Odbudowa życia kulturalnego Rudy Śląskiej po II wojnie światowej (1945 - 1951)

KONSPEKT LEKCJI HISTORII


Klasa III lub IV Szkoły Średniej

WSTĘP

W 1945 r. rozpoczął się nowy okres w dziejach społeczeństwa polskiego, które po latach niewoli i okupacji ze strony hitlerowskich Niemiec zaczęto w Polsce odbudowywać kraj ze zniszczeń, aby w konsekwencji móc zająć się rozwojem państwa . Rozwój ten miał następować również w dziedzinie kultury i tymi właśnie zagadnieniami, w odniesieniu do własnego miasta, postanowiłam się zająć.

Zaproponowałam uczniom lekcję z zakresu historii regionalnej p.t. "Odbudowa życia kulturalnego Rudy Śląskiej w latach 1945-1951 ". Ramy czasowe:1945-1951 określają czas od odzyskania niepodległości przez Polskę w 1945 r., kiedy zaczęto odbudowę bazy kulturalnej i kiedy w spontaniczny sposób reaktywowały się i próbowały wracać do dawnej działalności przedwojenne związki i organizacje muzyczne, aż do 1951 r.,w którym Nowy Bytom i Ruda stały się powiatami miejskimi . Wybierając ten temat kierowałam się potrzebą przybliżenia go młodym ludziom, którzy w Rudzie Śląskiej lub w jej okolicach mieszkają, a jednocześnie , w wielu przypadkach, mają bardzo nikłą wiedzę o "swoim" mieście. Temat obejmujący kulturę Rudy Śląskiej po II wojnie światowej nie jest jednocześnie tak ciężkiego kalibru jak np. zagadnienia polityczne czy gospodarcze, więc powinien być ciekawy i bardziej interesujący dla młodzieży, a co za tym idzie łatwiejszy do opanowania.

Oczywiście założenia polityki kulturalnej w Rudzie Śląskiej nie odbiegały w niczym od założeń jakie realizowane były w całej Polsce.
Upowszechnianie kultury było jednym z głównych zadań polityki kulturalnej Polski Ludowej. Zapowiedź tak ukierunkowanej polityki kulturalnej zawarto już w Manifeście Lipcowym PKWN z 22 lipca 1944 r.

Działalność instytucji kształcących model kultury masowej w Polsce Ludowej polegała na intensywnym rozwijaniu placówek tradycyjnie służących kulturze wyższej / teatry, biblioteki, muzea itp./, na popieraniu rozwoju różnego rodzaju amatorskich imprez kulturalnych. Ówczesne władze często bowiem podkreślały elitarny charakter kultury okresu międzywojennego, kiedy była ona dostępna tylko dla nielicznych. Natomiast dzięki państwu socjalistycznemu i upowszechnianiu kultury powstać miała nowa rzesza publiczności, która aktywnie uczestniczyłaby w odbiorze treści kulturalnych. Program przemian w odbiorze kultury miał za sobą pociągnąć dwa następstwa: po pierwsze szerokie upowszechnienie się wartości kulturalnych wśród osób dawniej z kulturą narodową nie mających stałych i częstych kontaktów i tkwiących w terytorialnych kulturach ludowych lub swoistych podkulturach środowiskowych; po drugie - pewne obniżenie jakości przeciętnego odbioru dóbr kultury wyższej, zanik aktywnych grup elitarnych. Wielką rolę w procesie upowszechniania kultury odegrały środki masowego przekazu, przyczyniając się w znacznym stopniu do nadania kulturze polskiej charakteru socjalistycznej kultury masowej.

Jednym z najcięższych przewinień polityki kulturalnej okresu Polski Ludowej wobec ruchu śpiewaczego była eliminacja religii jako integralnej części kultury ogólnonarodowej, szczególnie głęboko tkwiącej w tradycjach śląskich.
Odseparowanie chórów kościelnych z uczestnictwa w działalności domów kultury i świetlic, eliminowanie z repertuaru chórów pieśni religijnych, zakazy współpracy chórów z kościołami - to główne grzechy tej polityki, która w konsekwencji doprowadziła do katastrofy.
W chórach zanikały bowiem jakiekolwiek próby samodzielnych inicjatyw, bo te mogły wydawać się podejrzane. Dobre było tylko to, co odpowiadało wymaganiom ideowym rządzącej partii. Instytucje kulturalne traktowane były instrumentalnie przez władze polityczne i państwowe, które zresztą stale je kontrolowały / za R. Hanke: "Śląsk śpiewa" K-ce 1991 r./.

Przed przystąpieniem do właściwego tematu uczniowie powinni znać wydarzenia rozgrywające się na ziemiach polskich w 1945 r. oraz znać i posługiwać się takimi terminami jak: teatr, opera, filharmonia.

CELE

Po przeprowadzonej lekcji uczeń powinien:

- umieć wymienić poszczególne zespoły kulturalne działające w Rudzie Śląskiej w l. 1945-51 /np. chór "Słowiczek" w Wirku, Chór "Harmonia" w Nowym Bytomiu czy chór kościelny "Cecylia" w Kochłowicach/
- zdefiniować pojęcia "świetlica przyzakładowa", "brygada artystyczna", "przodownicy kultury"
- wyjaśnić w jaki sposób starano się odbudować lub powołać do życia ośrodki kultury w Rudzie Śląskiej
- wyjaśnić różnice pomiędzy działalnością i repertuarem chórów bibliotek zakładowych a parafialnych
- wymienić trudności z jakimi zmagali się działacze kultury w pierwszych latach po wojnie
-scharakteryzować życie kulturalne w poszczególnych dzielnicach - jego poziom i osiągnięcia /np. udział w świętach lokalnych, państwowych czy festiwalach międzynarodowych
- wymienić najwybitniejsze osobistości życia kulturalnego Rudy Śląskiej /np. Paweł Kotucha, Jan Dworak/
- spróbować znależć na mapie Rudy Śląskiej lub bezpośrednio w terenie miejsca, gzie wówczas znajdowały się obiekty kulturalne.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

1. Odbudowa życia kulturalnego Rudy Śląskiej 1945-1951 wraz z przepisami.
2. Mapa Rudy Śląskiej.
3. Fotografie niektórych obecnych obiektów kulturalnych Rudy Śląskiej.
4. Odbitki kserograficzne przedstawiające wybranych działaczy lub obiekty kulturalne pochodzące z lat 1945-51.

METODY

Słowna /wykład/
Praca z tekstem. Odbudowa życia kulturalnego Rudy Śląskiego po II wojnie świtowej /1945-1951/.
Oglądowa.

FORMY PRACY

Zbiorowa, indywidualna

TOK LEKCJI

- sprawdzenie obecności
- sformuowanie tematu lekcji
- wprowadzenie i rozwinięcie tematu /wykład/
- zadanie dla uczniów /do wyboru/
- zadanie domowe

Wykład nauczyciela dotyczący problemu odbudowy życia kulturalnego Rudy Śląskiej w latach 1945-51.

Ukazanie kłopotów, trudności i problemów jakie napotykały na swej drodze działacze kulturalni oraz warunków w jakich byli zmuszeni pracować /wprowadzenie pojęć: świetlica przyzakładowa, ZDK, brygady artystyczne/. Omówienie zadań jakie nakładano na zespoły kulturalne i w jaki sposób "rozliczano" je ze swojej działalności.

Przedstawienie wybitnych osobistości życia kulturalnego ówczesnej Rudy śląskiej, a także osiągnięć poszczególnych zespołów kulturalnych. Przedstawienie i zainteresowanie uczniów losem niektórych obiektów kulturalnych od 1945 roku do dzisiaj.

ZADANIA DLA UCZNIÓW

Mają one na celu utrwalenie zdobytych wiadomości, a przede wszystkim mają pobudzać i rozwijać zainteresowania historyczne i różne formy aktywności młodzieży wobec Rudy śląskiej i jej przeszłości.

1. Uzupełnij zdania z luką:

W 1945 r. życie kulturalne Rudy Śląskiej skupiało się głównie wokół ŚWIETLIC przyzakładowych. W Nowym Bytomiu amatorzy kultury zaczęli spotykać się w dawnym KASYNIE HUTNICZYM przy ul. Niedurnego.

Rozpoczął tu wówczas działalność chór mieszany HARMONIA pod dyrekcją PAWŁA KOTUCHY, zaś Józef Kalisz zajął się tworzeniem ORKIESTRY SYMFONICZNEJ, z którą w 1947 ROKU zdobył II miejsce na I Światowym Festiwalu Młodzieży w Pradze. Działał tu również JAN DWORAK - twórca Towarzystwa Czytelni Ludowych.
W Orzegowie największą popularność zdobywał wówczas chór CHOPIN, a na Wirku chór SŁOWICZEK.
Ruda Śląska mogła się też poszczycić wybitnymi malarzami, którzy mieli swoje pracownie PRZY ZDK Huty "Pokój".

2. Wytłumacz jak rozumiesz zdanie, który od 1945 r pojawiało się na łamach gazet: przodownicy kultury i sztuki muszą się dostosować do nowych warunków do ducha naszej odradzającej się Ojczyzny"

3. Na podstawie poznanych wiadomości oraz posługując się mapą Rudy Śląskiej wskaż miejsca dawnych obiektów kulturalnych

4. Czy uważasz, że dawne obiekty kulturalne /lub miejsca po nich/ powinny być w jakiś sposób wyeksponowane /np. w postaci tablicy pamiątkowej/
Uzasadnij swoją odpowiedź.

5. Rozwiąż krzyżówkę



Pytania:

1. W 1949 r odnieśli sukces na Międzynarodowym Festiwalu Młodzieży w Budapeszcie.

2. Nazwa pierwszego po II wojnie światowej kina otwartego w Bielszowicach.

3. Znany chór kochłowicki.

4. Inaczej dyrygent.

5. Ulica przy, której mieściło się kasyno Huty "Pokój"

6. Np. "Harmonia"

7. Dyrygował orkiestrą symfoniczną Huty "Pokój"

6. Zadanie domowe:

Napisz w jaki sposób, według Ciebie życie kulturalne Rudy Śląskiej po II wojnie światowej wpłynęło na późniejsze dokonania kulturalne w tym mieście.

Opracowanie: Iwona Marek

Wyświetleń: 2776