Ewaluacja oczekiwań wychowawców-nauczycieli wobec Grupy Wsparcia w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Bielsku-Białej.

Zmiany, jakie zakłada i pociąga za sobą reforma edukacji zmierzają do nowego spojrzenia na wiele fundamentalnych spraw dotyczących całego systemu edukacji np.: dawniej uważano, że liczy się przede wszystkim opanowanie wiedzy i umiejętności teraz kładzie się nacisk na umiejętność stosowania ich w praktyce, treści doskonalenia dobiera się do potrzeb konkretnej szkoły, został przesunięty akcent z doskonalenia kwalifikacji poza miejscem pracy na wzbogacanie wiedzy i umiejętności w instytucji, w której wykonuje się obowiązki zawodowe, odchodzi się również od okazjonalnego doskonalenia kwalifikacji zawodowych pojedynczych nauczycieli na rzecz "organizowania procesu uczenia się zespołów i instytucji jako określonych całości".

Na tych tendencjach w doskonaleniu kwalifikacji zawodowych nauczycieli został oparty pomysł zorganizowania grupy dla nauczycieli wychowawców pracujących w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym z młodzieżą niedostosowaną społecznie w celu doskonalenia własnego warsztatu pracy, wzbogacania wiedzy a przede wszystkim zwiększania umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach trudnych, jakie niesie ze sobą praca w tego typu placówce.

Taka metoda samodoskonalenia nie jest niczym nowym, zyskuje jednak nowy wymiar stając się ważnym elementem zmian zachodzących w systemie edukacji.

Ocena i kontrola własnego działania nauczyciela opiera się zawsze na informacjach o jego aktualnym przebiegu i osiąganych wynikach. Źródłem samowiedzy nauczyciela o własnym działaniu może być celowa samoobserwacja oraz obserwacje innych osób.

Procedurę taką opisuje K. Doroszewicz: "zespół nauczycieli przeprowadza cykl systematycznych obserwacji, w toku których nauczyciele pomagają sobie nawzajem w doskonaleniu działalności zawodowej. Członkowie zespołu zamieniają się rolami, co pozwala każdemu z nich uzyskać od innych informacje zwrotne. Zespoły te można określić jako NAUCZYCIELSKIE GRUPY WSPARCIA."

Zasady działania takiej grupy wsparcia przedstawia także Leon H. Levy opisując jeden z rodzajów "grup samopomocy": "jej podstawowym celem jest zapewnienie pomocy i oparcia dla jej członków w radzeniu sobie ze swoimi problemami, w udoskonalaniu ich psychologicznego funkcjonowania i w zwiększaniu skuteczności ich działań Jej pochodzenie oraz usankcjonowane jej istnienia oparte jest raczej na samych członkach grupy niż na jakimś zewnętrznym czynniku czy autorytecie. Nie wyklucza się jednak grup, które zostały zainicjowane przez profesjonalistów, lecz w miarę jak grupa zaczyna funkcjonować, jej prowadzenie jest przejmowane przez samych uczestników.

Podstawowym źródłem pomocy jest wysiłek, umiejętności, wiedza i troska jej członków. Grupa składa się z reguły z osób, które przechodziły podobne koleje losu i mają podobne doświadczenia życiowe. Jej struktura i sposób funkcjonowania znajduje się pod kontrolą jej członków, chociaż mogą oni korzystać z doradztwa profesjonalistów i różnorodnego teoretycznego i filozoficznego zaplecza."

Skuteczność pomocy udzielanej swoim członkom bywa bardzo różna, każda grupa musi wypracować sobie własne kryteria skuteczności działania ze względu na cel, jaki sobie stawia.

W grupach samopomocy każdy uczestnik w każdym procesie spełnia podwójną rolę, będąc zarówno czynnikiem jego działania, wtedy gdy dotyczy on innych członków grupy, jak i celem gdy proces ten oddziałuje na jego zachowanie. Wzmocnienie dla danego zachowania uzyskane od kolegów w grupie może okazać się bardziej skuteczne od tego, które można by otrzymać od profesjonalisty.

Tak więc istnienie i funkcjonowanie takiej grupy oparte jest na zasadach psychospołecznych, uwzględnianie których pozwala na optymalizację samodoskonalenia osobistego oraz szeroko pojętego własnego warsztatu pracy.

Aby zapewnić maksymalną skuteczność funkcjonowania takiej grupy wsparcia dobrze jest monitorować przebieg procesu doskonalenia a za pomocą ewaluacji sprawdzić, jakie elementy wymagają skorygowania.

W tym celu przeprowadziłam badania jednego z elementów funkcjonowania Grupy Wsparcia, to jest oczekiwań wobec Grupy, jakie mają nauczyciele-wychowawcy, którzy uczestniczyli w takiej grupie. Wyniki tej ewaluacji posłużą do usprawnienia organizacji spotkań w roku następnym.

Ewaluacja to słowo pochodzące z języka francuskiego oznaczające oszacowanie lub określenie wartości, czasem również ocenę.

Ewaluacja to po prostu proces systematycznego zbierania, analizy i interpretacji danych związanych z oceną efektywności określonych przedsięwzięć - m.in. edukacyjnych.

W literaturze i praktyce pedagogicznej słowo to ma podobne znaczenie.

Ewaluacja systemu edukacyjnego jest procesem, który poprzez zbieranie informacji o warunkach, przebiegu i uzyskiwanych wynikach przy jego wdrażaniu, pozwala podjąć decyzję o jego dalszym stosowaniu i możliwościach ulepszania. Oczywiście na podstawie tej analizy można również dokonać oceny wyników uzyskiwanych przez nauczyciela.

Ewaluacja systemu edukacyjnego jest procesem, który poprzez zbieranie informacji o warunkach, przebiegu i uzyskiwanych wynikach przy jego wdrażaniu, pozwala podjąć decyzję o jego dalszym stosowaniu i możliwościach ulepszania. Oczywiście na podstawie tej analizy można również dokonać oceny wyników uzyskiwanych przez nauczyciela.

Ewaluację przeprowadza się zarówno w trakcie trwania procesu dydaktycznego - zwana jest wówczas ewaluacją bieżącą, jak i na koniec roku szkolnego lub cyklu edukacyjnego - ewaluacja końcowa.

Jeżeli ewaluację przeprowadza szkoła, a w zasadzie wyznaczeni nauczyciele mówimy wówczas o ewaluacji wewnętrznej. Jeżeli badanie ewaluacyjne przeprowadza wynajęta osoba lub instytucja, mówimy o ewaluacji zewnętrznej

Ewaluacja wewnętrzna przeprowadzana jest przez pracowników szkoły, czyli tych uczestników procesu dydaktycznego, którzy sami w nim uczestniczą. Dlatego czasem może wystąpić pominięcie lub uproszczenie pewnych zagadnień - chociażby poprzez stronniczą interpretację uzyskanych danych. Powoduje to zafałszowanie obrazu i stanu faktycznego badanej rzeczywistości. Z drugiej zaś strony dobrze przeprowadzona ewaluacja wewnętrzna pozwala najszybciej wywołać określone sprzężenie zwrotne powodujące korzystne zmiany w badanym procesie. Poza tym czasem nie dostrzega się pewnych zjawisk, do których się przywykło. Ewaluator z zewnątrz jest bardziej obiektywny. Jest też niezależny i zazwyczaj lepiej przygotowany.

Efektem przeprowadzonego badania powinno być sprawozdanie, które omawia wyniki i prezentuje je graficznie. W sprawozdaniu należy dokonać opisu badania: metodologia badania, kryteria, cele i wyniki wraz z omówieniem i wnioskami Wyniki badania warto przedstawiać w formie bazy danych.

Ewaluacja nie jest więc oceną jako taką, ani się do niej nie powinna sprowadzać. Dąży do wyjaśnienia rzeczywistości poprzez jej zrozumienie Na potrzeby niniejszej pracy została przyjęta definicja, w której ewaluacja jest przekazywaniem informacji zwrotnych uprawnionym osobom, przyczyniających się do polepszania jakości pracy, w odniesieniu do wspólnie przyjętych celów.

Przedmiotem ewaluacji może stać się większość zinstytucjonalizowanych działań, zorganizowanych z myślą o realizacji konkretnych celów.

W doskonaleniu kwalifikacji zawodowych nauczycieli należy najpierw określić wymagania i potrzeby. Przedmiotem ewaluacji więc będzie proces rozpoznawania potrzeb w zakresie doskonalenia nauczycieli wewnątrz szkoły oraz proces różnicowania między potrzebami poszczególnych nauczycieli co do ich doskonalenia, a potrzebami (wymaganiami) doskonalenia widzianymi z perspektywy instytucji. Na tej podstawie powstaną plany doskonalenia zawodowego. Przedmiotem ewaluacji może być zarówno realizacja tych planów doskonalenia (szkolnego oraz indywidualnych), to jest odpowiedź na pytanie na ile te plany zostały wykonane, jak i trafność tych planów, to jest stwierdzenie, czy ich wykonanie przyczyniło się do rozwiązania wybranego problemu oraz metauczenie się czyli zespołowe i indywidualne uczenie się w trakcie rozwiązywania wybranego problemu.

Na przedmiot ten należy spoglądać z różnych perspektyw, przy zastosowaniu różnych technik badawczych. Ważna jest perspektywa, jaką daje zastosowanie miar o charakterze statystycznym, jak i perspektywa budowana w oparciu o jakościowe, pogłębione analizy doświadczeń realizatorów i uczestników programów doskonalenia kwalifikacji zawodowych.

Ewaluacja prowadzona jest przy użyciu metod badawczych stosowanych i rozwijanych w ramach nauk społecznych. Spośród wielu metod H. Radnor wyróżnia:

indywidualny wywiad pogłębiony,

wywiady grupowe (dyskusje),

ankiety (kwestionariusze).

Specyfiką badań ewaluacyjnych w odróżnieniu do innych rodzajów badań jest znacznie większy udział badacza w realizacji badania. Badacz ewaluator uczestniczy w badaniu jako prowadzący wywiady pogłębione, obserwator, ankieter, moderator wywiadów grupowych. Nie do przecenienia są również wszelkiego rodzaju nieformalne kontakty podejmowane przez badacza w trakcie ewaluacji. Kontakty takie budują atmosferę wzajemnej współpracy i zaufania. Tak szeroko zakrojone uczestnictwo pozwala badaczowi poznać badany obiekt w jego złożonych wewnętrznych relacjach, indywidualnej specyfice, a zatem lepiej go zrozumieć.

Tematem pracy było zbadanie oczekiwań uczestników wobec Grupy Wsparcia, która funkcjonowała wśród pracowników pedagogicznych w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym pracujących z młodzieżą niedostosowaną społecznie.

Przedmiotem ewaluacji były oczekiwania nauczycieli-wychowawców, którzy zadeklarowali chęć dalszego uczestnictwa w takiej grupie w nowym roku szkolnym, dotyczące kierunku jej działania. W związku z tym została przeprowadzona ewaluacja bieżąca, która miała ona na celu usprawnienie funkcjonowania Grupy Wsparcia na podstawie wniosków z niej wypływających .

Ewaluacja została przeprowadzona metodą badań ankietowych. W tym celu powstał kwestionariusz, za pomocą którego zostały zebrane informacje na temat oczekiwań jakie mają nauczyciele-wychowawcy wobec Grupy Wsparcia, na podstawie swoich doświadczeń z uczestnictwa w ubiegłym roku szkolnym.

Impulsem do przeprowadzenia ewaluacji stał się fakt istnienia w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym Grupy Wsparcia, która na początku miała bardzo otwartą formułę. Spotkania odbywały się raz na dwa tygodnie od kwietnia do czerwca 2001r. Zaistnienie Grupy w ubiegłym roku szkolnym na okres trzech miesięcy miało funkcję pilotażową. Chciałam w tym czasie dowiedzieć się jak najwięcej o potrzebach i oczekiwaniach nauczycieli, aby w nowym roku szkolnym usprawnić organizację spotkań Grupy.

Ewaluacji poddano grupę dziesięciu nauczycieli-wychowawców pracujących w ośrodku z młodzieżą niedostosowaną społecznie, którzy byli uczestnikami Grupy. Wyniki ewaluacji mają zawęzić spektrum działania grupy zgodnie z oczekiwaniami i potrzebami uczestników.

Każdy z badanych został osobiście poproszony o wypełnienie kwestionariusza i słownie poinformowany o celu prowadzonej ewaluacji.

Na początku badania postawiłam hipotezę roboczą ("wniosek z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badacza np: podczas jego działalności dydaktyczno-wychowawczej"), że grupa wsparcia, która funkcjonowała w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym jest miejscem, gdzie uczestnicy mogą wprost rozmawiać ze sobą o nurtujących ich problemach zarówno osobistych jak i zawodowych. Ponadto grupa ta jest miejscem, gdzie uczestnicy uzyskują wsparcie w rozwiązywaniu tych problemów.

W celu weryfikacji powyższej hipotezy przeprowadziłam ewaluację w grupie nauczycieli-wychowawców za pomocą kwestionariusza skonstruowanego na potrzeby tych badań.

Sto procent badanych uznało, że podstawowym celem takiej Grupy jest zdobywanie nowych wiadomości z dziedziny zawodowej. Osiemdziesiąt dziewięć procent badanych uważa, że jednocześnie bardzo istotne jest, aby w ramach Grupy Wsparcia zdobywać nowe umiejętności wychowawcze. Ten sam odsetek badanych liczy również na szeroko rozumiana wzajemną pomoc (życzliwość, chęć niesienia pomocy). Siedemdziesiąt osiem procent oczekuje, że na spotkaniach Grupy będzie miejsce na omawianie własnych trudności w pracy wychowawczej. Czterdzieści cztery procent chciałoby, aby w ramach Grupy omawiać sytuacje wychowanków, a nawet podejmować decyzje co do ich dalszych losów. Dwadzieścia dwa procent badanych w Grupie widzi miejsce na odreagowywanie napięć osobistych. Po jedenaście procent badanych uważa, że Grupa może pomóc w uzyskaniu pomocy materialnej, rozwiązywaniu problemów osobistych, a też może być "towarzystwem wzajemnej adoracji".

W sferze osobistej badani potrzebują wsparcia przy rozwiązywaniu następujących problemów:

poprawa kontaktów interpersonalnych (wychowawcy - przełożeni, wychowawca - wychowawca),

brak umiejętności asertywnego zachowania,

otrzymywanie informacji zwrotnych na temat własnych postaw i zachowań,

uczenie się cierpliwości, panowania nad sobą,

pokonywanie nieśmiałości,

pokonywanie oporu przed nowościami,

wszystkie problemy osobiste rzutujące na pracę zawodową. W sferze zawodowej badani oczekują, że przez uczestnictwo w Grupie Wsparcia:

pogłębią swoją wiedzę na temat środków uzależniających,

zdobędą umiejętności jak zapobiegać uzależnieniom, jak rozpoznawać osoby uzależnione oraz jak z takimi osobami postępować,

otrzymają pomoc w rozwiązywaniu problemów w pracy zawodowej,

będą doskonalić swój warsztat pracy,

zintegrują grono pedagogiczne,

będą omawiać sprawy wychowanków bez kierowania się emocjami,

zdobędą wiedzę i umiejętności na temat agresji wśród młodzieży,

nauczą się radzenia sobie w trudnych sytuacjach,

zdobędą nowe pomysły na zajęcia,

ulegną poprawie relacje wychowawca - wychowanek

Celem przeprowadzonej ewaluacji cząstkowej było uzgodnienie kierunków działania Grupy Wsparcia i usprawnienie jej funkcjonowania. Na podstawie przeprowadzonego badania wyłonił się obraz Grupy, która przede wszystkim ma na celu poszerzanie wiedzy związanej z działalnością zawodową, zdobywanie nowych umiejętności wychowawczych, a wszystko to na podstawie analizy konkretnych sytuacji wychowawczych, z którymi na co dzień spotykają się uczestnicy Grupy. Jednocześnie uczestnicy oczekują na spotkaniach takiej sprzyjającej atmosfery, która zaowocuje szeroko rozumiana wzajemną pomocą i umożliwi dotykanie bardziej osobistych obszarów, które mniej lub bardziej rzutują na efektywność pracy zawodowej.

W hipotezie roboczej założono, że podstawowym celem istnienia Grupy jest udzielanie wsparcia w rozwiązywaniu problemów osobistych, a potem zawodowych. Badani punkt ciężkości przenieśli zdecydowanie na sprawy zawodowe. Potwierdza się natomiast założenie, że konieczna jest w Grupie atmosfera życzliwości aby można wprost rozmawiać ze sobą o nurtujących problemach.

Grupa Wsparcia jaka zafunkcjonowała w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Bielsku-Białej powstała z potrzeb jakie zgłaszali wychowawcy-nauczyciele pracujący w ośrodku. Nie mieli oni sprecyzowanych oczekiwań, ani pomysłu na działanie takiej Grupy, oczekiwali jedynie pomocy w rozwiązywaniu różnych problemów.

Na podstawie przeprowadzonej ewaluacji nasuwa się kilka wniosków, które pozwolą usprawnić działanie Grupy Wsparcia i lepiej odpowiedzieć na potrzeby jej uczestników.

Pierwszy wniosek dotyczy obszarów jakie mają dotykać omawiane tematy. Uczestnicy Grupy nie czują się ze sobą jeszcze na tyle bezpiecznie, aby rozmawiać o trudnościach i problemach osobistych, nawet tych, które bezpośrednio rzutują na pracę zawodową. W związku z tym organizując spotkania więcej czasu należy poświęcić na integrację Grupy, podnoszenie poczucia bezpieczeństwa, aby zachęcić uczestników do większej otwartości i szczerości. Uczestnicy Grupy najchętniej poruszaliby się w kręgu tematów zawodowych nie dotykających ich osobiście, chociaż część osób deklarowała gotowość omawiania własnych trudności w pracy wychowawczej.

Drugi wniosek wiąże się z oczekiwaniami, które wyrazili wszyscy uczestnicy Grupy aby w organizacji spotkań przewidzieć jak najwięcej miejsca na poszerzanie wiedzy zawodowej i doskonalenie umiejętności w rozwiązywaniu różnych problemowych sytuacji wychowawczych. Każde spotkanie powinno zawierać nowe wiadomości dla uczestników przygotowane na podstawie nowości w literaturze zawodowej. Każdy z uczestników w czasie dyskusji musi mieć możliwość podzielenia się własną wiedza, własnym doświadczeniem w pracy wychowawczej oraz własnymi trudnościami.

Trzeci wniosek dotyczy sposobu prowadzenia zajęć. Do tej pory nowe wiadomości, ciekawe przypadki wychowawcze były przygotowywane przez jedną i tą samą osobę prowadzącą. Z doświadczenia wynika jednak, że najskuteczniej wiedzę i umiejętności przyswaja się metodami aktywnymi. W związku z tym w nowym roku szkolnym przygotowanie i prowadzenie poszczególnych spotkań można proponować bardziej aktywnym i chętnym uczestnikom Grupy. Jest to zgodne z teorią Grup Wsparcia, gdzie nie ma jednego lidera, członkowie Grupy często zamieniają się rolami aby wzbogacać swoje doświadczenia.

Ostatni wniosek dotyczy konieczności przeprowadzania ewaluacji cząstkowych po każdym cyklu spotkań Grupy. Celem tych badań byłoby bieżące dostosowywanie programu spotkań Grupy do potrzeb i oczekiwań uczestników.

Opracowanie:
Alina Janik

Wyświetleń: 1186