WAPŃ W ŻYWIENIU CZŁOWIEKA

Wśród wszystkich składników mineralnych występujących w organizmie człowieka, wapń obecny jest w największej ilości. U dorosłego człowieka znajduje się go średnio 1,2 kg. Około 99% tego pierwiastka bierze udział w budowie przede wszystkim kości, a także zębów oraz paznokci. Występuje on w tych tkankach w postaci trudno rozpuszczalnych hydroksyapatytów oraz fosforanów i węglanów wapnia. Kościec jest to największa tkanka w organizmie człowieka, przy czym należy zwrócić uwagę na fakt, że wraz ze wzrostem kości następuje także ich odnawianie. Pozostała ilość wapnia tj. około 1% rozmieszczona jest w innych tkankach i płynach ustrojowych i jest niezbędna w różnych procesach metabolicznych takich, jak: aktywacja niektórych enzymów, budowa hormonów, przewodzenie nerwów, skurcze mięśni, krzepnięcie krwi, poruszanie się komórek. Wapń zmniejsza także przepuszczalność błon komórkowych, co ma duże znaczenie w łagodzeniu alergii.

Z przeciętnej racji pokarmowej organizm przyswaja około 30 – 40% wapnia. W okresach zwiększonego zapotrzebowania, takich jak: intensywny wzrost organizmu, ciąża, laktacja i niedobory wapnia, jego przyswajalność może wzrosnąć nawet do 75%. Organizm człowieka wyposażony jest, bowiem w mechanizm adaptacyjny i jeśli zawartość wapnia w ustroju jest mała, przyswajalność jego jest większa i odwrotnie.

Poza indywidualnym zapotrzebowaniem organizmu, wchłanianie wapnia ze spożywanej żywności zależy od wielu innych czynników. Zwiększa je kwaśny odczyn pożywienia, obecność witaminy D, laktozy (cukier zawarty w mleku), obecność kwasów organicznych (np. cytrynowy), zasadowych aminokwasów, jak np. lizyna i arginina. Przyswajalność wapnia utrudniają natomiast zawarte w żywności związki fitynowe i kwas szczawiowy, tworzące z wapniem nierozpuszczalne sole, obecność nierozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego, tłuszcz oraz zbyt duża zawartość fosforu w diecie. Optymalny stosunek zawartości wapnia i fosforu w racji pokarmowej powinien wynosić 1:1. Wchłanianie wapnia jest także uzależnione od wzajemnych proporcji w diecie wapnia, fosforu i białka. Jeśli rośnie w diecie zawartość białka i jednocześnie ilość fosforu pozostaje stała, wówczas zwiększa się wydalanie wapnia z moczem. Zważywszy na duże rozpowszechnienie fosforu w produktach spożywczych, ostatnie dwa czynniki mogą w dużym stopniu zmniejszyć przyswajanie wapnia z diety. Długotrwały niedobór wapnia w pożywieniu, a także niedobór witaminy D może prowadzić do obniżenia stężenia wapnia we krwi. Występują wówczas objawy chorobowe ze strony układu nerwowego – najbardziej typowym jest tężyczka, przejawiająca się mrowieniem warg, warg, języka, palców, nóg, bólami mięśni oraz kurczami mięśni rąk, stóp i twarzy.
Niedobory wapnia u dzieci przejawiają się w postaci krzywicy, polegającej głównie na nieprawidłowym uwapnieniu rosnących kości i przyroście chrząstek nasadowych.

U dorosłych konsekwencją niedoboru wapnia jest demineralizacja kości, prowadząca do rozmiękczenia i deformacji oraz osteoporoza, polegająca na utracie masy kości na skutek ubytków wapnia. ”Ucieczka” wapnia z kości rozpoczyna się w wieku 40 –45 lat i wynosi w ciągu roku około 0,2 – 0,5% całkowitej masy kości. Ponieważ w starszym wieku przyswajanie wapnia z pożywienia zmniejsza się o około 10% (na skutek upośledzenia wchłaniania witaminy D) konieczne jest zwiększenie jego spożycia.

Utracie wapnia z kości zapobiega przede wszystkim dieta obfitująca w ten składnik oraz ruch. Praca mięśni powoduje ściskanie i rozciąganie kości, co stanowi bodziec do ich budowy (w okresie wzrostu organizmu) lub przebudowy (przez całe życie).W zaawansowanym stadium osteoporozy stosuje się leczenie farmakologiczne.

Normy żywienia zalecają dzienne spożycie wapnia w ilości: 800 - 1000 mg dla dzieci w wieku 1 –3 lat, 800 mg dla dzieci starszych (do 9 roku życia), 1200mg dziennie dla osób do 25 lat, 900mg dla osób powyżej 26 lat, 1200mg w okresie ciąży i karmienia.

W Polsce spożycie wapnia jest bardzo niskie i dlatego należy on do najbardziej deficytowych składników diety. Niedobory w niektórych grupach ludności sięgają 50% zalecanego w normie spożycia. Do grup ludności najbardziej narażonych na niedobory wapnia należą dzieci i młodzież, kobiety ciężarne i karmiące oraz osoby starsze. Najlepszym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia jest mleko i przetwory mleczne. Dobrymi źródłami wapnia dla organizmu są: mleko, jogurty, kefiry, sery żółte, sery białe, nać pietruszki, orzechy laskowe, śledzie w oleju.

Opracowanie: Beata Jakubowska

Wyświetleń: 2410