![]() |
![]() |
Katalog Teresa Łęgowska Geografia, Artykuły Flora synantropijna - analiza i metody badań
Niszczenie szaty roślinnej przez człowieka, często nieświadome - jest powodem zmiany naturalnej siedlisk, ułatwia też wnikanie gatunków obcych. Tam gdzie zniszczono naturalną szatę roślinną rozwija się flora synantropijna. Pojawia się w miastach, na osiedlach w ogrodach, na polach. Postępująca synantropizacja szaty roślinnej pociąga za sobą niekorzystne skutki dla środowiska człowieka. Powoduje straty gospodarcze w uprawach, np. zachwaszczenie. Dlatego poznanie składu flory synantropijnej danego regionu pozwala utrzymać w należytym porządku tereny kolejowe, boiska, zieleńce itp. Problem roślinności synantropijnej zaistniał w Polsce po 1945 roku. Zgliszcza i ruiny powojenne stały się dogodnym miejscem dla rozwoju roślinności ruderalnej. Pojawienie się nowych gatunków, obcych dla danego terenu związane było również z rozwojem komunikacji, handlu i niektórych gałęzi przemysłu. Rośliny te znalazły dogodne warunki siedliskowe i wzbogaciły miejscową florę towarzyszącą człowiekowi. Stosując kryterium pochodzenia, roślinność synantropijną możemy podzielić /wg. Thellunga, opracowanym przez Kornasia 1968 za Misiewiczem 1981/ na dwie grupy: I. Apofity - to rośliny miejscowego pochodzenia, które wkroczyły na siedliska wtórnie zmienione przez człowieka. II. Antropofity to rośliny obcego pochodzenia, zajmujące siedliska wtórnie zmienione na skutek działalności człowieka: 1) Archeofity - roślinność, która przybyła w czasach przedhistorycznych lub w średniowieczu /przed końcem XV w/. 2) Kenofity - roślinność, która przybyła w czasach nowożytnych, poczynając od XVI w: - agriofity - gatunki zadomowione poza obrębem zbiorowisk segetalnych i ruderalnych; wśród tej roślinności wyróżnia się grupę gatunków zadomowionych w zbiorowiskach na wpół naturalnych - to holoagriofity, - epekofity - gatunki zadomowione wyłącznie w zbiorowiskach ruderalnych lub segetalnych, - efemerofity - gatunki zawlekane tylko przejściowo, - ergazjofity - gatunki aktualnie uprawiane i tylko przejściowo zawlekane. Podczas badań roślinności synantropijnej danego terenu: - zbiera się i suszy roślinność pochodzącą z różnych miejsc wtórnie zmienionych przez człowieka, są to: przydroża, wysypiska śmieci, place budowy, tereny kolejowe, ogródki, pola, trawniki, zieleńce i inne, - każdy zebrany gatunek zostaje opisany: data, miejsce gdzie występował, /siedlisko/, - gatunki odnajdowane sporadycznie zaznacza się na mapie lub dokładniej opisuje skąd zostały zebrane, - rośliny zielne suszy się wraz z korzeniami, natomiast w przypadku drzew i krzewów zbieramy gałązki z liśćmi, - suszone okazy powinny posiadać kwiaty, owoce bądź nasiona w zależności od pory roku, z której badany materiał pochodzi, - wykonuje się zdjęcia fotograficzne ciekawszych okazów lub zbiorowisk roślinności, - przeprowadza się badania zbiorowisk roślinnych. Badając zespoły roślinności przeprowadza się zdjęcia fitosocjologiczne, w/g przyjętej metody Braun - Blanqueta /Pawłowski 1959, Scamoni 1967/. Podaje się tzw. towarzyskość i ilościowość, czyli częstość występowania gatunku w danym zbiorowisku i sąsiedztwo innych gatunków. Badając skład gatunkowy roślinności synantropijnej, np. miasta oraz wykonując zdjęcia fitosocjologiczne wybranych terenów można określić: 1. Ile gatunków roślin naczyniowych rośnie na danym terenie. 2. Liczbę rodzin i rodzajów oraz, które rodziny są najliczniej reprezentowane. 3. Które gatunki przeważają rodzime, czy obce - apofity, czy antropofity - i podać przyczynę wynikającą np. ze stopnia rozwoju przemysłu, czy sąsiedztwa naturalnych lub pół naturalnych zbiorowisk. 4. Gatunki leśne i zaroślowe, łąkowe, nadwodne i wodne, muraw kserotermicznych i muraw piaskowych oraz ustalić tego przyczynę, np. lepszy rozwój linii kolejowej sprzyja występowaniu apofitów muraw kserotermicznych. 5. Czy występują efemerofity - brak świadczy o położeniu miasta na uboczu i małym prawdopodobieństwie przypadkowego zawlekania gatunków. 6. Z którego kontynentu pochodzi roślinność i w jakim procencie. 7. Procent trwałości gatunków, tzn. które gatunki przeważają z grupy krótkotrwałych, czy trwałych. 8. Przedstawić aktualny stan roślinności synantropijnej, czyli tzw. wskaźnik synantropizacji. 9. Zespoły roślinności na podstawie wykonanych zdjęć fitosocjologicznych i podać ich przynależność systematyczną. 10. Jakie zbiorowiska, są najliczniej reprezentowane, czy roślin jednorocznych, dwuletnich, bylin, pnączy, czy występują zarośla. 11. Liczbę gatunków i ustalić czy dominujące zbiorowiska charakteryzują się wysoką, czy nie,. liczbą gatunków. 12. Czy występują agregacje jednogatunkowe i czy rozwijają się w warunkach trudnych dla wegetacji roślin. 13. Najczęściej spotykane zespoły roślinności. 14. Czy badane zbiorowiska ruderalne należą do pionierskich, czy są niszczone jako niepożądane chwasty, czy przeważają tam nitrofilne byliny. Przedstawiając wskaźniki liczbowe roślinności danego terenu ukazuje się aktualny stan liczbowy antropofitów oraz ich ogólne tendencje rozwojowe. Wyliczyć je można opierając się na koncepcji zaproponowanej przez Kornasia /1977/ za Misiewiczem /1981/: - wskaźnik stopnia synantropizacji czyli zakresu wpływu działalności ludzkiej na badaną florę: S=archaeophyta+agriophyta+epoecophyta - wskaźnik stopnia labilności flory: I=ephemerophyta+regasiophyta - wskaźnik stopnia modernizacji flory: M=/agriophyta+epoecophuta/: archaeophyta Do gatunków trwałych zalicza się: byliny, półkrzewy, krzewy i drzewa. Natomiast gatunki krótkotrwałe to: rośliny jednoroczne i dwuletnie. Udział poszczególnych grup roślin o określonej trwałości biologicznej zależy od rodzaju siedliska na którym się one rozwijają. Wśród antropofitów - roślin obcego pochodzenia, na ogół najliczniej reprezentowaną grupą są archeofity. Drugą grupą pod względem liczebności są najczęściej ergazjofity. To gatunki uprawiane a jednocześnie przejściowo dziczejące lub zawlekane na różne siedliska synantropijne. Spotkać je można głównie na przydrożach, przychaciach, placach budowy, śmietniskach, ogrodach i terenach kolejowych. Cechą tej grupy jest mała liczba egzemplarzy, masowo jedynie występują niektóre gatunki drzew w stadium siewek lub podrostu, rzadziej jako duże okazy. Zaliczamy do tej grupy rośliny ozdobne, warzywa, drzewa i krzewy parkowe oraz zboża jak i inne rośliny uprawne. Prowadzone badania nad roślinnością synantropijną danego terenu pozwalają ustalić stopień przekształcenia środowiska przez człowieka, kierunek rozwoju roślinności, np. w stronę wysychania terenów, czy lesistości. Poznanie składu gatunkowego roślinności i typów występujących zbiorowisk przyczynić się może do pozytywnych zmian, które może wnieść człowiek dla środowiska a tym samym jego ochrony we właściwym momencie. Literatura: 1. Misiewicz J. Badania nad florą synantropijną Gorzowa Wielkopolskiego. Słupsk WSP, 1981. 2. Krawiecowa A., Rostański K. Zależność flory synantropijnej wybranych miast polskich od ich warunków przyrodniczych i rozwoju. Acta Univ. Wratislaviensis, Prace Bot.,/ 21:5 - 61 / 1976. 3. Kornaś J. Analiza flor synantropijnych. Wiad. Bot., 21/2/: 85 - 91, 1977. 4. Pawłowski B. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania, t.I, s. 229 - 263, w dziele: Szata roślinna Polski pod red. Szafera W. Warszawa PWN, 1959. 5. Schwarz Z., Szober J. Rośliny towarzyszące człowiekowi. Warszawa WSiP, 1992. 6. Podbielkowski Z., Rośliny użytkowe. Warszawa WSiP, 1993.
Opracowanie: Teresa Łęgowska Wyświetleń: 6717
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |