Katalog

Jadwiga Nowak
Biologia, Artykuły

Proces uspołecznienia dzieci

- n +

Proces uspołecznienia dzieci

Uspołecznienie dziecka to proces przygotowania go do życia w obrębie szeregu grup i złożonych stosunków społecznych. Nie może ono przebiegać z dala od tych warunków życia społecznego, jakie oczekują dziecko w przyszłości.

Wychowanie powinno być wprowadzeniem dziecka w całokształt życia zbiorowego, dając mu zrozumienie praw rządzących tym życiem, niezbędne umiejętności włączania się doń oraz rozwijając w nim postawę troski o dobro ogółu. Uspołecznienie i osiągnięcie dojrzałości społecznej jest rezultatem rozwoju społecznego dziecka. Podczas rozwoju społecznego dokonuje się proces socjalizacji.

Według G. Makiełło - Jarży: "rozwój społeczny polega na zdobywaniu dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Dziecko od pierwszych chwil po urodzeniu przebywa w środowisku specyficznie ludzkim. Pierwsze kontakty interpersonalne w jakie wchodzi, są inicjowane przez dorosłych. Stopniowo, w miarę postępów rozwoju psychomotorycznego poszerza się zakres i repertuar aktywności własnej dziecka. Rozwijają się także różnorodne formy aktywności społecznej, które zmieniają się i doskonalą wraz z wiekiem".1

Rozwój jednostki przebiega w kontaktach społecznych i dzięki nim jest w dużym stopniu zdeterminowany przez potrzeby, które występują nieuchronnie w różnych okresach życia i różnych warunkach środowiskowych.

W tym znaczeniu, według E. B. Hurlock: "rozwój społeczny, zwany także percepcją społeczną to przyswajana stopniowo przez dziecko zdolność do rozumienia i trafnego interpretowania zachowań się innych osób na podstawie ich reakcji na rozmaite bodźce. Z czasem dziecko dochodzi do zrozumienia znaczenia tych reakcji, jego wiedza o ludziach powiększa się, orientuje się, jakich sytuacji może się spodziewać jako odpowiedzi na własne działanie"2.

Zdaniem Ł. Muszyńskiej "rozwój społeczny to ciąg zmian, dokonujących się w osobowości jednostki, które czynią ją zdolność do pełnienia konstruktywnych ról społecznych"3.

Społeczne cechy osobowości, takie jak: gotowość do współdziałania, wrażliwość na zło i dobro społeczne, życzliwość dla ludzi, inicjatywa, aktywność społeczna, ofiarność w działaniu na rzecz innych, itd., stanowią wyposażenie człowieka, dzięki któremu może ono podjąć konstruktywne role w społeczeństwie. Wykształcenie wymienionych wyżej właściwości stanowi ukoronowanie wieloletnich wysiłków wychowawczych i jest ostatecznym produktem rozwoju społecznego.

Wychowanie uspołeczniające nie należy do zadań łatwych, sprowadza się do wdrażania wychowanka do pełnienia odpowiedniej roli społecznej.

Z. Bauman rolą społeczną nazywa "konkretnie zarysowane wyobrażenie zachowań, do jakich w określonych sytuacjach winien doprowadzić jednostkę proces wychowawczy".4

Podejmowanie i pełnienie ról społecznych jest bardzo ważne. Wymaga realizacji związanych z nią zadań, które kierują aktywnością dziecka. Biorąc udział w realizacji zadań, jednostka zmienia diametralnie nie tylko swoje zachowanie, ale także na nowo kształtuje swój charakter, osobowość, postawy, nawyki, przyzwyczajenia. Staje się jednostką uspołecznioną.

Muszyński5 charakteryzuje osobę uspołecznioną. Jego zdaniem, jest to ta, która:

- działa na rzecz grupy,
- przestrzega dyscypliny społecznej,
- przejawia inicjatywę,
- przejawia gotowość do współpracy,
- przejawia troskę o mienie zbiorowe,
- jest rzetelna, ofiarna i solidarna w wypełnianiu obowiązków wobec gromady.

Jednostka uspołeczniona działa zgodnie z normami wytworzonymi przez daną grupę. Uwzględniając adekwatność normy grupowej z zachowaniem się danego osobnika, można wyróżnić trzy stopnie uspołecznienia: niski, średni i wysoki.

Z. Skorny charakteryzuje ją w następujący sposób:
"O niskim stopniu uspołecznienia świadczy zachowanie się jednostki zgodnie z normą grupy. Wskaźnikiem osiągnięcia średniego stopnia jest zachowanie odpowiednie do normy grupowej, występujące pod presją grupy. Towarzyszy mu obawa przed zastosowaniem przez grupę sankcji w razie naruszenia obowiązujących w niej norm. Osiągnięcie wysokiego stopnia społecznego wiąże się z internalizacją normy grupowej. Staje się ona regulatorem postępowania jednostki, nawet bez kontroli grupy oraz zagrożenia sankcjami stosowanymi w przypadku naruszenia danej normy".6

Proces uspołecznienia z jednej strony polega na adaptacji do obowiązujących wzorów w danej grupie społecznej, z drugiej zaś, jest to ogół zabiegów mających na celu rozwinięcie w jednostce postawy uspołecznienia.

Z. Skorny wyróżnia: postawę prospołeczną i aspołeczną.

Według Skornego "postawa prospołeczna to przejawiające się w zachowaniu skłonności do podejmowania czynności prospołecznych czy korzystnych społecznie. Postawę prospołeczną cechuje występowanie u danego osobnika licznych czynności prospołecznych. Przyjmują one formę udzielania pomocy, dodawania ufności we własne siły, darzenia "dobrym słowem", zaspokajania ludzkich potrzeb, opiekowania się, obrony słabszych, wyrażania współczucia. Postawy i odpowiadające im czynności prospołeczne przejawiają się w różny sposób w zależności od wieku, wykształcenia, przynależności społecznej, zwyczajów i tradycji kulturowych obowiązujących w danej grupie. Do postaw prospołecznych kształtujących się w procesie socjalizacji zaliczamy: postawę życzliwości, sprawiedliwości oraz altruistyczną".7

Jeżeli na jednostkę oddziałowuje grupa będąca nosicielem określonej podkultury, sprzyja to wytworzeniu się działania aspołecznego.

Z. Skorny stwierdza, iż "(…) mianem postawy aspołecznej można określić występującą u danego osobnika skłonność, tendencję do działania aspołecznego. W tym znaczeniu postawa aspołeczna przejawia się w występowaniu licznych czynności aspołecznych, tj. postawa izolacji, egocentryzmu, wrogości i sadyzmu. Różnią się one sposobem manifestowania oraz stopniem szkodliwości społecznej".8

Najwyższym stopniem rozwoju społecznego jest dojrzałość społeczna. W poszczególnych okresach życia jednostki można mówić o dojrzałości jako osiąganiu pewnego rozwoju społecznego.

Na rozwój ten składa się:
1. nabywanie przez człowieka zdolności do porozumiewania się z innymi ludźmi i stopniowe osiąganie umiejętności współdziałania i regulowania swego postępowania według norm społecznych,
2. usamodzielnianie się - przejście od umiejętności wypełniania obowiązków związanych z codziennym życiem do utrzymania się z własnej pracy bez pomocy opiekunów.

Te dwa aspekty rozwoju można nazwać procesem niekierowanej, spontanicznej socjalizacji i autonomizacji osobistej.

Trzeci aspekt pojęcia rozwoju społecznego, to socjalizacja intencjonalna wychowawczo, czyli uspołecznienie kierowane, nastawione na wychowanie dziecka według norm moralnych nadrzędnej grupy społecznej.

Tak też M. Pelcowa przez dojrzałość społeczną rozumie "stan rozwoju jednostki pod względem jej:
- socjalizacji spontanicznej, kształtowanej w toku przystosowania się do wzorów
społeczno - moralnych w grupach, do których jednostka należy;
- autonomii osobistej;
- uspołecznienia, czyli aktywnego zaangażowania społecznego kształtowanego w toku procesu wychowawczego".
9
Zdaniem M. Pelcowej10 socjalizacja, autonomizacja i uspołecznienie zajmują w rozwoju społecznym różne miejsca, przy czym uspołecznienie jest w największym stopniu produktem świadomych i zorganizowanych oddziaływań wychowawczych.

W miarę rozwoju człowiek uczy się takiego zachowania w grupie, które pozwoli mu na dobre w niej funkcjonowanie.

G. Makiełło - Jarża uważa, że "dziecko dojrzałe społecznie umie podporządkować się normom grupy, potrafi wypełniać jej zadania tak, jak i indywidualne. Osiąganie dojrzałości społecznej trwa przez lata i wyznaczone jest prawidłowym rozwojem moralnym i właściwymi wzorami wychowawczymi".

Dojrzałość społeczna jest jednym z głównych składników dojrzałości szkolnej.

B. Wilgocka - Okoń określa dojrzałość szkolną jako "osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju intelektualnego, społecznego, fizycznego, jaki jest niezbędny, aby sprostać wymaganiom szkoły" 11.

W tym aspekcie, przez "dojrzałość społeczną dziecka rozumiemy potrzebę prawidłowych kontaktów z innymi, potrzebę pomagania innym, umiejętność podporządkowania się autorytetowi nauczyciela, umiejętność zapobiegania konfliktom, czyli to wszystko, co nazywamy umiejętnością współżycia z innymi" 12.

Tak więc, im lepsze są osobiste i środowiskowe warunki socjalizacji oraz im większą uwagę w procesie wychowania przywiązuje się do pomocy w rozwoju społecznym jednostki i kierowanie go na właściwe tory, tym bardziej prawidłowo przebiega rozwój społeczny człowieka i tym szybciej osiąga on kolejne etapy dojrzałości społecznej. Miarą tej dojrzałości jest zdolność do sprostania zadaniom rozwojowym typowym dla danego okresu życia.

Zdaniem M. Przetacznik - Gierowskiej i Z. Włodarskiego, "od dziecka wstępującego do szkoły oczekuje się takiego stopnia uspołecznienia, jaki przejawia się między innymi w tym, że uczeń uwzględnia w działaniu nie tylko własne chęci i upodobania, lecz także życzenia rówieśników, że potrafi z kolegami zgodnie współdziałać oraz nawiązywać i utrzymać z nimi przyjazne kontakty, że wykonuje polecenia nauczyciela skierowane do całej klasy, itp." 13.

Poziom dojrzałości społecznej jest wynikiem złożonych wpływów wychowawczych rodziny i najbliższego otoczenia dziecka.

Reasumując - proces uspołecznienia wywołuje zmiany jednostce w wyniku oddziaływania na nią danej grupy społecznej. Zmiany te dokonują się w osobowości jednostki. W trakcie rozwoju społecznego, jednostka adoptuje się do życia w zbiorowości i jest tym bardziej uspołeczniona, im szerszy zasięg posiada grupa społeczna, której interes uwzględnia ona w swym postępowaniu.

Osiągnięcie dojrzałości społecznej umożliwia porozumiewanie się i inteligentne działania w ramach zbiorowości oraz warunkuje takie zachowanie człowieka, by mógł on osiągnąć cele życiowe.

Uspołecznienie jest produktem prawidłowo przebiegającego rozwoju społecznego. Całokształt zachowań społecznych dziecka odzwierciedla stopień jego dojrzałości społecznej.

Uspołecznienie dzieci w młodszy wieku szkolnym stanowi jeden z najważniejszych problemów w systemie wychowania i nauczania. Bo to, jak uspołecznione będzie nasze dziecko wpłynie na jego funkcjonowanie w społeczeństwie.

Jest to proces niewątpliwie długotrwały i zależy od wielu czynników, z którymi jednostka styka się w ciągu całego życia i to na wielu różnych płaszczyznach swojego funkcjonowania w grupie społecznej.

B I B L I O G R A F I A

1. M. Przetacznik - Gierowska, G. Makiełło - Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985, s. 186.
2. E. Hurlock, Rozwój społeczny, Warszawa 1960, s. 509.
3. E. Jackowska, Środowisko rodzinne a przystosowanie społeczne dziecka w młodszym wieku szkolnym, Warszawa 1980, s. 15.
4. Z. Barman, Zarys socjologii, Warszawa 1962, s. 351.
5. H. Muszyński, Uspołecznienie dziecka w procesie wychowania zespołowego, Warszawa 1964, s. 12.
6. Z. Skorny, Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1976, s. 26.
7. Tamże, s. 29.
8. Tamże, s. 39.
9. M. Pelcowa, Uspołecznienie dzieci rozpoczynających naukę szkolną, Warszawa 1965, s. 17.
10. Tamże.
11. B. Wilgocka - Okoń, Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972, s. 21.
12. S. Słyszowa, Sprawa dojrzałości dziecka do szkoły, "Życie Szkoły" 1962, nr 2, s. 52.
13. M. Przetacznik - Gierowska, Z. Włodarski, Psychologia wychowawcza, Warszawa 1994, s. 90.

Opracowanie: Jadwiga Nowak

Wyświetleń: 4782


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.