"Portret" wychowawcy internatu

W systemie oświaty i wychowania przyjmuje się, że internat jest instytucją społeczną i - poza rodziną - jednym z podstawowych ogniw wychowania naturalnego dziecka.

Zarówno w założeniach, jak w praktyce internat dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym stanowi formę opieki ciągłej, sprawowanej przez specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, o charakterze opiekuńczo-wychowawczym z dominującą rolą instytucji kształcącej i wychowawczej, którą jest szkoła. Mimo sądów krytycznych pod adresem internatu, jest on instytucją najbardziej uprawomocnioną do rozwijania procesów opieki i wychowania rewalidacyjnego. To wyjątkowe środowisko wychowawcze, ponieważ jego mieszkańcami są osoby wymagające specjalistycznej opieki, specyficznych form i metod pracy oraz zasad nauczania. Większość z nich oprócz upośledzenia ma dodatkowe schorzenia: epilepsję, zaburzenia emocjonalne (głównie autoagresja i agresja), niedosłuch i obniżenie sprawności ruchowej. Dlatego też internat w tym wypadku ma niezwykle doniosłe znaczenie. Przede wszystkim ma stworzyć swoim wychowankom specjalne warunki materialno - bytowe oraz organizacyjne do właściwego przebiegu procesu kształcenia i wychowania, ujawniania i rozwijania zainteresowań oraz uzdolnień wychowanków, zgodnie z dynamiką rozwoju umysłowego i psychofizycznego.

W założeniach reformy systemu oświaty celem nadrzędnym pracy rewalidacyjno-wychowawczej internatu skupiającego dzieci i młodzież z głębszym niedorozwojem umysłowym jest przede wszystkim ich wszechstronny rozwój, by na miarę swoich indywidualnych możliwości mogli w miarę samodzielnie funkcjonować w rodzinie i społeczeństwie, by umieli godnie żyć i harmonijnie współżyć z ludźmi oraz czuć się im potrzebni. Nauczenie dzieci i młodzieży umiejętności radzenia sobie z samym sobą, ogólnej zaradności życiowej i samodzielności, a także współżycia z innymi ludźmi wymaga zatrudnienia odpowiednio wykwalifikowanej kadry pedagogicznej.

Biorąc pod uwagę własne doświadczenie, jak również opinie specjalistów w tej dziedzinie, samo wykształcenie nie decyduje o wartości pracy wychowawcy. Oprócz specjalistycznej wiedzy bardzo ważna jest postawa wobec ludzi, życzliwość dla dziecka głębiej upośledzonego umysłowo, predyspozycje do wykonywania zawodu oraz osobiste zaangażowanie w wykonywaną pracę. Samo wyuczenie się na studiach bogatej metodyki pedagogiki specjalnej nie wystarczy aby osiągnąć pozytywne rezultaty w pracy.

Pedagog specjalny, jako człowiek o specyficznych kwalifikacjach, który podejmuje działania na rzecz dobra innych powinien wyróżniać się taktem pedagogicznym, rozumianym jako szczególny sposób odnoszenia się do innych osób, cechujący się asertywnością i gotowością do negocjacji. Podstawą powodzenia w pracy wychowawczej jest miłość do dziecka - wyrażająca się w jego całkowitej akceptacji, zrozumieniu jego specyficznych potrzeb, okazywaniu mu autentycznej pomocy w przezwyciężaniu trudności, wynikających z jego niepełnosprawności.

Szczególna rola wychowawcy w procesie organizowania i kształtowania praktyki rewalidacyjno-wychowawczej internatu sprawia, że problematyka wzorca jego osobowości oraz uwarunkowań skuteczności jego pracy stanowi znaczący krąg zainteresowań wielu autorów. J.W. Dawid jako główne cechy osobowości wychowawcy wyróżnia miłość dusz ludzkich, potrzebę doskonałości, poczucie obowiązku i odpowiedzialności, moralną odwagę.

Kreśląc sylwetkę wychowawcy H. Muszyński posłużył się terminem "wychowawca efektywny", a więc taki, który sprawnie realizuje zadania wychowawcze, trafnie dostrzega możliwości pracy własnej i podejmuje odpowiednie inicjatywy oraz ma duże osiągnięcia w działalności opiekuńczo - wychowawczej. Wychowawca - zdaniem tego autora - powinien być odpowiednio przygotowany do "planowania i organizowania procesów wychowawczych, do nawiązywania i utrzymywania życiowych kontaktów osobistych z wychowankami, do spełnienia wobec nich funkcji doświadczonego doradcy, przewodnika, do konstruktywnego współdziałania z innymi wychowawcami"¹. Maria Grzegorzewska w Listach do młodego nauczyciela podkreśla, że nauczyciel wpływa na wychowanka nie tylko celowym oddziaływaniem, stosując różnorodne metody, techniki i środki wychowawcze, lecz również, a może przede wszystkim, swoim postępowaniem i postawą wobec całej otaczającej go rzeczywistości.

Jak podkreśla A. Przecławska, z punktu widzenia pracy wychowawczej wychowawca powinien posiadać wyobraźnię pedagogiczną; mieć życzliwy stosunek do ludzi; traktować pracę wychowawczą jako służbę innym. Mimo iż jest to zawód, wychowawca musi odznaczać się odpowiednimi zainteresowaniami i troszczyć się o ich rozwój; być aktywnym i nie być obojętnym na sytuacje, które są niezgodne z uznawanym przez niego systemem wartości; być autentycznym w swoich działaniach, a równocześnie panować nad własnymi odruchami; umieć realnie ocenić swoje sukcesy i niepowodzenia w pracy i nigdy nie być w pełni zadowolonym z siebie, pracować zawsze nad własnym rozwojem i ciągle wzbogacać swój warsztat wychowawczy; w swojej pracy pedagogicznej poszukiwać zawsze wszystkiego, co jest interesujące i co mogłoby przynieść osobistą satysfakcję.

W ramach podejmowanych prób określenia sylwetki osobowościowej wychowawcy - pedagoga specjalnego daje się zauważyć eksponowanie takich zalet charakteru, które sprzyjać mają efektywności jego pracy wychowawczo - rewalidacyjnej. Teoretycy i praktycy tego zagadnienia zwracają przy tym szczególną uwagę na fakt, iż istotę osobowości pedagoga specjalnego stanowić powinno jego postępowanie twórcze w pracy, a także te cechy jego charakteru, które czynić zeń będą zaangażowanego organizatora, inspiratora, reedukatora oraz terapeutę. Posiadanie tych, tak bardzo oczekiwanych cech i umiejętności w pracy z wychowankami głębiej upośledzonymi umysłowo, sprzyja efektywności działalności wychowawczo-rewalidacyjnej internatu.

Pracujący w internacie wychowawca ma przywrócić wychowankom możliwość prawidłowego i harmonijnego rozwoju, oddziaływać interwencyjnie na ich odchylenia od normy w rozwoju psychofizycznym, zapewnić radość życia, otoczyć stałą opieką i pomocą oraz zgodnie z możliwościami indywidualnymi wychowanków, uaktywnić ich do czynnego uczestnictwa w kulturze, przysposabiać do życia społecznego grupy, placówki i środowiska. Za przykładem wielu teoretyków i praktyków uznać możemy, że podstawowym walorem współczesnego wychowawcy w internacie w pierwszym rzędzie jest gruntowna wiedza specjalistyczna i umiejętności optymalnego organizowania procesu wychowawczo-rewalidacyjnego w grupie. Nauczyciel-wychowawca ma być wrogiem rutyny. Musi też rozumieć potrzebę jak najdalej idącej indywidualizacji w pracy, wolnego tempa pracy - dostosowanego do możliwości dziecka.

Innym, niezbędnym walorem wydaje się być ukształtowanie i utrwalenie pozytywnej motywacji do pracy w internacie, tzn. motywacji opartej na autentycznym zainteresowaniu pracą wychowawczą z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo. Wychowawca dostrzegając zmiany zachodzące u wychowanków oraz w ich otoczeniu, powinien być przygotowany do rozwiązywania trudności wychowawczych i organizacyjnych, które tworzą życie w zbiorowości internackiej. Ważną umiejętnością jest także dokonywanie wyboru właściwych wartości i ku nim ukierunkowanie pracy z dzieckiem.

Praktyka potwierdza, że wychowawca w pracy z grupą dziecięcą powinien być przede wszystkim człowiekiem poszukującym wciąż nowych i skutecznych rozwiązań metodycznych, W konsekwencji poszukiwania te skierowane mają być na rozwój postawy innowacyjnej oraz formy niekonwencjonalnego podejścia do funkcji pedagoga specjalnego. Wychowawca internatu powinien ponadto posiadać rozległą wiedzę i doświadczenie pedagogiczne oraz znać psychikę jednostek upośledzonych umysłowo. Musi być człowiekiem myślącym, rozważnym i mądrym. Powinien posiadać umiejętność wykorzystywania wiedzy w praktyce. We współczesnej literaturze naukowej mocno akcentuje się fakt, iż przy podjęciu odpowiednich zabiegów pedagogicznych, psychologicznych i społecznych osoba upośledzona może stać się bardziej sprawna, a jej upośledzenie mniej widoczne. Zadanie wychowawcy ma więc skupić się na dokładnym określeniu możliwości psychofizycznych wychowanka i prowadzeniu wszechstronnej rewalidacji.
Wydaje się, że wśród umiejętności niezbędnych w pracy z wychowankami upośledzonymi umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym na uwagę zasługują:

sprawowanie specjalistycznej opieki i zaspokajanie potrzeb wychowanków,

obserwowanie zachowań wychowanków i wykrywanie u nich na tej podstawie rodzaju i stopnia zaburzeń lub odchyleń od normy, a także zespołu niezaburzonych procesów psychofizycznych,

określanie potrzeb wychowanków w rewalidacji indywidualnej,

przeprowadzenie diagnozy sytuacji rodzinnej wychowanka i pozycji w grupie wychowawczej,

dostrzeganie całej grupy dziecięcej, a w niej także indywidualnych wychowanków,

otoczenie poszczególnych wychowanków troską o ich właściwą pozycję w zespole dziecięcym,

wprowadzanie nowych form pracy z grupą wychowawczą,

włączanie się do życia i działalności grupy wychowawczej na różnym poziomie,

praktyczne rozwiązywanie problemów wychowawczych oraz innych związanych z procesem rewalidacji dziecka,

współdziałanie z zespołem pracowników pedagogicznych i administracyjnych internatu, a także z rodzicami wychowanków,

zainteresowanie innych osób pracą pedagogiczną w internacie i zjednywanie sobie ich jako sojuszników.

Na zakończenie chciałabym zwrócić szczególną uwagę na jeszcze jeden fakt. Otóż zabiegi wychowawców powinny intensywnie zmierzać do tego, aby wychowankowie internatu czuli się w nim przede wszystkim swobodnie, dobrze, a przede wszystkim bezpiecznie. W grupie wychowawczej dzieci chcą być zauważone przez dorosłych, chcą ujawniać swoje umiejętności, zainteresowania i talent, chcą wypoczywać i czuć się jak w domu rodzinnym. Rolą wychowawcy jest więc stworzenie mocnych postaw wiązania się emocjonalnego dziecka z grupą i internatem, tworzyć atmosferę akceptacji i bezpieczeństwa, spróbować zaufać wychowankom i pozwolić im samym decydować o niektórych sprawach własnych, traktować ich jak gospodarzy i członków rodziny internatu. Nie należy jednak przy tym zapominać o trudnym elemencie adaptacji wychowanka głębiej upośledzonego umysłowo do środowiska grupy. Nowo przyjęte dziecko musi stopniowo przyzwyczajać się do grupy, internatu, jego struktur i organizacji, ról, pozycji i funkcji, stosunków w zespole dziecięcym, a także poznać funkcjonujące w placówce i grupie systemy, wartości, normy i reguły zachowania. Rola wychowawcy wydaje się więc tu szczególna i wręcz niezastąpiona. Musi on mieć równocześnie świadomość, że to, co wychowankowie wyniosą dzięki kontaktowi z nim, stanowić będzie w ich przyszłym, samodzielnym życiu podstawę kierunku działalności i stylu funkcjonowania.

¹H. Muszyński - "Zarys teorii wychowania." Warszawa PWN 1978, str.393

Opracowanie:
Bożena Kloc

Wyświetleń: 3570