Katalog

Elżbieta Miedzińska
Lekcja wychowawcza, Artykuły

Przemoc i agresja w szkolnych grupach rówieśniczych. Sposoby zapobiegania i zwalczania przemocy.

- n +

PRZEMOC I AGRESJA W SZKOLNYCH GRUPACH RÓWIEŚNICZYCH. SPOSOBY ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA PRZEMOCY.

Przemoc i agresja są zjawiskami, którym poświęca się coraz więcej uwagi. Przeniknęły one do codziennego życia. Są obecnie w środowisku rodzinnym, zakładach pracy, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, w szkołach. Obniżający się wiek osób przejawiających w kontaktach interpersonalnych przemoc, sprawił, że ma ona miejsce również w szkołach podstawowych, wśród dzieci w młodszym i starszym wieku szkolnym. O ile agresja u małych dzieci ma charakter spontaniczny, jest globalna, bardziej bezpośrednia, mimowolna, wynikająca często z ciekawości, z reguły pozbawiona intencji wyrządzania szkody, krzywdy, niszczenia - to akty agresji, przemocy, okrucieństwa u starszych dzieci są intencjonalne oraz przebiegają ze świadomością negatywnych skutków własnych zachowań i naganności czynu.
Jeżeli w szkole na którymkolwiek uczniu stosowana jest przemoc to naruszone jest jego prawo do życia w poczuciu bezpieczeństwa na terenie szkoły.

Łatwiej nam nauczycielom będzie zapobiegać i przeciwdziałać tym zjawiskom, jeżeli posiądziemy odpowiednią wiedzę, kiedy zrozumiemy, czym jest agresja i przemoc.

Co to jest agresja?
Agresją jest każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzanie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu.

Co to jest przemoc?
Przemoc ma miejsce wówczas, gdy uczeń atakujący jest silniejszy fizycznie lub psychicznie, albo jest starszy. Cechą charakterystyczną jest, nierównowaga sił.

Co to jest znęcanie się?
Znęcanie ma miejsce wtedy, gdy jeden uczeń jest przez dłuższy czas narażony na ataki ze strony innego silniejszego kolegi czy grupy. Nie potrafi się im przeciwstawić.

Dziecko nie jest "złe" z natury. Na to, aby stało się sprawcą przemocy mają wpływ określone warunki jego rozwoju i sposoby wychowania go.
Stwierdzić, więc należy, że przyczyny agresji i przemocy tkwią w domu rodzinnym, w szkole, w grupie rówieśniczej i koleżeńskiej oraz w mediach.

Do najważniejszych przyczyn tkwiących w domu rodzinnym dziecka możemy zaliczyć:
- stosowanie agresji i przemocy przez rodziców;
- brak jasnych granic dotyczących zachowań dziecka;
- brak ciepła i zainteresowania sprawami dziecka;
- pozwolenie na stosowanie agresji wobec innych;
- podwójne wzorce rodziców.

W pogoni za pieniądzem rodzice coraz mniej czasu poświęcają swoim dzieciom. Ich zainteresowanie ogranicza się często do wymiany kilku zdań i zamknięciu się w kręgu własnych spraw. Brak zainteresowania problemami dziecka rodzice często rekompensują poprzez spełnianie jego zachcianek, wręczanie kieszonkowego. Proces wychowania przerzucają na szkołę. Zbyt mało miłości i opieki, a za dużo swobody w okresie dzieciństwa zwiększa ryzyko, że dziecko będzie agresywne i wrogie wobec otoczenia.

Czynnikiem zwiększającym poziom agresji i przemocy jest stosowanie przez rodziców kar cielesnych jako metod wychowawczych. Uciekanie się do przemocy fizycznej lub zbliżonych metod rodzi wybuchy złości i agresje, zgodnie ze starą zasadą, że przemoc rodzi przemoc. Bardzo istotne jest, więc wyznaczanie dziecku wyraźnych granic, co mu wolno, a czego nie.
Kłótnie rodzinne, awantury, alkoholizm któregoś z rodziców wywołują w dziecku poczucie zagrożenia, brak bezpieczeństwa. Rodzice dbający o psychikę swojego dziecka nie powinni pozwalać na uczestnictwo w kłótniach i sporach małżeńskich.

Najważniejsze przyczyny tkwiące w szkole to:
- chłód emocjonalny w stosunku nauczyciel - uczeń;
- niewłaściwy sposób komunikowania się nauczyciela z uczniem;
- zbyt duże wymagania nie uwzględniające możliwości dzieci;
- niesprawiedliwe traktowanie i ocenianie uczniów;
- brak jasnych reguł życia szkolnego;
- brak poczucia współodpowiedzialności u uczniów za życie w szkole;
- brak konsekwencji nauczyciela w egzekwowaniu przyjętych norm.

Wpływ grupy rówieśniczej:
- naśladowanie lidera grupy;
- zdobycie popularności w grupie;
- brak indywidualnej odpowiedzialności za popełnione czyny;
- malejące poczucie winy.

Wpływ mediów:
- oglądanie przemocy wpływa na uczenie się przez dzieci agresywnych zachowań;
- sprawca przemocy bardzo często otrzymuje nagrodę lub nie jest ukarany;
- dziecko utożsamia się z atrakcyjnym sprawcą przemocy;
- ukazana przemoc jest aprobowana społecznie;
- akty przemocy nie pokazują cierpienia i krzywdy ofiar;
- nie są ukazane negatywne skutki przemocy.

Repertuar intencji stosowania przemocy i agresji jest bardzo bogaty. Często okrucieństwo jest traktowane jako możliwość dobrej zabawy i zaspokojenia potrzeby doznawania przyjemności. Zjawiska te stosowane są często dla sprawdzenia siebie, często z chęcią zaimponowania rówieśnikom, zdobycia ich uznania, ukazania swej ważności i silnej pozycji w grupie. Chęć panowania nad innymi osiągana jest poprzez wzbudzenie grozy lub podziwu dla zuchwałości. Nierzadko przemoc i agresja to akty zemsty powiązane z nienawiścią, u źródeł, których leży poniżanie, poczucie krzywdy, niesprawiedliwości a także zazdrość. Poza tym może być patologicznym sposobem rozwiązywania konfliktów oraz usuwania stanów napięcia i frustracji.

Typowymi formami przemocy są: agresywność słowna - krytykowanie, wyzywanie, przeklinanie, kpina oraz reakcje destrukcyjne - niszczenie cudzej własności lub ograniczenie możliwości rozwoju i działania innych osób.

Większość ofiar to dzieci słabe fizycznie, którym trudniej się bronić. Na ogół są to uczniowie mało popularni zarówno wśród rówieśników, jak i wśród nauczycieli. Są oni izolowani w grupie rówieśniczej, co może zaniżać ich i tak niezbyt dobry obraz siebie i ugruntować w przekonaniu, że zasługują na złe traktowanie. Prawdopodobnie ten psychologiczny mechanizm oraz lęk przed zemstą są powodem tak rzadkich skarg dręczonych dzieci oraz prób szukania pomocy lub wsparcia.

Uczniowie będący agresorami są zazwyczaj więksi i silniejsi niż ich rówieśnicy. Z badań wynika, że cechuje ich tendencja do zachowań impulsywnych, gwałtownych i aspołecznych; są na ogół dominujący i agresywni. Cieszą się względną popularnością wśród rówieśników, zwłaszcza płci przeciwnej. Odznaczają się twardością charakteru i brutalnością. Na ogół nie mają ciepłych serdecznych kontaktów z rodzicami. Często pochodzą z domów, gdzie rodzice lub starsze rodzeństwo posługują się fizyczną bądź emocjonalną przemocą, pokazując na własnym przykładzie, że przemoc jest efektywną formą osiągania celów. Znaczny procent agresorów ma poważne problemy w nauce; 20% ma poważne problemy w sprostaniu standardom szkolnym.

Czasami dokonanie aktu agresji staje się dowodem "odwagi", legitymizującym dalszą przynależność do grupy. Tego typu uwarunkowania znęcania się występują zarówno wśród dziewcząt, jak chłopców. Często znęcanie się ma miejsce w ramach podgrupy, przy czym znęcającym się jest dziecko stojące najwyżej w hierarchii społecznej. Zgodnie z tzw. prawem "dziobania słabszych" dziecko stosuje przemoc wobec tych, którzy są niżej usytuowani.

Z wychowawczego punktu widzenia istotną kwestią są warunki, które mogą przyczynić się do powstania i zaostrzenia problemu przemocy w szkole. Nie kwestionuje się, że uczniowie źle wychowani są bardziej skłonni do przemocy. Kryminolodzy jednak są zgodni, że korzystny klimat w szkole, odpowiednie warunki i opieka wychowawcza mogą powodować złagodzenie tego problemu.

Przeciwdziałanie agresji w szkole wymaga:
- partnerstwa pomiędzy uczniami, rodzicami i nauczycielami, stwarzającego szanse właściwego przepływu informacji o aktach przemocy;
- opracowania czytelnych wzorów nieakceptowanych i nagannych zachowań uczniów oraz wskazania ich konsekwencji;
- zapewnienie nadzoru pedagogicznego na przerwach, przed i po lekcjach oraz w miejscach, gdzie najczęściej dochodzi do aktów przemocy;
- uzupełnienie programu szkolnego o treści mające na celu podniesienie u uczniów kompetencji emocjonalnych, społecznych i moralnych;
- zgodnego i jednoznacznego traktowania przez personel szkoły wszelkich aktów przemocy;
- podjęcie współpracy z samorządem szkolnym w celu poznania zasięgu, form i miejsc, w których dochodzi do znęcania się oraz opracowanie środków zaradczych;
- zaangażowanie personelu administracyjnego w działania prewencyjne;
- zaangażowanie rodziców (zarówno ofiar, jak i agresorów) w opracowanie rozwiązań zaistniałej sytuacji.

Zapobieganiu przemocy służą zarówno działania profilaktyczne, jak i represyjne wobec sprawców.

Działania profilaktyczne to:
- utrwalenie przekonania, że można polegać na nauczycielach;
- wyjaśnienie potrzeby i konieczności zgłaszania wszelkich aktów przemocy;
- stworzenie warunków do prowadzenia dyskretnych rozmów z wychowankami;
- kształtowanie więzi koleżeńskich i form samopomocy;
- rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze strachem, stresem, niepokojem;
- włączanie uczniów do działających sekcji i kół zainteresowań;
- wspólne urządzanie imprez sportowych, rozrywkowych, towarzyskich, ośmielanie do aktywnego w nich uczestnictwa;
- częste przeprowadzanie pogadanek na temat poszanowania godności ludzkiej, koleżeństwa;
- omawianie wszelkich nieprawidłowości we wzajemnych stosunkach, publiczne piętnowanie stwierdzonych przypadków agresji;
- przenoszenie części odpowiedzialności za niebezpieczeństwo i dobre samopoczucie "młodszych i słabszych" na uczniów najstarszych klas;
- wnikliwe słuchanie i analiza uwag uczniów przeciwnych agresji;
- uczenie uczniów polubownego załatwiania konfliktów, doskonalenie technik hamowania i rozładowywania agresji;
- kształtowanie u młodszych uczniów, kultury wysławiania się, szacunku dla starszych kolegów, umiejętności bycia pomocnym;
- obowiązkowe zgłaszanie udowodnionych faktów zaistnienia przemocy dyrekcji szkoły, wychowawcy;
- reagowanie na sygnały dochodzące od pracowników obsługi;
- zbieranie od nauczycieli spostrzeżeń i uwag dotyczących zachowania się uczniów na lekcjach (apatia, lęk lub agresja u konkretnych uczniów);
- uczciwe przedstawienie rodzicom skali problemu, uwrażliwienie na możliwość doznania aktów przemocy przez ich dziecko;
- zwrócenie się do rodziców o pomoc w rozwiązywaniu problemu przemocy, wnikliwe słuchanie propozycji;
- zapoznanie dzieci z prawnymi i moralnymi skutkami przemocy;
- organizowanie spotkań z policjantami, zaproszenie do współpracy duchownych;
- rozwijanie zdolności, talentów i predyspozycji u każdego ucznia.

Egzekwowanie przepisów prawnych, regulaminów, kodeksów.

Występujące w ostatnim okresie tzw. łagodzenie prawa wcale nie pomaga przeciwdziałaniu przemocy szkolnej. Prawna bezkarność nieletnich jest ostatnio wykorzystywana przez dorosłych przestępców do posługiwania się nieletnimi przy dokonywaniu włamań, podpaleń, rozbojów. Nic tak, bowiem nie deprawuje młodego nieukształtowanego emocjonalnie i społecznie młodego człowieka jak poczucie bezkarności.

Jakimi środkami, możliwymi do zastosowania wobec faktów przemocy, dysponuje obecnie szkoła? Straszeniem, obniżeniem oceny z zachowania, wezwaniem rodziców. Często większość spraw kończy się upomnieniem, czyli symbolicznym pogrożeniem paluszkiem, ponieważ jest dobrym sportowcem, działa w kole, dotychczas "nie podpadł" itp. To rozzuchwala znęcających się, odbiera nadzieję ofiarom.

Utrudnieniem w przeciwdziałaniu przemocy szkolnej jest również brak przygotowania osób do tego powołanych. Policja i prokuratura raczej bez przekonania interweniują w sprawach szkolnej przemocy, choć niekiedy dzięki zaangażowaniu wychowawców i funkcjonariuszy udaje się przesłuchać sprawców.

Jak twierdzą fachowcy, surowość prawa niekoniecznie wpływa na jego przestrzeganie. W przypadku zjawiska przemocy szkolnej korzystniej jest pozbyć się ze szkoły lub srodze ukarać lidera przemocy niż pozwolić na jej rozwinięcie się, przeniesienie brutalności i bezwzględności na kilka kolejnych roczników.

Wskazane też jest, aby problemami przemocy szkolnej zajmował się zainteresowany tą działalnością doświadczony wychowawca, będący koordynatorem wszelkich poczynań w tej sprawie. On też powinien prowadzić dokumentację gromadzącą wszystkie akty przemocy, dysponować danymi zarówno "sprawców", jak i "ofiar", być w stałym kontakcie z rodzicami, psychologiem, policją.

Przemoc szkolna ma na celu podporządkowanie uczniów słabszych tym "silniejszym".

Czynności wychowawcze mające przeciwdziałać i zwalczać agresję i przemoc powinny obejmować wiele płaszczyzn życia szkolnego. Istotna jest umiejętność rozwiązywania tych problemów przez nauczycieli-wychowawców.

Unikanie problemu pokątne załatwianie, czy też bagatelizowanie zjawiska jako niewinnej zabawy prowadzi do intensyfikacji i brutalizacji. Na podstawie doświadczeń państw zachodnich można przewidywać ogólny wzrost przemocy młodocianych, trzeba, więc być przygotowanym na przeciwstawienie się temu zjawisku.

Bibliografia:
1. M. Dworakowski: Jak przeciwdziałać przemocy "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 2000 nr 3
2. S. Tucholska: Przemoc w grupach rówieśniczych "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 2000 nr 5
3. J Lipińska: Przemoc i agresja w społeczności uczniów w okresie dorastania "Nowa Szkoła" 2000 nr 1
4. M. Sokołowski: Ekrany agresji "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1999 nr 1

Opracowanie: Elżbieta Miedzińska

Wyświetleń: 7953


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.