Wyznaczniki statusu społecznego dziecka w grupie rówieśniczej

Krąg rówieśników obok rodziny odgrywa bardzo ważną rolę w procesie kształtowania się prawidłowych postaw społecznych dzieci i młodzieży.

Staje się ona w pewnym etapie rozwoju dziecka (np. rozpoczęcie nauki szkolnej) podstawowym środowiskiem zaspokajającym jego potrzeby. Andrzej Giryński twierdzi, iż funkcje psychologiczno - socjologiczne grup rówieśniczych należy dostrzegać między innymi w następujących zakresach:

a. grupa rówieśnicza staje się terenem treningu społecznego dziecka,
b. grupa rówieśnicza stwarza możliwości uzyskiwania aprobaty i akceptacji pochodzącej nie od dorosłych,
c. grupa rówieśnicza zaspokaja potrzeby społeczne w postaci partycypacji (skłonności do włączania się w życie społeczne grupy), uznania społecznego, identyfikacji z zespołem.

Dzięki nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych z grupą rówieśniczą dziecko nabywa umiejętność niezależnego myślenia, uczy się podejmowania decyzji, przyjmowania wartości nie zawsze podzielanych przez jego rodzinę. Poprzez proces identyfikowania się z grupą rówieśniczą przyswaja sobie szereg nowych form zachowania przez nią uznawanych.

Wszystko to można traktować jako częściowy proces uniezależniania się dziecka od rodziny, rezultatem którego jest osiągnięcie statusu pełnosprawnego uczestnika w grupie rówieśników, zachowującego swą indywidualność, dzięki której włącza się w życie społeczne szerszych kręgów środowiskowych - jako równy partner.

Ogromne znaczenie grupy rówieśniczej w procesie socjalizacji jednostki wiąże się z zaspokajaniem szeregu potrzeb społecznych, których wychowawcy, reprezentujący świat dorosłych, nie są w stanie zaspokoić. Należy podkreślić tu przede wszystkim: "potrzebę przynależności do zespołu, którego członkowie pełnią równorzędne, choć zróżnicowane role społeczne na zasadzie równi z równymi, potrzebę nawiązywania kontaktów towarzyskich oraz wymiany poglądów i opinii bez udziału dorosłych". Jednocześnie silnie motywowane uczestnictwo w grupie rówieśniczej "w zależności od pełnionej tam roli wzmacnia poczucie własnej wartości i poczucie społecznej przydatności jednostki.

Wpływ grupy rówieśniczej na rozwój społeczny dziecka zależy w znacznym stopniu od pozycji, jaką zajmuje ono w grupie. Zdaniem Zaborowskiego pozycja społeczna mówi nam o miejscu dziecka wdanej zbiorowości i jest określana jako "zróżnicowane miejsce w hierarchii, ustalone na podstawie kontroli autorytetu lub kontroli relatywnego znaczenia jednostki w określonym działaniu i decyzji grupy".

Najważniejszą grupą rówieśniczą dla dziecka w wieku szkolnym jest klasa szkolna. Wspólna nauka, podejmowane czynności społeczne w ramach zajęć pozalekcyjnych stanowią podstawę kształtowania się prawidłowych form współżycia.

Między uczniami wytwarzają się stosunki międzyosobowe o różnym charakterze. Mogą to być stosunki: koleżeństwa, przyjaźni, podporządkowania. W wyniku odpowiedniej struktury tych stosunków formuje się pozycja dziecka w grupie, spełniająca ważną rolę w procesie jego rozwoju społecznego.

Pozycję dziecka w zespole określa poziom jego akceptacji, wyznaczany przez liczbę członków zespołu, którzy chcą się z nim kontaktować przy wykonywaniu różnych czynności i zajęć dowolnych lub zleconych.

Dzieci akceptowane przez grupę rówieśniczą mają największe możliwości zaspakajania potrzeb psychicznych i największe szanse prawidłowego rozwoju. Wysoka pozycja w klasie szkolnej wiąże się z poczuciem bezpieczeństwa oraz z satysfakcją i zadowoleniem wynikającym z samego faktu przebywania w danej grupie.

Dziecko unika jednego z podstawowych i najsilniejszych źródeł frustracji jakim jest nieprzystosowanie do innych ludzi. Osoby akceptowane są lubiane, szanowane, cieszą się wysokim prestiżem, mają silny wpływ na członków swojej grupy.

Wysoka pozycja w nieformalnej strukturze klasy sprzyja też wytwarzaniu się pozytywnej motywacji do nauki, a co się z tym wiąże pozytywnych nastawień do szkoły, do nauczycieli, a nawet społeczeństwa jako całości.

Istnieje duża szansa, że uczeń dobrze przystosowany do środowiska rówieśniczego klasy szkolnej - jako osoba dorosła będzie także dobrze przystosowany do społeczeństwa.

Dzieci odrzucone przez grupę rówieśniczą nie maja możliwości zaspakajania potrzeb tj. np. uznania, afiliacji, bezpieczeństwa. Niska pozycja w strukturze klasy szkolnej może być traktowana jako wskaźnik nieprzystosowania społecznego. Istnieje niewielka szansa, że dziecko zajmujące taką pozycję będzie prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie dorosłych.

Dziecko odrzucane przez grupę rówieśniczą staje się bierne i często szuka powodzenia w innym zespole, zwykle o charakterze aspołecznym. Sytuacja taka sprzyja ponadto egocentryzacji dziecka, wytwarzaniu się postaw obronnych, poczucie zagrożenia, co z kolei utrudnia kontakty z otoczeniem i uniemożliwia wytwarzanie się motywacji do zachowań prospołecznych, produktywnych. Może się z tym łączyć niska samoocena, poczucie niskiej wartości, a więc niewiara w swoje siły i możliwości.

Dziecko izolowane przez grupę rówieśniczą funkcjonuje na jej marginesie, inni członkowie nie okazują mu zainteresowania, co wpływa hamująco na gromadzenie doświadczeń społecznych.

Określona pozycja w strukturze klasy ma także duże znaczenie dla realizacji celów nauczania i wychowania przez nauczyciela i szkołę, ponieważ nie pozostaje bez wpływu na funkcjonowanie dziecka w roli ucznia.

Zdaniem E. Hurlock popularność dziecka w grupie wyznaczają określone czynniki, które mają związek zarówno z cechami jego osobowości jak i z określonymi wartościami cenionymi przez zespół. Szansa na uzyskanie uznania jest tym większa, im mniejsze istnieją różnice między jego zachowaniem a wzorem osobowym, preferowanym przez członków grupy.

Ważnymi wyznacznikami warunkującymi pozycję społeczną dziecka w grupie rówieśniczej są:

1. poziom inteligencji,
2. przejawiane formy zachowania,
3. wyniki w nauce,
4. aktywność społeczna,
5. stan fizyczny,
6. warunki rodzinne,
7. poziom samooceny,
8. poziom socjalizacji.

Badania naukowe wykazały, że istnieje bardzo silny związek między akceptacją dziecka upośledzonego, a jego społecznym przystosowaniem.
Giryński uważa, iż popularność dziecka upośledzonego umysłowo jest skorelowana z sytuacją ekonomiczną rodziny, aktywnością społeczną i przejawianymi formami zachowania Zajmowana przez dziecko upośledzone umysłowo pozycja w grupie rówieśniczej zależy od:

a. manifestowanych zachowań nie dostosowanych - wrogich, aspołecznych. Dzieci upośledzone umysłowo i niedostosowane społecznie zajmują zazwyczaj niskie pozycje w zespole. Są odrzucane lub izolowane przez swoich rówieśników,
b. poziomu uspołecznienia, zasobu doświadczeń społecznych. Dzieci o dużym zasobie doświadczeń społecznych zajmują korzystną pozycję w grupach rówieśniczych,
c. aktywnego uczestnictwa w celowo inicjowanych sytuacjach społecznych.

Bibliografia:

1. Giryński A., Zachowania prospołeczne młodzieży lekko upośledzonej umysłowo, WSPS, Warszawa, 1989r
2. Kościelska M., Upośledzenie umysłowe a rozwój społeczny, PWN, Warszawa 1984r
3. Łobocki M., Wychowanie w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa, 1974r.
4. Pilkiewicz M., Klasa szkolna jako środowisko wychowawcze, Oświata i Wychowanie, 1979r., Nurt nr 6 i 12

Opracowanie:
Daniel Święcicki

Wyświetleń: 5626