Edukacja muzyczna w kształceniu zintegrowanym

Wychowanie artystyczne wymaga wprowadzenia odbiorców sztuki w charakter i sens języka muzycznego. Właśnie nam nauczycielom dana jest rola wychowania dziecka twórczego, kreatywnego oraz wprowadzania go w świat dźwięku i rytmu. Pierwszy kontakt z muzyką rzutuje na późniejsze życie dziecka nie tylko z punktu widzenia muzycznego, lecz także ogólnego rozwoju i wiary we własne możliwości.

W kontaktach dzieci z muzyką niezwykle ważna jest właściwa atmosfera. Do cennych umiejętności nauczyciela należy stworzenie takich warunków, w których wykluczone będą pośpiech i zniecierpliwienie, a także muzyka śpiewana i grana zbyt głośno. Ważnym i podstawowym zadaniem edukacji muzycznej dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest dostarczanie im radości płynącej z kontaktu z muzyką. Radość ta wynika w pierwszym rzędzie z czynnego jej uprawiania. Jest to zadowolenie wywołane nie tylko nastrojem utworu, ale przede wszystkim wyładowaniem nagromadzonej energii, satysfakcja działania, tworzenia.

Pragnę zachęcić nauczycieli nauczania zintegrowanego do próby wprowadzania podczas zajęć muzycznych działań, które przybliżą dzieciom świat muzyki, zainteresują je grą na instrumentach perkusyjnych, dostarczą nowych wrażeń i doświadczeń.

I. Kształcenie poczucia rytmu.

Uwrażliwienie dzieci na rytm należy rozpocząć od zwrócenia uwagi na wszystkie sytuacje, gdzie pojawia się miarowy ruch (miarowe tykanie zegara, spadające krople deszczu, odgłosy kroków, odgłosy maszyny itd.) początkowo dzieci naśladują rytm na zasadzie echa. Może to być stukanie, rytmiczne wymawianie słów uderzanie w instrument muzyczny.

Sposobem wyrabiającym poczucie rytmu jest zabawa w echo. Pierwszy etap rozwijania inwencji rytmicznej dziecka polega na naśladowaniu rytmu wykonanego przez nauczyciela. Powtórzenie winno nastąpić natychmiast, bez namysłu, tak aby nie została zachwiana pulsacja rytmiczna. Drugi etap to wprowadzenie w tej zabawie wymyślonych przez dziecko zmian dynamiki i barwy dźwięku. A więc: zamiast klaskania-tupanie, zamiast tupania-szuranie itd. trzeci etap to dziecko w roli nauczyciela. Proces ten może przebiegać w dwojaki sposób:
- wybrane przez nauczyciela dziecko podaje wymyślone rytmy, które są naśladowane przez całą klasę
- wzór rytmiczny podaje dziecko, naśladuje go kolejne znajdujące się obok w szeregu itd.

W tworzeniu wzorów rytmicznych do naśladowania bardzo pomocna jest rytmizacja mowy. Dziecko, które nie jest zdolne do wymyślenia zróżnicowanego rytmu muzycznego, skłaniamy do zrytmizowania w myśli krótkiej rymowanki i odtworzenie wymyślonego rytmu za pomocą wystukiwania na danym instrumencie perkusyjnym.

W zabawie tej stosując instrumenty perkusyjne w dużym stopniu przygotowujemy dziecko do rytmicznej gry tak ważnej podczas muzykowania. Poczucie rytmu kształcimy również w zabawie "Rytm piosenki". Nauczyciel wystukuje na bębenku rytm znanej już dzieciom piosenki. Dzieci usiłują rozpoznać, jaka to piosenka przy czym same wybijają na instrumentach perkusyjnych rytm.

Gra na instrumentach perkusyjnych wymaga poczucia rytmu. Kształcimy go podczas zabaw rytmicznych, ćwiczeń i dobierania akompaniamentu. Jeżeli dziecko ma słabo rozwinięty słuch rytmiczny nie włączamy go do wspólnego muzykowania. Odpowiednia instrumentacja i właściwy podział ról umożliwiają aktywne uczestniczenie dziecka w zbiorowym muzykowaniu. Aktywność ta może polegać na włączeniu się bodaj tylko jednym uderzeniem w instrument w określonym miejscu przebiegu muzycznego.

Przykłady zabaw i ćwiczeń kształtujących poczucie rytmu:
- Jedno z dzieci otrzymuje bębenek i staje na środku sali. Gra do marszu , do biegania, do klaskania dla pozostałych kolegów, którzy oceniają czy wygodnie im się poruszać przy tym akompaniamencie.
- Kilkoro dzieci otrzymuje kołatki i próbuje kolejno zagrać na nich jakiś rytm. Najbardziej udane przykłady zostają powtórzone klaskaniem przez wszystkie dzieci.
- Dzieci w kole siadają na podłodze lub na krzesełkach. Każde dziecko otrzymuje bębenek. Przy miarowym akompaniamencie w rytmie ćwierćnut kolejno wystukują po jednej wartości. Które z nich nie klaśnie we właściwym czasie, odchodzi na bok. Kółko stopniowo się zmniejsza. W zawodach bierze coraz mniej dzieci. Zabawa kończy się z chwilą, gdy jeden z pozostałych dwóch zawodników pomyli się klasnąwszy za późno lub za wcześnie.
- Dzieci biegają lub chodzą w rozsypce przy akompaniamencie np. bębenka na którym gra wybrane dziecko. Na pauzę wszyscy się zatrzymują. Akompaniujące dziecko wybiera sobie jakiegoś kolegę, np. tego, który jego zdaniem najładniej chodził i następnie improwizuje motyw rytmiczny złożony z takiej ilości wartości rytmicznych, które pozwolą mu pokonać przestrzeń dzielącą go od kolegi, tak aby na ostatnią wartość rytmiczną przekazać mu bębenek. Po jedno lub kilkakrotnym zagraniu swojego rytmu dziecko wykonuje go nogami, idąc w kierunku wybranego kolegi, a cała grupa towarzyszy mu klaskaniem, sprawdzając jednocześnie, czy rytm jest poprawnie odtworzony.
- "telefon rytmiczny" - dzieci siedzą w dwóch rzędach plecami do siebie. Nauczycielka wystukuje rytm na plecach ostatnim dzieciom z rzędów. Dzieci kolejno wystukują rytm na plecach kolegów. Rząd, który pierwszy wykona zadanie, wygrywa.
- Dzieci siedzą w kole. Klaszczą rytm piosenki kolejno po jednej nucie. Kto się zagapi lub pomyli odchodzi na bok.
- "kolorowa wyliczanka" - dzieci otrzymują kredki. Stoją w szeregu, kredki trzymają przed sobą . jedno dziecko "wylicza" stojących kolegów, mówiąc następującą rymowankę: "jedną tylko kredkę bierz i namaluj to, co chcesz". Dziecko, na które wypadnie ostatnie słowo rymowanki pokazuje swoją kredkę i szybko mówi, co może narysować jej kolorem i odchodzi z szeregu. Zabawa trwa tak długo, dopóki w grupce pozostanie tylko dwoje dzieci.

Ćwiczenia tego typu pełnią rolę zabaw rytmicznych. Wyrabiają szybką reakcję ruchową na niektóre rytmiczne cechy muzyki: zmianę tempa, przerwę w muzyce i inne zmiany rytmiczne. Pomagają w osiągnięciu lepszej sprawności aparatu ruchowo-mięśniowego dziecka i pełniejszej koordynacji impulsu rytmicznego, jaki dziecko słyszy i odczuwa jednocześnie z ruchem. Dla dzieci o zakłóconej koordynacji ruchowej zabawy te mają nawet znaczenie terapeutyczne. Rytmiczność gry na instrumentach perkusyjnych uwarunkowana jest przecież rytmicznością ruchu ręki, ciała. Systematycznie prowadzone ćwiczenia ruchowo-rytmiczne ułatwiają szybsze wprowadzenie dzieci w sens odczucia pulsu rytmicznego, tak istotnego przy zbiorowym muzykowaniu.

Od poczucia rytmu zależeć będzie odpowiednio dobrany akompaniament do tańców, piosenek, wierszy, opowiadań.

Muzykowanie na instrumentach perkusyjnych daje duże możliwości urozmaicenia zajęć. Dzieci czynnie uczestniczą w zajęciach i zabawach, które rozbudzają ich zainteresowania muzyczne, a tym samym rozwijają poczucie rytmu.

Dużą radość sprawiają dzieciom ćwiczenia z kolorowymi przyborami, tańce, pląsy, zabawy ze śpiewem lub muzyką, gimnastyka rytmiczna, inscenizacja. Zabawy takie niosą im radość, łagodzą napięcia.

II. Przykłady zabaw przy muzyce.

"Wiosenny taniec" - do zabawy potrzebne są trzy komplety wiosennych emblematów np. kwiaty, słoneczka, ptaki itp. wszystkie znaczki trzyma "wiosna". Dzieci rozbiegają się po sali i zwijają się w kłębuszki. Przy towarzyszeniu trójkąta "wiosna" biega między dziećmi i kładzie obok każdego z nich wiosenny znaczek. Na melodię dzieci podnoszą się, biorą do ręki znaczki i odpowiednio do nich dobierają się w grupy. Następuje wiosenna zabawa. Dzieci tańczą podskokami w kółkach. Na sygnał rozbiegają się po sali i zamieniają się znaczkami. Przy ponownym pojawieniu się piosenki, dzieci tworzą się w nowe grupy i tańczą w kółeczkach.
"Zabawa z kartkami papieru" - dzieci dostają kartki papieru i starają wydobyć z nich różne jesienne odgłosy np. stukają palcami prawej ręki w kartkę trzymaną w powietrzu lewą ręką (odgłos deszczu), dmuchają na kartki trzymane oburącz na wysokości twarzy (odgłos wiatru), gniotą kartki (szelest suchych liści), pocierają trzymanymi w obu rękach zgniecionymi papierami (odgłos chodzenia po suchych liściach).
"Taniec z chustkami" - dzieci dostają chustki. Jedno z nich wchodzi do środka. Przy muzyce porusza chustką w różny sposób. Wszystkie dzieci naśladują jego ruchy.
"Dziwne piosenki" - dzieci "śpiewają" bezdźwięcznie różne piosenki. Inne próbują odczytać z ruchu warg tytuł piosenki. Jest to ćwiczenie przygotowujące do wyraźnego czytania tekstu podczas śpiewania piosenek.
"Lustro" - dzieci stoją parami naprzeciw siebie. Jedno dziecko w rytm muzyki pokazuje dowolne ruchy. Drugie dziecko naśladuje, jak w lustrze ruchy partnera. Druga wersja: wykonywanie ruchów kontrastowych do ruchów partnera. Trzecia wersja: samodzielne przeprowadzenie małej formy tanecznej.

Rozpoznawanie bodźców dźwiękowych i reagowanie na nie ruchem - rozpoznawanie dźwięków różnych instrumentów i nazywanie ich ( nie widząc instrumentów), reagowanie na różne elementy dźwiękowe (głośno-cicho, krótko-długo, szybko-wolno), urządzanie koncertu szmerów za pomocą gazety; szelest, rwanie, uderzanie o podłogę itp.

Bibliografia
U. Smoczyńska-Nachtman - Podajmy sobie ręce. Warszawa 1989.
M. Dąbrowska, J. Grafczyńsaka - Zabawy rytmiczne i umuzykalniające dla dzieci. Warszawa 1972.
J. Winiarski - Próby rozwijania zdolności twórczych uczniów na lekcjach muzyki. Wychowanie Muzyczne w Szkole, 1989 nr 5 ,

Opracowanie: Katarzyna Matlak

Wyświetleń: 3007