Zazdrość

Zazdrość (,, Słownik współczesnego języka polskiego"; redaktor naukowy prof. dr hab. Bogusław Dunaj)

1. Uczucie dyskomfortu, żalu, wynikające z faktu, że komuś dobrze się powodzi, że ktoś ma coś, czego samemu pragnie się dla siebie;
2. Rozmaicie przejawiający się lęk przed tym, że osoba kochana nie obdarzyła swoimi względami kogoś innego, połączony z gotowością przeciwdziałania temu.

Zazdrość (,, Słownik psychologii" Norbert Sillamy)

1. Złożony stan emocjonalny charakteryzujący się obawą, że zostanie się pozbawionym tego, na czym nam zależy (władzy, czyjejś miłości).
2. W węższym znaczeniu przez zazdrość rozumie się uczucie wywołane strachem, że kochana osoba będzie wolała kogo innego.

Dla małego dziecka wszyscy, o których troszczy się jego matka uzurpują sobie względy należne tylko jemu. Około 4-5 roku życia chłopiec odczuwa głęboką miłość do matki, będącej dla niego najbardziej godną zainteresowania i najbliższą osobą płci żeńskiej. Jednocześnie chłopiec odczuwa agresję do ojca, w którym upatruje szczęśliwego rywala. U dziewczynek można zaobserwować analogiczną sytuację. Analizując nerwice Freud odkrył fakty, które schematycznie dadzą się sprowadzić do dwóch współzależnych relacji: miłość do rodzica przeciwnej płci i wrogość do rodzica o tej samej, co dziecko płci. Zgrupował je w zespole nazwanym przez odwołanie się do mitu greckiego zwanego kompleksem Edypa. Jak pamiętamy przeznaczeniem Edypa, syna króla Teb, Lajosa i królowej Jakosty, było zabić swego ojca i poślubić matkę. Wychowywany przez obcych ludzi i nie znający rodziców Edyp zabija pewnego dnia nieznajomego mężczyznę (swego ojca Lajosa), odgaduje zagadkę sfinksa i w nagrodę otrzymuję rękę Jakosty. Kompleks Edypa nie ma w sobie nic patologicznego. Dopiero jego rozwój, w przypadku, gdy konflikt nie zostanie przezwyciężony, może doprowadzić do przekształcenia się kompleksu w chorobę. Stanowi normalny etap psychologicznego rozwoju dziecka.

Agresja dziecka wobec rywali ma czasem dramatyczny przebieg: dziecko tłamsi na śmierć swego braciszka noworodka; inne, starsze, wrzuca do ognia misia należącego do młodszego brata(postępowanie symboliczne). Zjawisko to nosi miano kompleksu Kaina. Tak wielka agresja wyraża rozpacz dziecka obawiającego się, że z powodu swego rywala będzie zaniedbywane, czy wręcz porzucone. U dorosłego, nierzadko u źródeł zbrodni, w których można rozpoznać skłonność do wymierzania sprawiedliwości i wyrównania krzywd lub stanów nerwicowych, rozpoznać można pogłos dziecięcej zazdrości. Niektórzy autorzy uważają, że to uczucie jest powszechne i wrodzone, występuje nawet u zwierząt, np. jeśli głaszcze się jednego psa, inny rzuca się, by zająć miejsce rywala. R. Linton obserwował, na Markizach (Oceania), gdzie panuje całkowita wolność seksualna, tubylcy objawiają jednak zazdrość gdy są pijani tzn, gdy kontrola ich woli jest ograniczona. Inni psychosocjologowie (O. Klineberg) przeciwnie twierdzą, że uczucie to stanowi wytwór kultury. Zazdrość nie jest związana z pragnieniem wyłącznego korzystania ze względów innej osoby, ale ze statusem społecznym. W społeczeństwach monogamicznych cudzołóstwo budzi zazdrość małżonka jedynie w tej mierze w jakiej wywołuje poczucie utraty bezpieczeństwa(materialnego lub emocjonalnego), oraz w tej mierze, w jakiej doznaje on poczucia uszczerbku wartości osobistej(prestiż, honor). Taka jest tragiczna prawda dla znajdującego się w amoku zazdrośnika, nie wahającego się oszpecić albo zabić,,kochanego" przez siebie partnera. Zazdrośnicy to przepełnieni lękiem gwałtownicy, sadomasochiści, zawzięcie szukający dowodów swej rzekomej niedoli, głusi na wszelkie racjonalne argumenty: wg psychoanalityków (Lagache 1947) ich postępowanie jest podyktowane złożonymi uczuciami: ukrytym homoseksualizmem, fiksacją kompleksu Edypa i nienawiścią do partnera, z których nie dają sobie zupełnie sprawy. Zazdrość może być źródłem silnej nienawiści zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Rola, jaką zazdrość w związkach między rodzeństwem czy zazdrość o jedno z rodziców może odgrywać w psychice i zachowaniu dzieci nerwicowych, jak również trwały wpływ, jaki ta postawa może wywierać na dalsze życie jednostki, są nieodpowiedzialne.

Powstaje jednak pytanie o przyczyny, wywołujące taka zazdrość. Czy takie reakcje zazdrości, jakie obserwuje się w rywalizacji miedzy rodzeństwem, czy w kompleksie Edypa musza powstać u każdego dziecka, czy tez wywołują je konkretne okoliczności? Freud poczynił swoje obserwacje dotyczące kompleksu Edypa na osobach neurotycznych. Na podstawie tych obserwacji stwierdził, że na silone reakcje zazdrości o jedno z rodziców były wystarczająco destrukcyjne, aby wzbudzić lęk i aby mogły z dużym prawdopodobieństwem wywrzeć trwały, zaburzający wpływ na kształtowanie się osobowości i stosunki z innymi ludźmi. Obserwując to zjawisko Freud sądził, że ma ono charakter uniwersalny. Nie tylko uważał kompleks Edypa za jądro nerwic, ale usiłował także zrozumieć na tej podstawie złożone zjawiska zachodzące w innych kulturach.

Karen Horney poddaje w wątpliwość takie uogólnienie. Uważa, że pewne reakcje zazdrości rzeczywiście łatwo powstają w naszej kulturze, w związkach miedzy rodzeństwem oraz między rodzicami a dziećmi, tak jak powstają w każdej grupie żyjącej we wspólnocie. Ale nie ma żadnych dowodów, że destruktywne i trwałe reakcje zazdrości, bo takie mamy na myśli są powszechne w naszej kulturze oraz innych kulturach. Zdarzają się niewątpliwie, ale wydaje się, że reakcje te są wywołane atmosfera w jakiej dziecko wzrasta. Karen Horney jako czynniki odpowiedzialne za wzbudzanie zazdrości wymienia: brak ciepła i atmosferę rywalizacji. Ponadto neurotyczni rodzice, którzy stwarzają te atmosferę, są zwykle niezadowoleni z własnego życia i nie mają satysfakcjonujących związków emocjonalnych ani seksualnych, wobec czego skłonni są własne dzieci czynić obiektami swojej miłości, skupiając na dzieciach silna potrzebę uczucia. Sposób wyrażania przez nich uczuć do dziecka nie zawsze ma zabarwienie seksualne, ale zawiera w każdym razie wysoki ładunek emocjonalny. Horney wątpi, czy te namiętne przywiązania były wymuszone na dziecku przez rodziców za pomocą terroru i czułości jak opisywał Freud. Zatem nie jest to zjawisko biologicznie wrodzone, ale uwarunkowane kulturowo. W naszej kulturze do czynników mogących wywołać zazdrość możemy zaliczyć brak harmonii w małżeństwie w wyniku konfliktu między przedstawicielami poszczególnych płci, nieograniczona władza rodzicielska, tendencja do przedłużania infantylizmu dziecka oraz trzymania go w izolacji.

Zazdrość człowieka normalnego jest adekwatna reakcją na niebezpieczeństwo utraty czyjejś miłości. Istnieje również zazdrość neurotyczna, która jest niewspółmierna do zagrożenia. Podyktowana jest ciągłą obawa, żeby nie utracić człowieka lub jego miłości, w związku z tym każdy przejaw zainteresowania się inną osoba będzie stanowił potencjalne niebezpieczeństwo. Tego rodzaju zazdrość może ujawniać się we wszystkich stosunkach międzyludzkich, u rodziców wobec swoich dzieci, które chcą się z kimś przyjaźnić, między partnerami w małżeństwie czy w ogóle w związkach miłosnych. Uważa się często, że nadmierna zazdrość uwarunkowana jest zazdrością odczuwaną w dzieciństwie, która zniknie, gdy dziecko przekona się, ze nie utraciło troski i miłości, jakimi dotychczas je otaczano np. gdy urodzi się drugie dziecko.

Zazdrość w związku małżeńskim

Nieufność i zazdrość stanowią ochronny mechanizm partnerskiego związku uczuciowego. Uczucia te są wyrazem strachu i obaw o to że związek jest lub będzie zagrożony. Przyczyna jest niepewność, którą charakteryzuje od samego początku każdy partnerski związek uczuciowy. Ponieważ praktycznie nigdy nie mogę być pewny, czy nie strącę swego partnera, dlatego czasem muszę przeżyć i poznać uczucia nieufności i zazdrości. Nie chodzi mianowicie o to, czy ktoś jest zazdrosny, czy nie, ponieważ kto kocha musi być zazdrosny. Chodzi raczej o to, w jaki sposób ktoś radzi sobie z zazdrością.
Istnieją czy rodzaje zazdrość w związku partnerskim:

1. Zazdrość prowokowana celowo.
Poprzez celowe prowokowanie zazdrości mogę zmusić partnera doi zajęcia postawy podporządkowanej: partner zajmujący w związku postawę podporządkowana jest bardziej zazdrosny. Celowe prowokowanie zazdrości jest jedna z największych podłości w związku uczuciowym dwojga partnerów. Ludzie wykazujący takie zachowania są osobami wyjątkowo samolubnymi, które doznają zadowolenia tylko wtedy gdy maja pewność, że ktoś drugi przez nich cierpi. Zasada, która się kierują brzmi: nie mówić o niczym konkretnym, lecz nieokreślonymi aluzjami wzbudzać takie wątpliwości, aby można było się czegoś domyślać, lecz w niczym nie mieć pewności

2. Zazdrość powstała w wyniku uzasadnionego podejrzenia. Zazdrość powstała w wyniku uzasadnionego podejrzenia jest chyba najgorsza rzeczą, jaka może spotkać człowieka w małżeństwie i w partnerskim związku. Człowiek staje w sytuacji sędziów mających sądzić zbrodniarza przeciw któremu istnieją dostatecznie uzasadnione podejrzenia, lecz nie ma powodu bezpośredniego. Partner poszkodowany musi wychodzić z ogólnej zasady prawa: wątpliwości działają zawsze na korzyść oskarżonego.

3. Zazdrość chorobliwa. Jest objawem choroby psychicznej konieczna jest więc konsultacja psychiatry. Jeśli objawy tego rodzaju zazdrości widoczne są na pierwszy rzut oka wiadomo, że chodzi o zaburzenie psychiczne. Do psychiatry należy zwrócić się wtedy, gdy powodem zazdrości są zupełne drobiazgi i głupstwa, gdy zazdrość jest stała i nie słabnie, gdy zazdrosny partner jest wciąż zajęty nie tylko swoimi uczuciami, ale gdy systematycznie obserwuje najdrobniejsze szczegóły w postępowaniu swego partnera.

Zazdrość jest więc odmianą złości, ale zawiera też sporą domieszkę smutku i strachu.

Opracowanie:
Piotr Samoraj

Wyświetleń: 2558