Osobowość wyalienowana

Patologia osobowości to brak organizacji lub dezorganizacja istoty ludzkiej, która "spadła" ze swego statusu osobowego. Jest to forma egzystencji ograniczonej. Zaburzenia osobowości to zaburzenia " ja". Mogą one przybierać postać: "ja - charakteropatycznego", "ja - neurotycznego", "ja - wyalienowanego" i "ja - dementywnego" (M.Chłopkiewicz).

"Ja" wyalienowane to "ja" psychotyczne, które stało się "inne", w którym nie ma już nawet świadomości, że jest się tym, czym się nie jest, ale zupełna nieświadomość pozwalająca na to, aby nastąpiło całkowite odwrócenie bytu. Pragnienia stają się absolutem uznawanym za prawdę bez wątpliwości i poczucia niejasności. Nieświadomość powracając do świadomości unicestwia osobę wciągając ją do bezosobowego świata.

Psycholog francuski, A. Berge, ujmuje patologię zachowania w kategoriach psychoanalitycznych wykorzystując zdobycze psychoanalizy kulturowej. Traktuje zaburzenia zachowania u dzieci, jako przejaw naturalnych, powszechnych trudności będących zaostrzeniem (w pewnych warunkach) cech normalnych. Twierdzi, że zaburzenia u dzieci są złożone, zmienne i mimo podobieństwa do pewnych form zaburzeń u dorosłych nie ustrukturalizowane. Częstsze są zaburzenia przejściowe, zawierające elementy pochodzące z różnych stadiów rozwoju.

Otoczenie dziecka niejednokrotnie nie nadąża za jego rozwojem lub go uprzedza, stąd agresja i fiksacja libido jako wynik sprzeczności rozwoju dziecka z językiem otoczenia.

Środowisko dąży do narzucenia dziecku pewnego sposobu bycia, myślenia, czucia przyjętego przez grupę. Wychowanie ogranicza ekspansję dziecka i jego indywidualność, aby uczynić je znośnym dla innych i utrzymać pewien stan równowagi. Istotne znaczenie mają także wcześniejsze doświadczenia z matką (np. odstawienie od piersi, wychowanie do czystości). Kryzysy źle rozumiane i źle rozwiązywane, mogą stać się przyczyną trudności charakterologicznych i przybrać postać drugiej natury dziecka. Dziecko ma potrzebę miłości, ale nie jakiejkolwiek, to miłość, która odnosić się będzie do osoby dziecka, a nie do obrazu, jaki sobie tworzą rodzice i jakiemu chcą je podporządkować. Jeśli dziecko nie czuje się dla nikogo cenne, samo dla siebie nie ma wartości nie ma powodu, aby żyć. Przeżywanie stałego uczucia niepewności i głęboki lęk, drażliwość, podejrzliwość i nieśmiałość, prowadzą do zaburzeń w zachowaniu. Dziecko nie mogąc nigdy w pełni zaadoptować się do otoczenia przyjmuje dwie postawy: imitacji i opozycji, z których wynikają specyficzne trudności.

Imitacja to postawa, która w zakresie fizycznym rozwiązuje problem zgodnie z oczekiwaniami rodziców i otoczenia, czyli rozwiązuje przejawy, a nie istotę konfliktu. Doprowadza to do zachowań taktycznych, do przyjęcia pewnych nawyków. Jeśli jednak pojawiają się one tam, gdzie istnieje konieczność świadomego wyboru, pogłębiają alienację i dysharmonię.

Osobowość taka i związane z nią trudności wychowawcze mogą mieć także swoje źródła w takich przeszkodach jak: słabe zdrowie, braki sensoryczne, zaburzenia mowy, dysharmonie rozwojowe okresu adolescencji, brak poczucia bezpieczeństwa w rodzinie, zderzenie rozmaitych punktów widzenia, kryzys wartości.

"Alienacja modelowana jest przez wymiar introwersji" (M. Chłopkiewicz).
W odpowiedzi na błędy wychowawcze pojawia się ucieczka w formie unikania kontaktów i zamknięcia w sobie lub zobojętnienia. Bierność ta może ustalać się na różnych drogach i przybierać różną formę. Może być inercyjną, rezygnacyjną lub "fiaskową" (bezwładną) jako rezultat powtarzających się nieudanych prób działania.

Zdaniem A. Lewickiego istnieją defekty osobowości będące podstawową przyczyną patologicznych form zachowania lub pewne cechy, które w określonych sytuacjach przybierają formy niepożądanych zachowań. Dzieci sparaliżowane są przez lęk przed niepowodzeniem, brak im zaufania do własnych możliwości, odwagi działania. Efektem tego stanu rzeczy jest to, że odrzucają wymagania otoczenia w zakresie relacji do innych, do samego siebie i porządku moralnego unikając otwartych rozmów, łatwo przerzucają cele i rezygnują z dążeń, są niezdecydowane, wykazują brak zainteresowania wyższymi wartościami. Jest to charakterystyczne u psychasteników, których cechuje stan zmniejszonej odporności psychicznej ujawniającej się w nadmiernym poczuciu niższości, winy, wstydu, słabości aparatu wykonawczego przy nadmiernie wyczulonym aparacie odbiorczym, konfliktach wewnętrznych, trudnościach przystosowania (niepokój, skłonności do wątpliwości, obsesji).

Marta Bogdanowicz uważa, że głębokie zaburzenia rozwoju psychoruchowego wywołane długotrwałą deprywacją uczuciową wywołaną wskutek utraty kontaktu z matką wywołują tzw. chorobę sierocą, której towarzyszy w III fazie zobojętnienie i wyobcowanie (I faza - protestu i ostrej rozpaczy, II - desperacji).

Wyobcowanie charakterystyczne jest dla osób dotkniętych schizofrenią katatoniczną (osoby te nie mówią, mogą siedzieć lub leżeć w bezruchu całymi godzinami, a nawet dniami). Ten typ schizofrenii charakteryzuje się otępieniem emocjonalnym i negatywnym nastawieniem do świata, w wyniku czego pacjent przestaje mówić i poruszać się.

Ludziom z zaburzeniami adaptacyjnymi towarzyszy wycofanie z życia społecznego. Osoba dotknięta tym schorzeniem unika kontaktów z innymi, choć nie wykazuje żadnych objawów depresji, ani nie ma lęków.

Według M. Radochańskiego w osobowości wyalienowanej dominują takie cechy osobowości, które uniemożliwiają wykorzystanie innych cech koniecznych w sytuacjach wymagających adaptacji. Zaburzona osobowość przestaje być wystarczająco elastyczna, aby tę adaptację osiągnąć. U osób tych występują "braki w zakresie uczuciowości wyższej (głównie uczuć społecznych), niedojrzałość psychiczna (między innymi brak poczucia realizmu w stawianiu sobie celów życiowych i ich realizacji), dysharmonia psychiczna (między innymi istnienie sprzecznych dążeń, powstawanie konfliktów wewnętrznych) oraz trudności z przystosowaniem się do norm i wymogów społecznych." Rezultatem są poważne zakłócenia w funkcjonowaniu zawodowym i społecznym, czemu może towarzyszyć uczucie cierpienia i osamotnienia. Narastająca izolacja chorego od otoczenia charakterystyczna jest dla autyzmu.

Prawdopodobnie każdy choć raz w życiu przeżył chwile, w których czuł się wyobcowany. Śmierć członka rodziny lub bliskiego przyjaciela, rozwód, utrata pracy, przejście na emeryturę, a nawet wyjazd na studia mogą wywołać stany intensywnie odczuwanej samotności.

Jednak alienacja jest znacznie silniejsza i trwalsza niż samotność wywołana złymi chwilami czy zasadniczą zmianą w życiu. Jest ona poczuciem odizolowania od reszty społeczeństwa, połączonym z utratą wyznawanych wartości, kwestionariuszem własnej tożsamości i bezsilnością.

U wielu osób, u takich jak starsi ludzie złożeni chorobą lub dotknięci inwalidztwem, nie pozwalającym im wychodzić z domu, samotność może być skutkiem sytuacji, w jakiej się znajdują. Ludzie wstydliwi, introwertycy są bardziej narażeni na samotność, gdyż trudno jest im nawiązać znajomość. Liczne opracowania dowodzą, że brak wsparcia ze strony otoczenia oraz brak kontaktów z innymi ludźmi stanowić mogą poważne zagrożenie dla zdrowia, stąd pojawiają się zaburzenia osobowości.

Zimbardo badając zjawisko nieśmiałości mówi, że "... w zasadzie jest to świadomość własnych niezdolności do podjęcia działania, które chce się podjąć i co do którego wiadomo, jak to zrobić.(...) Osoba nieśmiała wyróżnia się milczeniem, gdyż inni mówią, bezruchem, gdyż inni się poruszają, izolacją, gdyż inni nawiązują przyjazne kontakty". Wynika z tego, że osoby nieśmiałe charakteryzują się nieobecnością reakcji zewnętrznych, " w skrajnych jednak wypadkach nieśmiałość staje się narzuconym sobie samemu więzieniem" co z kolei może doprowadzić do poważnego stanu patologicznego, powodującego całkowite wycofanie się z kontaktów społecznych w dręczącą samotność. Istnieją tacy ludzie, którzy czują się lepiej w towarzystwie rzeczy, projektów, idei, książek itd.

Należy jednak podkreślić, że samotność i alienacja nie wiążą się wyłącznie ze wstydliwością i samotniczym trybem życia. Ktoś może być " duszą towarzystwa", osobą rozmowną, dowcipną i podziwianą przez innych, a mimo to mieć poczucie osamotnienia. Taką sytuację trudno rozpoznać; wielu naukowców przypisuje ją doświadczeniom z wczesnego dzieciństwa, o czym pisałam wcześniej.

Poczucie obcości, tym razem nie w stosunku do społeczeństwa, lecz w stosunku do samego siebie może być wywołane dostosowaniem się do zewnętrznych wartości i oczekiwań. Dziewiętnastowieczny pisarz Henry David Thoreau doskonale uchwycił ten stan, pisząc iż "liczni ludzie żyją w cichej depresji. To co nazywamy rezygnacją, jest w rzeczywistości chroniczną desperacją".

Przyczynami wyobcowania są takie zjawiska jak: bieda, rasizm, odmienność kulturowa. Ludzie ubodzy doświadczają odrzucenia w postaci barier ekonomicznych i edukacyjnych. Odczuwają bezradność: defetyzm. Wątpliwości związane z tym, jak żyć i w co wierzyć doprowadziły do coraz powszechniejszego poczucia braku sensu życia, co również jest formą alienacji.

Osoba wyobcowana czuje się gorsza od innych lub odrzucona, często wówczas ulega stresom i czuje urazę.
Alienacja jest znacznie częściej skutkiem problemów społecznych niż osobistych. Mimo to wciąż istnieje nadzieja dla ludzi wyobcowanych. Na przykład samotność wśród chorobliwie introwertycznie nastawionych ludzi może być złagodzona dzięki treningom zachowań społecznych. Poprzez odgrywanie ról i za pomocą innych metod terapeuci uczą osoby wstydliwe jak poznawać nowych przyjaciół, nawiązywać rozmowę i kontrolować informacje językiem ciała. Psychoterapia radzi sobie z alienacją przez "demaskowanie fałszywego ja". Kiedy pacjent zdobędzie poczucie własnej tożsamości, łatwiej mu będzie podejmować własne decyzje.

Literatura:

1. M. Bogdanowicz: Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1991;
2. M. Chłopkiewicz: Osobowość dzieci i młodzieży - rozwój i patologia, WSiP, Warszawa 1980;
3. A. Kępiński: Psychopatologia nerwic, PZWL, Warszawa 1986;
4. A. Kępiński: Schizofrenia, PZWL, Warszawa 1981;
5. Psychologia kliniczna pod redakcją Andrzeja Lewickiego, PWN, Warszawa 1978;
6. M. Radochański: Zaburzenia świadomości w świetle amerykańskiej klasyfikacji DSM-IV w: Szkice o kształtowaniu się osobowości pod redakcją Janiny Kostkiewicz, WWSP, Rzeszów 1997;
7. Tajniki ludzkiego umysłu. W pytaniach i odpowiedziach pod redakcją Zofii Klimaszewskiej, Reader's Digest, Warszawa 1997;
8. Philip G. Zimbardo, Floyd L. Ruch: Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1998

Opracowanie:
Barbara Miśkiewicz
Gimnazjum Poddębice
ul. Polna 36
99-200 Poddębice
tel. (0-43) 678-42-77

Wyświetleń: 4475