Zabawa jest najlepszą szkołą życia dla dziecka

(TREŚC POGADANKI DLA RODZICÓW)
W języku polskim wyraz "zabawa" wywodzi się od "bawa" a ten od "być". Pod względem semantycznym wyraz "zabawa" i "bawi się" przechodziły znaczną ewolucję. W języku staropolskim używano wyrazu "zabawić" w znaczeniu "bywać", a "zabawiać się czymś" w znaczeniu "zajmować", "trudzić się czymś".

Obecnie wyraz "zabawa", oznaczający dawniej zajęcie, zatrudnienie, przeszkodę, otrzymuje prawie wyłącznie znaczenie czynności polegającej na zajmującym spędzaniu czasu. Natomiast staropolskie wyrazy "igra", "igrca", "igrać", które oznaczały dawniej ogół zajęć ludycznych, dziś zostały wyparte przez "zabawę" lub ograniczone do węższych i specyficznych znaczeń w rodzaju "igrać jak dziecko", "igraszka", "gra".

Zabawa jest jedną z postaci działalności ludzkiej. Ta działalność charakterystyczna jest dla zachowania dzieci. Pojmuje się ją jako czynność, w której osobnik bawiący się, a przede wszystkim dziecko, osiąga przyjemność przez sam przebieg czynności, niezależnie od tego czy ta czynność ma w konsekwencji jakiś uświadomiony czy nie uświadomiony cel. Wincenty Okoń tak definiuje znaczenie słowa "zabawa", cytuje:

"jest działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość"[1]

Przez całe swoje życie człowiek przeżywa trudności z przystosowaniem się do swego otoczenia: biologicznego, społecznego i kulturowego. Największe są te trudności we wczesnych latach życia. Zabawy, ze względu na swoje ważne miejsce w tym okresie, odgrywają szczególną rolę w ich przezwyciężaniu, przygotowaniu do życia, są najlepszą szkołą życia. Zabawy przechodzą stopniową ewolucję: rozwój od form najprostszych (czynnościowych, bez celu), krotko trwałych, ledwo absorbujących uwagę do zabaw (mających określony cel) i gier pasjonujących, uprawianych z całym oddaniem i ogromnie zróżnicowanych. Owe wyższe formy zabawy są możliwe do osiągnięcia tylko dzięki tym niższym.


Można wyodrębnić kilka rodzajów zabaw:

1) Zabawy manipulacyjne
2) Zabawy konstrukcyjne
3) Zabawy tematyczne
4) Zabawy dydaktyczne
5) Zabawy ruchowe
Zabawy manipulacyjne występują najwcześniej. Pojawiają się z chwilą osiągnięcia przez dziecko sprawności chwytania czyli w 4 i 5 miesiącu życia. To chwytanie przedmiotów znajdujących się w otoczeniu dziecka jest w pierwszej fazie mimowolne, nieświadome, a dopiero potem dowolne, zamierzone. Dziecko ogląda, obserwuje,uczy się poznawać przedmioty po wyglądzie. Zapoznaje się z powierzchnią, kształtem. Uczy się działać za pomocą przedmiotów na przykład patykprzedłuża rękę i można nim przesuwać klocek, do pudełka można coś włożyć, a potem wysypać. Jak widać ta zabawa jest pierwszą szkołą życia dla dziecka. W tej zabawie dziecko kieruje się własnym zainteresowaniem więc wychowuje się i uczy samorzutnie, samodzielnie. Zabawa manipulacyjna zaczyna się od spostrzeżenia zmysłowego, po którym następuje przejaw aktywności. W toku manipulowania dostępnymi przedmiotami dziecko uczy się pokonywać trudności.

Zabawy konstrukcyjne rozwijają się około 2 roku życia. Ich istotą jest tworzenie "dzieła" z dowolnego materiału i spostrzeganie swego wytworu. Zabawa stała się twórczym działaniem. Zabawą konstrukcyjną jest:
- budownictwo z klocków,
- konstruowanie z zestawów elementów,
- budownictwo z piasku i śniegu,
- tworzenie i konstruowanie różnych przedmiotów i zabawek do zabaw
tematycznych,
- budowanie na wolnym powietrzu z większych elementów: deseczek,
palików, łuków.

Dzieci małe uczą się stawiać z klocków coraz to doskonalsze budowle, bardzo powoli. Najpierw ustawiają klocki w szeregu, jeden za drugim, potem jeden na drugim. Podczas tej zabawy występuje ważny moment fikcyjny, nazywanie całości budowli np. "drogą ", "kominem".

Przez dostawianie klocków tworzą mury, ściany, aż powstaje "dom". Domy stają się coraz doskonalsze, a dzieci budując je bawią się,wspaniale. Dziecko to buduje, to burzy, to ulepsza i tak całymi godzinami potrafi przesiadywać przy budowaniu. Dzieci powinny mieć od początku dużo klocków do zabawy ponieważ budowanie rozwija ich umysł.

Chłopiec, który buduje dom z kilku patyczków, może następnie wybudować dom z mokrego piasku, gliny, zbliżony pod wieloma względami do zwykłego domu mieszkalnego. W ten sposób dziecko przygotowuje się do życia. Każda konstrukcja dla dziecka jest trudnym problemem do rozwiązania. W tej zabawie dziecko musi pokonać brak doświadczenia, nieudolność rąk, liczne trudności konstrukcyjne. Budowanie rozwija w dziecku, po pierwsze wyobraźnię przestrzenną. Zanim dziecko coś wybuduje musi najpierw wyobrazić sobie całość, do której zmierza. Budowanie uczy także planowania i rozplanowania swych czynności w myśli i w wyobraźni. Budowanie jest dobrą szkołą pod każdym względem. Dziecko uczy się przy budowaniu jak się mówi, projektować i obmyślać budowlę z całości. Jeśli nauczy się tego w zabawie, to będzie się tego samego uczyło łatwiej przy innych, poważniejszych zadaniach.

Bardzo ważne jest także majsterkowanie różnymi narzędziami i przedmiotami codziennego użytku. Majsterkowanie polega na posługiwaniu się przedmiotami tak jak trzeba, na próbach w rezultacie mniej lub więcej nieudolnych, zapoznających dziecko jednak z techniką posługiwania się narzędziami,z ich budową. Dziecko majsterkując próbuje samo na własną rękę poznać jak dane narzędzie pracuje, jak się nim obchodzić. Rodzice nie powinni wyrywać dziecku młotka, nożyczek czy igły ale dbać aby narzędzia te nie były za ostre i dbać o konieczną ostrożność.

Zabawy tematyczne bywają określane różnymi terminami: zabawy w role, twórcze, fikcyjne. W każdej zabawie tematycznej występuje moment przyjęcia jakiejś roli, naśladowanie, tworzenie, udawanie kogoś, czegoś, a więc tworzenie fikcji. Zabawy te są swoistą formą działalności, w której dziecko w postaci zabawowej wprowadza w czyn to, co przedtem zaobserwowało, poznało, przeżyło, czego dowiedziało się i doświadczyło. U dziecka istnieje wewnętrzna potrzeba naśladowania i powtarzania tego, co dzieje się w środowisku dziecka. Dlatego bawiąc się dziecko tworzy sobie własną rzeczywistość, własny świat "na niby", w którym przeżywa to co przeżywają dorośli i działa "na niby". W ten sposób uczy się czynności wykonywanych przez dorosłych, zachowania w różnych sytuacjach, zasad, obowiązujących reguł, zdobywa nowe doświadczenia. Zabawy fikcyjne wyprzedzają więc rzeczywistość i przygotowują dziecko do jego późniejszej roli na serio w życiu zawodowym i społecznym.

Zabawy dydaktyczne są specjalną formą organizowanej działalności dziecięcej, w której stawiamy przed dzieckiem jakieś zadanie do rozwiązania. Przy ich rozwiązaniu najbardziej czynny jest umysł dziecka, dlatego też zabawy te nazywane są nauczającymi. Stosuje się je w pracy indywidualnej, z zespołem i całą grupą dzieci. Dzięki tym zabawom dzieci utrwalają wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym, utrwalają pojęcia matematyczne, określają cechy przedmiotów, ćwiczą poprawność wymowy. Do zabaw dydaktycznych należą również gry dydaktyczne, które charakteryzują się tym, że w dążeniu do wygranej występuje element współzawodnictwa oraz obowiązują określone reguły.

Zabawy ruchowe to zabawy, w których dominuje ruch. Obok zabaw ruchowych bez reguł, podejmowanych przez dzieci spontanicznie, wyróżnia się wiele zabaw z określonym celem. W zabawach orientacyjno — porządkowych dzieci wyrabiają umiejętność oceny kierunku i odległości, orientację w przestrzeni, uczą się biegania bez potrącania. Zabawy bieżne angażują duże grupy mięśniowe, pobudzają krążenie, oddychanie. Zabawy z elementem rzucania, chwytania, toczenia, celowania rozwijają umiejętność rzucania, chwytania, zdolność oceny kierunku i odległości. Zabawy rytmiczno- ruchowe wpływają na ogólne usprawnienie ruchowe dzieci, wyrabiają poczucie rytmu, koordynację ruchową, ćwiczą oddech. Wszystkie zabawy ruchowe wpływają nie tylko na rozwój fizyczny dzieci, ale także na rozwój cech charakteru takich jak śmiałość, wytrwałość, uporczywość, wola zwycięstwa, liczenie na własne siły. W ten sposób przygotowują do przyszłego dorosłego życia.

Zabawa, jako jedna z głównych form wyrażania się dziecka jest swoistym ćwiczeniem wprowadzającym w życie biologiczne, społeczne i kulturalne. Zabawa:
- przysposabia do przyszłych zadań życiowych (pełni funkcję
przygotowawczą),
- służy wyrównywaniu braków codziennego życia (funkcja wyrównawcza),
- zaspakaja trudne do realizacji pragnienia a przez to przywraca równowagę psychiczną (funkcja terapeutyczna),
- rozwija wyobraźnię,
- kształci osobowość dziecka (funkcja poznawcza),
- ma wpływ na socjalizację dzieci i młodzieży (funkcja wychowawcza),
- sprzyja zaspakajaniu wrodzonej dzieciom potrzeby działania.

Te wszystkie funkcje zabawy to najlepszy dowód, iż zabawa jest prawdziwą szkołą życia dla dziecka.

W zabawie dziecka w wieku przedszkolnym ma miejsce szczególnie intensywne gromadzenie doświadczeń, poznanie otoczenia, ćwiczenie. Tak więc zabawa jest dla dziecka jednocześnie uczeniem się czyli szkołą życia. To uczenie się zależy od warunków środowiska społecznego. Ogromny wpływ ma:
- rodzina (dziecko przenosi w zabawie zachowanie, działanie, sytuacje,
jakie powstają między rodzeństwem, rodzicami, domownikami),
- krąg sąsiedzki,
- grupa rówieśników.

Chociaż to uczenie w zabawie nie ma charakteru świadomego prowadzi jednak do trwałych zmian w zachowaniu się dzieci. Dziecko mimochodem zdobywa wiadomości o ludziach, ich zawodach, o czynnościach, zachowaniu, o przyrodzie, o zwierzętach. Wiedza jaką zdobywają jest wiedzą czynną, wiedzą w działaniu, gdyż posługują się nią w konkretnych sytuacjach. Zabawy rozwijają myślenie i możliwości twórcze dzieci. Każdy rodzaj zabawy wpływa na wszechstronny rozwój dziecka. Zabawa w wieku przedszkolnym odgrywa szczególną rolę w kształtowaniu podstaw osobowości dziecka. Zabawy wpływają na wychowanie techniczne, umysłowe, społeczno-moralne, estetyczne. Stąd też w zabawach manipulacyjnych dzieci doskonalą znajomość przedmiotów, rozwijają umiejętności technicznego i praktycznego obchodzenia się z zabawkami i przedmiotami codziennego użytku. W zabawach tematycznych, dydaktycznych rozwijają się funkcje poznawcze, uczucia intelektualne, ale również dzieci uczą się poznawać i rozumieć postawy innej osoby (odtwarzając jakąś rolę), przestrzegać przepisy, uczciwości, umiejętności przegrywania. Podczas zabaw konstrukcyjnych dzieci uczą się społecznego zachowania bo muszą podporządkować się, wspólnie, zgodnie korzystać z materiału konstrukcyjnego, a wtedy odczuwają radość wspólnego tworzenia. To pierwsza, bardzo ważna szkoła życia społecznego. W czasie zabawy kształtują się cechy charakteru: wytrwałość, cierpliwość, życzliwość, chęć niesienia pomocy. Zabawa ruchowa wyrabia zdolność podporządkowania się przepisom, zdyscyplinowanie, umiejętność przegrywania z "honorem",pokonywanie lęków, trudności.

Jestem nauczycielką pracującą z dziećmi w klasie zerowej i na co dzień obserwuję je podczas zabaw samorzutnych i zabaw organizowanych przeze mnie. Wynik mej obserwacji jest zgodny ze słowami A. Kępińskiego, iż "zabawa jest najlepszą szkołą życia dla dziecka."

Literatura pogłębiająca poruszane problemy w pogadance, polecana rodzicom:

1) M. Dunin- Wąsowicz, O dobrej zabawie, Warszawa 1972
2) W. Hajnicz, Rozwój organizacji zabaw dzieci w wieku
przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1982
3) H. Jaegermann, Dobra zabawa to najważniejsze, Wychowanie
w Przedszkolu, 1983 nr 5
4) W. Okoń, Zabawa a rzeczywistość, WSiP,Warszawa 1987
5) W. Pomykało, Encyklopedia Pedagogiczna, Fundacja Innowacja,
Warszawa 1993
6) S. Szuman, Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego, Instytut
Wydawniczy "Nasza Księgarnia", Warszawa 1946
7) S. Szuman, O zabawach dzieci od trzeciego do siódmego roku życia
Wychowanie w Przedszkolu 1983 nr 5

Przypisy:
1 Wincenty Okoń, Zabawa a rzeczywistość, WSiP, Warszawa 1987

Opracowanie: Maria Łacina
Szkoła Podstawowa w Rojowie

Wyświetleń: 2418