STRES W SZKOLE.
JAK RADZIĆ SOBIE ZE STRESEM?
Cel:
1. Zapoznanie z terminologią, np.: stres, poziom stresu, skutki stresu.
2. Wdrażanie nauczycieli do niesienia pomocy sobie i swoim uczniom.
3. Udzielenie wskazówek pozwalających uczniowi i nauczycielowi radzić sobie ze stresem.
Forma: indywidualna, zespołowa, grupowa.
Metoda: eksponująco – praktyczna.
Pomoce: rzutnik, foliogramy, plansze, karty ćwiczeń indywidualnych, brystol, mazaki.
Tok zajęć:
I. Powitanie uczestników konferencji szkoleniowej.
II. Zawieszenie planszy ( wyświetlenie na ekranie foliogramu) z definicją stresu.
STRES ( w psychologii) – to stan ogólnej mobilizacji sił organizmu jako odpowiedź na silny bodziec fizyczny lub psychiczny (stresor).
STRES – to relacja między umiejętnościami radzenia sobie jednostki a wymaganiami stawianymi jej przez otoczenie.
Stres jest nieodłącznym towarzyszem naszego życia, towarzyszy nam prawdopodobnie od początku istnienia naszego gatunku. Już jako małe dzieci jesteśmy poddawani jego działaniu, kiedy np. musimy na urodzinach cioci przed zgromadzonymi gośćmi deklamować wierszyk, odpowiadać na lekcji na pytania nauczyciela, pisać klasówki, wykazywać się posiadaną wiedzą pisząc test kompetencyjny po VI klasie, zdawać maturę, egzaminy na studia itd. Jako dorośli żyjemy intensywniej, zmagamy się z obowiązkami zawodowymi i domowymi, narzekamy na ciągły brak czasu. Często stajemy przed koniecznością podejmowania decyzji warunkach niepewności. Zmagamy się z wysiłkiem fizycznym i umysłowym. Jesteśmy poddawani obserwacji i ocenie przez innych ludzi nic, więc dziwnego, że w naszym życiu towarzyszy nam ciągłe napięcie.
Każdy, kto przepracowal w szkole choćby kilka dni, wie, że szkoła jest miejscem, w którym stres staje się udziałem zarówno uczniów, jak i nauczycieli. W dobie bezstresowego wychowania zabrakło miejsca dla bezstresowych (czyli wolnych od stresu) nauczycieli. Obowiązki zawodowe i zaangażowanie w sprawy uczniów mogą sprawić, że stres osiągnie pewien optymalny poziom. Optymalny, czyli taki, który mobilizuje do działania, motywuje, wpływa na zwiększenie efektywności. Z drugiej strony jednak, stres — a w zasadzie przekroczenie pewnej granicy stymulacyjnej - może źle wpłynąć nie tylko na psychikę nauczyciela i ucznia, ale również na ich stan fizyczny.
Skutki zbyt niskiego poziomu stresu
- poczucie znudzenia i bezużyteczności,
- brak zainteresowania i zaangażowania,
- odpływ energii z ciała,
- depresja – przygnębienie,
- wmawianie sobie, że wszystko jest bez sensu,
- ukazywanie, że proste prace maja wartość bardzo wysokich zadań.
Skutki zbyt wysokiego poziomu stresu:
- Podwyższone ciśnienie krwi,
- przyspieszenie akcji serca,
- przyspieszony oddech,
- niestrawność, wymioty,
- suchość w ustach,
- ”gęsia skórka”,
- wzrost stężenia cukru we krwi,
- drżenie ręki,
- mylenie stron ciała,
- zwolniony refleks,
- lęk i zamęt w głowie,
- brak koncentracji.
Skutki optymalnego poziomu stresu
- odprężenie fizyczne i pozytywny przepływ energii w ciele,
- świadomość dobrej formy i właściwego funkcjonowania,
- wyostrzona uwaga i wiara we własne możliwości,
- szybki refleks przy podejmowaniu działań fizycznych i psychicznych,
- wysokie zainteresowanie, zaangażowanie w prace, Łatwość realizacji zadań.
Nie wszyscy tak samo
Często się zdarza, że ta sama sytuacja (stresor) wywoła u jednego
człowieka wszystkie oznaki stresu, a druga osoba w ogóle nie zareaguje lub nasilenie stresu będzie mniejsze. Dzieje się tak, ponieważ to nie sama sytuacja wywołuje stres, ale osobowość człowieka nadaje jej znaczenie - pozytywne lub negatywne.
Bardziej podatne na stres są osoby niecierpliwe, wrogo nastawione
do otoczenia, agresywne, żyjące w pośpiechu, nadmiernie
rywalizujące, dążące do celu za wszelką cenę. Natomiast u osób o
przeciwnych cechach (cierpliwych, pokojowo nastawionym, żyjących
bez pośpiechu, skłonnych do współpracy, zmierzających do celu bez walki) rzadziej dochodzi do nasilenia stresu.
Stres długotrwały
Powstaje on pod wpływem nasilonego stresora czy stresorów lub gdy
działają one w długim czasie. Może prowadzić do rozregulowania
organizmu.
Początkowo człowiek wykonuje czynności dużo wolniej. Potem pojawiają się problemy z przekazywaniem i odbiorem informacji, aż
w końcu następuje dezorganizacja życia i utrata kontroli nad sytuacją. Długotrwały stres może wywołać negatywne skutki zdrowotne, takie jak:
- choroby serca,
-chorobę niedokrwienną,
- zawał,
-zaburzenie rytmu serca,
- nadciśnienie tętnicze,
- chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy,
- wysoki poziom cholesterolu we krwi,
- nerwice,
- bezsenność,
- obniżenie odporności,
- zaburzenia miesiączkowania,
III. Rozdanie uczestnikom kart indywidualnych z pytaniami do uzupełnienia.
Karta ćwiczeń: NA CZYM POLEGA STRES?
• Opisz trzy sytuacje szkolne, w których czujesz się zestresowany
a)………………………………………………………………
………………………………………………………………..
b)………………………………………………………………..
………………………………………………………………..
c)………………………………………………………………
…………………………………………………………………
• Stres zawsze wywołuje u mnie następujące myśli:
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………….
…………………………………………………………………….
• Tym myślom towarzyszą odczucia fizyczne………………….
……………………………………………………………………..
……………………………………………………………………
……………………………………………………………………..
IV. Po wypełnieniu karty z pytaniami każdy z uczestników odczytuje
zapisane przez siebie odpowiedzi najpierw na pierwsze pytanie, potem na następne. Następnie wspólnie analizujemy odpowiedzi na zadane pytania.
V. Prowadzący dzieli uczestników na grupy, rozdaje materiały potrzebne do wykonania zadania ( kolorowe brystole, mazaki) i prosi aby I grupa spróbowała wypisać sytuacje srtesujące uczniów, II grupa sytuacje stresujące nauczyciela, a trzecia grupa zastanowiła się w jaki sposób radzą sobie ze stresem nasi uczniowie. Po wykonaniu zadania prosi przedstawiciela grupy o zawieszenie planszy i zrelacjonowanie swojego zadania.
SYTUACJE STRESUJĄCE UCZNIA
-już samo przyjście do szkoły,
- utrata poczucia bezpieczeństwa ( dotyczy to głównie młodszych dzieci),
- sprawdzian pisemny,
- niezapowiedziana kartkówka,
- nadmierne oczekiwania (ambicje) rodziców,
- mało interesujace zajęcia (nuda),
- wymagający nauczyciel,
- uzyskanie oceny niedostatecznej,
- strach przed odpowiedzią ustną,
- obawa ośmieszenia się (kompromitacji) przed klasą,
- złośliwości kolegów i nauczycieli,
- brak akceptacji wśród kolegów
- egzaminy (matura, badanie wyników klas VI),
- nieotrzymanie promocji do następnej klasy,
- wezwanie rodziców do szkoły,
- rozmowa z dyrekcją,
-domowe problemy.
SYTUACJE STRESUJĄCE NAUCZYCIELI;
- hospitacje, wizytacje,
- brak dyscypliny w klasie,
-nieprzygotowany do zajęć uczeń,
-lenistwo uczniów,
- złe wyniki
- wygórowane aspiracje rodziców wobec swoich dzieci,
- brak współpracy rodziców w procesie nauczaniu uczniów,
- roszczeniowe postawy rodziców wobec nauczyciela, szkoły,
- awans zawodowy,
- nadmiar obowiązków,
- nieżyczliwy kolega, koleżanka w pracy,
- niezdrowa rywalizacja między nauczycielami,
- kłopoty z przełożonym,
- niedocenianie pracy nauczyciela przez dyrektora,
- problemy pozaszkolne ( rodzinne, droga do pracy),
- problemy z prowadzeniem dokumentacji,
- brak dyscypliny na lekcji,
- publiczne wystąpienia,
- rozmowy z rodzicami,
- za krótkie przerwy,
- kontrole zewnętrzne,
- wyjazdy na wycieczkę,
- złe wyniki nauczania,
- przekazywanie niepomyślnych informacji,
- wykonywanie powierzonego zadania bez własnej akceptacji,
- niemożność rozwiązywania problemu ” od ręki’.
SPOSOBY UCZNIÓW RADZENIA SOBIE ZE STRESEM
- część uczniów nie radzi sobie w ogóle,
- część uczniów ”nie przejmuje się tym”,
- unikają sytuacji stresowych ( ucieczka ze szkoły, opuszczanie nielubianych lekcji),
- odkładają w czasie sytuacje stresowe ( próbują np. przełożyć sprawdzian,
”zagadać” nauczyciela),
- odwracają uwagę od źródła stresu wprowadzając nastrój zabawy( żarty, dowcipy),
- starają się wcześniej przygotować do stresującej sytuacji ( powtarzają materiał przed sprawdzianem, przygotowują się emocjonalnie np. do występu na akademii
- przyzwyczajają się do danej sytuacji( ” oswajają” się z powtarzającym się
stresującym doświadczeniem),
- zajmują się na lekcji ”czymś” innym,
- szukają wsparcia wśród przyjaciół,
- rozładowują napięcie spożywając duże ilości słodyczy,
- palą papierosy,
- oglądają programy telewizyjne,
- zajmują się sportem.
VI.W praktyce szkolnej problematyka stresu ma wielkie znaczenie zarówno dla uczniów jak, i nauczycieli. Ale my już wiemy co to jest stres, znamy przyczyny jego powstawania, wiemy, że nie możemy go uniknąć , ale
możemy mieć nad nim kontrolę i zaradzić jego skutkom. Odporność na stres emocjonalny naszych uczniów możemy zwiększyć. Nie poprzez unikanie sytuacji stresowych, ale poprzez stopniowe przyzwyczajanie do ich pokonywania. Będzie to polegało np. na powolnym zwiększaniu stopnia trudności zadań stawianych uczniowi do wykonania. Nasi wychowankowie znajdują się jeszcze w okresie rozwoju swojej osobowości i dlatego nie mają oni jeszcze odpowiednio wykształconych mechanizmów odpornościowych. Nauczyciel, który nie zna mechanizmu powstawania stresu może popełnić poważne błędy w postępowaniu z uczniami. Może to przynieś negatywne skutki doraźne ( złe wyniki egzaminacyjne), ale także być przyczyną nerwicy szkolnej, poważnych zaburzeń prowadzących do psychoz reaktywnych i zamachów samobójczych. Wiedza o stresie, rozwaga, wzajemna tolerancja, znajomość swoich wychowanków pozwala uniknąć ujemnych skutków szkolnego stresu.
Pamiętajmy, że nasze samopoczucie zależy głównie od nas samych! Starajmy się zawsze myśleć pozytywnie.
Zarówno nauczycielom jak i uczniom możemy poradzić, aby odkryli wartość czasu i zaplanowali sobie swój dzień. Można ułożyć sobie harmonogram dnia, w którym zaplanujemy wszystkie czynności stałe, oraz te, których nie lubimy, ale powinniśmy wykonać. Przeplatajmy czynności chętnie wykonywane z tymi nielubianymi. Pamiętajmy też, aby najtrudniejsze zadania planować na okres naszej największej aktywności. Warto zaplanować lekcje, przygotowywać wcześniej potrzebne materiały i pomoce dydaktyczne. A sprawdzanie prac domowych, sprawdzianów uczniowskich należy rozkładać sobie w czasie, aby nie ślęczeć nad ich sprawdzaniem po nocach. Dobrze też mieć przygotowanych kilka lekcji do przodu na zapas, aby żadna niespodziewana sytuacja nie mogła nas zestresować. Uczniom można by poradzić, aby przestali leniuchować i wzięli się do nauki.
W JAKI SPOSÓB NAUCZYCIEL MOŻE WZMOCNIĆ POCZUCIE
WŁASNEJ WARTOŚCI UCZNIA?
Okazujmy zainteresowanie każdym uczniem.
Witajmy się z uczniami tak, żeby było widać, że ich lubimy.
Rozmawiajmy na tematy osobiste podnoszone przez uczniów.
Podkreślajmy rzeczy dobre, a mniej mówmy o złych.
Bądźmy dobrymi modelami ról życiowych.
Słuchajmy co do nas mówią.
Sondujmy realacje.
Opracujmy wraz z uczniami konsekwentne metody postępowania w sytuacjach konfliktowych.
Zwracajmy się do uczniów po imieniu.
Nie używajmy przeziwisk, nie bądźmy złośliwi ani cyniczni.
Rozpoznawajmy uczniów na boisku, placu zabaw, ulicy.
Poznajmy szczególne umiejętności każdego ucznia.
Stopniowo zwiększajmy wymagania stawiane uczniom.
Unikajmy stawiania ultimatum.
Starajmy się nie osądzać.
Dzielmy się z rodzicami pozytywnymi uwagami o ich dziecku.
Opracujmy wspólnie z uczniami zasady obowiązujące obie strony.
Pytajmy uczniów o ich udział w zajęciach, np.: ”Czy podobało ci się to
ćwiczenie? Jak oceniasz własny udział w tym ćwiczeniu".
Informujmy uczniów o o decyzjach, które mogą ich dotyczyć.
Pomagajmy uczniom w formułowaniu i osiąganiu celów
JAK POMÓC SAMEMU SOBIE?
1. Rozładuj nagromadzone emocje przez: spacer, gimnastykę, pływanie, bieganie, tenis, gry zespołowe czy towarzyskie (planszowe lub karciane).
2. Zajmij się czymś, co sprawia Ci przyjemność (czytanie książki, pielęgnacja kwiatów, łowienie ryb, słuchanie muzyki).
3. Spróbuj medytacji.
4. Śmiej się! Śmiech burzy napięcie, rozjaśnia Twoją twarz, rozluźnia mięśnie, przywraca obiektywizm i ożywia nadzieję.
5. Nie zaniedbuj życia intymnego. To ważny sposób łagodzenia napięć.
6. Zadbaj o sposób życia - odżywiaj się prawidłowo, śpij odpowiednio długo, zaplanuj czas na rozrywkę.
7. Unikaj hałasu.
8. Nie bierz za dużo spraw na swoje barki.
9. Nie unikaj czytania poradników napisanych przez profesjonalistów.
10. Zaobserwuj i ocen swój stres. Dopóki nie nauczysz się identyfikować czynników wywołujących stres, dopóty nie będziesz potrafił/a sobie z nimi radzić. Dlatego notuj objawy stresów i sytuacje, podczas których się one pojawiają.
11. Pozwó1 sobie na odpoczynek. Nie mieszaj tego czasu z innymi zajęciami.
12. Oczekuj najlepszego. Nawet jeżeli spotka Cię rozczarowanie, czas przed nim przeżyjesz bez stresu.
13. Naucz się mówić ”nie”.
14. Zaakceptuj siebie ze wszystkimi zaletami i wadami. Pamiętaj, że nikt nie jest doskonały! (Choć doskonalenie jest wskazane).
VII. Ćwiczenia oddechowe.
Bardzo prostą i niekosztowną metodą radzenia sobie ze stresem są ćwiczenia oddechowe. Przynoszą ulgę i są proste w wykonaniu. Ma to jeszcze tę zaletę, że można je wykonywać w każdym miejscu, nawet na przerwie między lekcjami. Wystarczy wygodnie usiąść i oddychać powoli, kontrolując tempo i głębokość oddechu.
Proponuję uczestnikom wykonanie ćwiczenia. Pierwsze 10 oddechów wykonujemy z otwartymi oczami. W tym czasie skupiamy całą uwagę na oddechu; na tym jak powietrze wpływa do płuc i jest wydychane. Po tych kilku oddechach zamykamy oczy i oddychamy dalej w takim samym tempie i z taką samą głębokością. Na tym etapie staramy skupić się tylko na oddechu i nie myśleć o niczym innym. Po około 4- 5 minutach otwieramy powoli oczy i bierzemy jeszcze trzy, cztery głębsze oddechy. Przez pierwszy miesiąc wszystkie oddechy wdychamy i wydychamy nosem.
VIII. Zakończenie zajęć.
Pamiętajmy też co powiedział kanadyjski badacz Hans Selye ”
Całkowita wolność
od stresu to śmierć”.
Zmiana sposobu myślenia pomaga walczyć ze stresem. Starajmy się zawsze myśleć
pozytywnie. Jeśli dostanę jedynkę ze sprawdzianu – pouczę się jeszcze i poprawię ocenę ustnie lub napiszę sprawdzian poprawkowy. Poradzę sobie.
Literatura:
Z.Gaś, Kierunki działań profilaktycznych. Pracownia wydawnicza Fundacji ” Masz
szansę”, Lublin 1994.
A. Kępiński, Lęk. PZWL. Warszawa 1987.
J. Mellibruda, Ja, ty, my. Nasza Księgarnia, Warszawa 1980.
H. Olechnowicz. Dziecko własnym terapeutą. PWN, Warszawa 1995.
D. Stańczyk, Jak radzić sobie ze stresem. Wychowawca
Opracowanie: mgr Mirosława Kuśka
wicedyrektor SP Nędza
