Dziecko leworęczne

Bartek uczęszcza do oddziału przedszkolnego pierwszy rok. Chłopiec podczas pisania i rysowania kredkami posługuje się lewą ręką. Jest dzieckiem pogodnym, wesołym i lubi zabawy sprawnościowe. Pochodzi ze środowiska popeegerowskiego z pełnej rodziny. Rodzice aktualnie są bez pracy. Bartek jest drugim i kolejnym dzieckiem w tej rodzinie. Rodzina żyje w skrajnych warunkach i utrzymuje się z opieki społecznej. Problem Bartka dał się zauważyć już w pierwszych dniach roku szkolnego. Od początku chłopiec brał kredkę lub ołówek lewą ręką. Podobnie trzymał nożyczki do wycinania również lewą ręką. Ręka lewa chłopca była dominującą również w przypadku łączenia elementów konstrukcyjnych i zabaw ruchowych z przyborem.

Na podstawie zaobserwowanych działań dziecka oraz przeanalizowanych prac plastycznych i przeprowadzonego wywiadu z matką dziecka należy stwierdzić, że ukazany problem miał następujący rozwój w czasie. Dziecko przebywając w domu rodzinnym posługiwało się lewą ręką w wielu czynnościach i nie było z tego powodu w jakiś sposób niepokojone przez najbliższych. Bartek od początku rysował i pisał lewą ręką staranniej niż prawą. Matka początkowo próbowała zachęcać Bartka, by rysował prawa ręką, ale nie dawało to oczekiwanych rezultatów, dlatego z czasem zrezygnowała z form zachęty.

Z moich obserwacji wynika, że dziecko:

a. ma trudności podczas rysowania kół, linii owalnych, prostych, długich linii oraz ukośnych,
b. zniekształca odwzorowywane kształty lub wzory,
c. szybciej się męczy,
d. ma trudności związane z techniką rysowania szlaczków literopodobnych oraz liter.

Na postawie własnego doświadczenia i praktyki szkolnej oraz analizowanej literatury i licznych kontaktów indywidualnych z psychologiem w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej stwierdziłam, że Bartek jest dzieckiem leworęcznym.
Jak wskazuje wielu autorów (Halina Spionek), zagadnienie przyczyn leworęczności stało się przyczyna dociekań naukowych i lepiej wyjaśnić istotę zjawiska leworęczności. "Zwykle poglądy leworęczności zalicza się do dwóch grup: teorii endogennych i egzogennych" 9.

Według teorii endogennej przewagę lewej ręki, związanej z dominacją prawej półkuli mózgowej, warunkują wewnętrzne czynniki organizmu i inne czynniki konstytucjonalne. Dominacja ta jest jednoznacznie określona i trwała.
Wśród teorii endogennej najstarszą i najbardziej znana jest koncepcja genetyczna upatrująca przyczynę leworęczności w dziedziczeniu kolejnych pokoleń rodziny.
Zgodnie z koncepcja organiczną w przypadku leworęczności można mówić o swego rodzaju patologicznym uwarunkowaniu zjawiska. Tłumaczy się to, np. powikłaniami ciąży lub dysfunkcją lewej półkuli mózgowej.

Twórcą zjawiska leworęczności według koncepcji biologicznej1 jest Geschwind (1983). Dostrzega on prawidłowość polegającą na zbieżności leworęczności z występowaniem pewnych trudności w czytaniu i pisaniu. W tym zespole zaburzeń wymienia się także jąkanie i nadpobudliwość.
Zdaniem przedstawicieli teorii egzogennej dominacja ręki lewej bądź prawej jest zdeterminowana kulturowo - tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie i treningiem używania prawej ręki przy wykonywaniu codziennych czynności. Ta społeczna umowa obowiązuje również współcześnie.

Praca niniejsza może być wykorzystana również przez nauczycieli do sporządzenia podobnego planu działania przy występowaniu problemu dziecka leworęcznego w oddziale przedszkolnym. Niewłaściwy stosunek do zjawiska leworęczności może być przyczyną późniejszych konfliktów i dramatów w postaci reakcji nerwicowych u dziecka. Często zdarza się, że dziecko leworęczne narażone jest ze strony otoczenia na różnego rodzaju przykrości, które przyczyniają się do powstawania rozmaitych kompleksów. Zmuszanie dziecka leworęcznego do pisania ręką prawą i zniecierpliwienie dorosłych w stosunku do naturalnych jego tendencji - wywołać może zaburzenia mowy (np. jąkanie się) i powodować różne trudności, w nauce pisania i czytania. Ci leworęczni, którzy wybierają rękę prawą pod wpływem przymusu, mają mniej szans na uzyskanie dobrych wyników w jakości pisania, aniżeli stale piszący ręką lewą.

Usprawnianie lewej ręki od początku gwarantuje dziecku osiągnięcie lepszych wyników w pisaniu, aniżeli u tych leworęcznych, którzy krócej czy dłużej pisali ręką, która nie stała się ich "ostateczną" ręką w pisaniu.
Opanowanie umiejętności pisania pod względem graficznym zależeć będzie w dużym stopniu od zapewnienia dziecku leworęcznemu odpowiednich warunków technicznych przy pisaniu. Podstawowa trudność powstaje stąd, że dziecko pisać musi od strony lewej do prawej. W związku z powyższym musi kontrolować wzrokiem, to co pisze. Opiera rękę nie bokiem dłoni, lecz całą powierzchnią zachowując położenie proste. Ręka przez to bardziej się męczy mając ograniczoną swobodę ruchów wskutek nadmiernego napięcia mięśni przedramienia i zmniejszonej koordynacji pozostałych części całego aparatu ruchowego. Trudności powyższe pogłębiają się jeszcze dlatego, że dziecko pisząc często zamazuje rękopis. Większość współczesnych pedagogów opowiada się za tym, aby postępować zgodnie z nasileniem tendencji naturalnych dziecka i przy świadomym jego udziale. Przede wszystkim trzeba wytworzyć wokół dziecka odpowiednio sprzyjającą atmosferę, dzięki której nie będzie ono odczuwało swojej odrębności, a przeciwnie, zrozumie, że lewa ręka i związana z nią motoryka jest równie normalna jak prawa ręka jego kolegów. Dodatkowo zapewnienie dziecku odpowiednich warunków technicznych oraz szereg ćwiczeń usprawniających rękę lewą będzie gwarancją sukcesów w szkole i późniejszym życiu.

Wynikiem rozpoznania zjawiska, jego genezy i przebiegu jest ustalenie następujących celów działania, w wyniku których Bartek:

usprawni lewą rękę podczas zabaw konstrukcyjnych i działalności plastyczno-konstrukcyjnej,

poprawie ułoży rękę lewą do rysowania i pisania,

potrafi kontrolować wzrokiem rysowane lub odtwarzane szlaczki i wzory literopodobne,

odczuje pełną akceptację najbliższego otoczenia,

wzmocni swoją samoocenę,

uaktywni się w sytuacjach zadaniowych gwarantujących powodzenie. Efektem sformułowanych celów jest ustalenie następujących zadań:

- Współpraca z rodzicami Bartka - zapraszanie ich na zajęcia otwarte pilotażowo wprowadzanego programu innowacyjnego z cyklu "Wyrównywanie szans edukacyjnych dziecka wiejskiego przy współpracy z rodzicami "

- Udział Bartka w zajęciach usprawniających manualnie, np. metodą dobrego startu i innych,

- Usamodzielnianie dziecka, szczególnie podczas wykonywania zadań graficznych w książce "ABC sześciolatka - Przygotowanie do nauki pisania".

PLAN DZIAŁANIA

A. Zajęcia manualne:

- rozluźnianie napięcia mięśniowego rąk,
- wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru,
- malowanie form kolistych,
- malowanie form falistych,
- malowanie dużych konturowych rysunków.

B. Usprawnianie palców:

- stukanie czubkami palców,
- malowanie suchym palcem,
- malowanie pęczkiem waty,
- modelowanie w glinie i plastelinie,
- wyrywanki i naklejanki,
- tworzenie mozaiki z gotowych ścinków,
- naklejanki z elementów wyrywanych z papieru,
- mozaika - wyrywanka,
- kompozycje z kolorowych pasków,
- nawlekanie koralików.

C. Ćwiczenia graficzne: (Zostały zaczerpnięte z pozycji A. Łada - Grodzicka "ABC sześciolatka - Przygotowanie do pisania"

- kreślenie linii nieregularnych w zabawach rysunkowych "Na plaży", "Żyrafa", "Korale", "Narysuj drogi", "Cukierki", "Kolejka linowa", "Znaki", "Las i drogi",
- kreślenie linii prostych: pionowych, poziomych i ukośnych w zabawach rysunkowych: "Cebule", "Dom Eskimosa", "Drewniany wiatrak", "Zebry", "Żółw", "Pająk", "Rybak i sieci", "Co tu jest podobnego?", "Las", "Niedokończone wzorki", "Lampy", "Kogut", "Szlaczki", "Niedokończone obrazki", "Zamek",
- kreślenie form falistych, zaokrąglonych i pętli w zabawach rysunkowych: "Rybki i meduzy", " Syrenka", "Domy starego miasta", "Baran", " Zimowy komplet", "Krokusy", "Kot, kotki i palemki", "Pisanki", "Konwalie", "Ozdabianie wzorami sukienki i torby mamy", "Papuga", "Motyle", "Bajkowe płatki", "Pieczywo", "Serwis",
- kreślenie kół w zabawach rysunkowych: "Tęcza", "Ślimak", "Wąż", " Szukamy piłek", " Ile tu jest parasoli?", "Lody", "Dwa pawie", " Ubranie dla taty, dla mamy i dla mnie", "Dywany", "Ikebana", "Owoce",
- "malowanie" kredkami konturowych rysunków,
- kopiowanie rysunków,
- rysowanie szlaczków i wzorów z elementów literopodobnych w liniaturze.

D. Graficzne opracowanie piosenek, rymowanek i wierszyków metodą dobrego startu.

Wstępna obserwacja zachowania dziecka wykazuje, iż sporządzony plan działania na rok szkolny 2002/2003 sprzyja rozwojowi pozytywnych reakcji Bartka. Na ocenę jest jednak za wcześnie, ponieważ proces ten jest długofalowy i oddziaływania będą trwały jeszcze w latach przyszłych. Można jednak zaobserwować wyraźną poprawę w poprawnym układaniu ręki podczas pisania oraz poprawnym trzymaniu przyborów do rysowania lub pisania. Jednak są jeszcze sytuacje, które dziecku sprawiają problemy. Przy opracowaniu powyższego studium przypadku korzystałam z następującej literatury:

1. Bogdanowicz M.: Leworęczność u dzieci. WSiP, Warszawa 1989.
2. Bogdanowicz M.: Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat. WSiP, Warszawa 1989.
3. Brzezińska A.(red.): Czytanie i pisanie - nowy język dziecka. WSiP, Warszawa 1987.
4. Dmochowska M.: Droga dziecka do nauki pisania. PZWS, Warszawa 1971.
5. Dmochowska M.: Zanim dziecko zacznie pisać. PZWS, Warszawa 1973.
6. Gąsowska T., Pietrzak-Stępkowska Z.: Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. cz. II., WSiP, Warszawa 1978.
7. Rocławski B.: Zeszyt do początkowej nauki pisania. GLOTTISPOL, Gdańsk 1993.
8. Składanowski H.(red.): Opis i analiza przypadku. Teoria i praktyka" Wydawnictwo BEA, Toruń 2001.
9. Spionek H.: Powstawanie orientacji w prawej i lewej stronie schematu ciała w ontogenezie. PWN. Warszawa 1961.
10. Waszkiewicz E.: Pracuję z sześciolatkiem. WSiP, Warszawa 1996.
11. Waszkiewicz E.: Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci 6-8letnich.WSiP, Warszawa 1991.
12. Wróbel T. Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym. WSiP, Warszawa 1979.

Opracowanie:
mgr Bożena Sekuła

Wyświetleń: 1759