje bogactwo gier komputerowych, które też mogą okazać się istotne w nauczaniu.

Oceniając znaczenie i przydatność gier w praktyce dydaktycznej należy pamiętać, że są one tylko jedną z proponowanych metod nauczania.Gra może stać się mało efektywna, zwłaszcza, gdy występuje niedopasowanie poziomu wiedzy do poziomu uczestników. Przygotowanie gier jest na ogół pracochłonne. Gry wymagają też dużego nakładu czasu, co w rzeczywistości szkolnej może być istotnym problemem.
Zarzutem najczęściej stawianym grom jest fakt, że osoba wyszkolona na grach ma do czynienia jedynie z sytuacjami hipotetycznymi nie jest przygotowana do rozwiązywania problemów w rzeczywistości. Elementy gry są bowiem pozorowane. Podobny zarzut stawia się obecnie wszechogarniającym nas grom komputerowym, często słychać glosy o myleniu rzeczywistości realnej i wirtualnej i związanymi z tym problemami. Myślę jednak, że umiejętne i przemyślane stosowanie gier może być w dydaktyce bardzo przydatne.

Przypisy:

1. Dramowicz Krzysztof, Tomalkiwicz Jadwiga,Gry dydaktyczne w geografii, WSiPwarszawa 1985, s.12.,
2. Ibidem, s.132.
3. Ibidem, s18.
4Ibibem, s.18
5. Czaińska Zdzisława, Wolny Zofia, Aktywne metody w edukacji geograficznej, cz.1, SOP, Toruń 1999, s. 14
6. Ibidem, s.8.
7. Haczyk Halina, "Powtórzenie wiadomości z działu Atmosfera - lekcja w klasie I gimnazjum", "Geografia w Szkole"
8. Augustyniak Michał, Zich Marek, Geografia w grach i zabawach, Leksykon, Będzin1994, s.28-38.
9. Ibidem, s38-46.
10. Ibidem, s.46-51.
11. Ibidem, s.107-114.
12. Ibidem, s.52-53.
13. Kop Jadwiga, Gra dydaktyczna dla uczniów klasy VI: Rozpoznaj miasta, "Geografia w Szkole"1991 nr 3,s.182-183.
14. Kop Jadwiga, Gra dydaktyczna dla uczniów klasy V: Czy można inaczej?, "Geografia w Szkole"1991, nr 3, s.179-181.
15. Dramowicz K., Tomalkiewicz J., op. cit. s. 80-83.
16. Ibidem, s.66-80.
17. Augustyniak M.,Czy musimy zniszczyć las?, "Geografia w Szkole" 1991, nr 2, s.104-107.
18. Augustyniak M., Zich K., op. cit., s.60-102.
19. Dams-Lepiarz M., Gra dydaktyczna Eurowyścig, "Geografia w Szkole" 2003 nr 1, s. 38
20. Wal Iwona, "Gra dydaktyczna z zakresu edukacji europejskiej Eurofilatelista", "Geografia w Szkole" 2001nr 1, s.22.


LITERATURA

1. Augustyniak Michał, Zich Marek:Geografia w grach i zabawach. Leksykon, Będzin, 1994.
2. Czaińska Zdzisława, Wojtkowicz Zofia: Aktywne metody w edukacji geograficznej. Propozycja metodyczna
do pracy z uczniem gimnazjum. Część 1. SOP, Toruń 1999.
3.Dobosik Bożena, Kardas Krystyna, Poradnik metodyczny dla nauczyciela geografii gimnazjum.SOP, Toruń
1999.
3. Dramowicz Krzysztof, Tomalkiewicz Jadwiga: Gry dydaktyczne w geografii.WSiP, Warszawa 1985.
4. Kasprzyk Andrzej: Geografia.Poradnik metodyczny dla klas 4-8.Nowa Era, Warszawa 1998.
5. Matoga Jerzy:Gry dydaktyczne.Www.stecowka.bielsko.opoka.org.pl/varie/gry.doc.
6. "Geografia w Szkole"

Opracowanie: ELŻBIETA SZCZUPAK

Wyświetleń: 3165


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.