Jak rozpoznać ucznia utalentowanego i sprawić by w publicznej szkole jego talent był rozwijany?

Dokonać z łatwością czegoś,
co jest trudne dla innych - to talent;
móc uczynić coś,
co dla talentu jest niemożliwe - to geniusz.
Jremy Bentham-prawnik, filozof i ekonomista angielski


Zdaniem Gardnera inteligencja to nic innego jak "intelektualna zdolność człowieka do rozwiązywania problemów społecznych oraz efektywnej pracy umysłowej". Jej konsekwencją jest również zdolność do poszukiwania lub tworzenia problemów, co staje się podstawą przyswojenia nowej wiedzy. Gardner uważa ponadto, że inteligencja może pojawić się u człowieka tylko w odpowiednim kontekście kulturowym: "Ideały i wartości różnią się od siebie, czasem nawet radykalnie, w zależności od otoczenia kulturowego.".

Siedem rodzajów inteligencji Gardnera to pogrupowane zdolności i umiejętności nie do końca wyliczalne. Gardner opisuje je następująco:
1. Lingwistyczna: umiejętność posługiwania się językiem, wzorami i systemami.
2. Matematyczna i logiczna: umiłowanie precyzji oraz myślenia abstrakcyjnego i ustrukturalizowanego.
3. Wizualna i przestrzenna: myślenie obrazowe, umiejętne korzystanie z map, diagramów i tabel, wykorzystanie ruchu towarzyszącego procesowi uczenia się.
4. Muzyczna: wrażliwość emocjonalna, poczucie rytmu, zrozumienie złożoności muzyki.
5. Interpersonalna: łatwy kontakt z innymi ludźmi, umiejętności mediacyjne, dobra komunikatywność.
6. Intrapersonalna: automotywacja, wysoki poziom wiedzy o samym sobie, silne poczucie wartości.
7. Kinestetyczna: dobre wyczucie czasu, uzdolnienia manualne, duże znaczenie zmysłu dotyku, ruchliwość, dobra organizacja przestrzenna.

Prace różnych naukowców nad przyspieszonym uczeniem się dowodzą, iż rozwój pełnego zakresu inteligencji wspomaga proces trwałego uczenia się, a efektywne nauczanie powinno dostarczać okazji do rozwijania wszystkich typów inteligencji.

W Wielkiej Brytanii istnieje tendencja do wartościowania tego, co podlega ocenie, a nie do oceniania tego, co wartościowe.

Zatem uczeń zdolny to taki, który w podobnych warunkach przewyższa innych uczniów w wykonywaniu tych samych czynności i działań. Osiągnięcia ucznia zdolnego w nauce i w innych wybranych dziedzinach są najczęściej wysokie, oryginalne i twórcze. Legitymuje się on prawie zawsze wysokim lub bardzo wysokim poziomem zdolności ogólnych i specjalnych. Uczniowie uzdolnieni przejawiają wysokie zdolności do określonej działalności, tzn.: szybkiego uczenia się pod kierunkiem nauczyciela, skutecznego uczenia się samodzielnego, rozległego i swobodnego przenoszenia wyników nauki na dziedziny i sytuacje pokrewne, osiągnięcia w wyniku nauki więcej niż przeciętnej sprawności działania.

Wobec tego czemu występują taki sytuacje:
"Ludzie tacy jak ja są świadomi swoich uzdolnień już w wieku lat ośmiu, dziewięciu, dziesięciu... Zawsze zastanawiałem się: "Dlaczego nikt mnie wtedy nie odkrył? Czy w szkole nie widzieli, że jestem mądrzejszy od innych? Czy nauczyciele też są głupi, że wszystko czego mnie uczyli to informacje, których nie potrzebowałem?" To było dla mnie oczywiste. Dlaczego nie posłano mnie do szkoły artystycznej? Dlaczego nade mną nie pracowali? Byłem inny, zawsze byłem inny. Dlaczego tego nie dostrzegano?"
John Lennon

Zadatki zdolności istnieją w naturze człowieka, a ujawniają się i rozwijają w działaniu. S.L. Rubinsztaj (1962) stwierdza, iż zdolność to "skomplikowana syntetyczna cecha człowieka, która określa jego przydatność do działania". Zdaniem N.S. Lejtesa (1966) zdolności to: "psychiczna cechy osobowości, które są podstawą sprawnego wykonywania określonych rodzajów działalności". A.Z. Pietrasiński (1975) pisze: "zdolnościami nazywamy takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu". J. Reykowski odróżnia dwa rodzaje zdolności: zdolności "naturalne" i zdolności "rzeczywiste". Zdolności naturalne według niego są determinowane głównie czynnikami natury genetycznej. Zdolności rzeczywiste są wynikiem uczenia się ale powstają na podłożu zdolności naturalnych.

Problem rozpoznawania zdolności i identyfikowania jednostek zdolnych jest ważnym zarówno ze względu na możliwość odpowiedniego stymulowania ich rozwoju, jak i z uwagi na znaczenie wykorzystywania zdolności ludzkich dla funkcjonowania nowoczesnego społeczeństwa i jego rozwoju. Z punktu widzenia odpowiedniego stymulowania rozwoju jednostek zdolnych ważne znaczenie ma możliwie wczesne ich rozpoznanie, gdyż wczesne etapy rozwoju mają istotne znaczenie dla kształtowania się zdolności, zwłaszcza w pewnych kierunkach (np. zdolności muzyczne, matematyczne).

Do wykrywania zdolności intelektualnych, a więc i wyodrębnienia jednostek zdolnych, w grupach pod tym względem nie wyselekcjonowanych, służą różne wypracowane przez psychologię metody, a przede wszystkim testy inteligencji i zdolności specjalnych oraz - jeśli chodzi o pozaintelektualne właściwości osób uzdolnionych - testy osobowości. Jednakże, jak już była o tym mowa, zdolności poznaje się najlepiej poprzez obserwację procesów i wyników działalności uczniów. Możliwość takiej obserwacji mają przede wszystkim rodzice i nauczyciele. Oni też w pierwszej kolejności mogą zwrócić uwagę na dzieci wyróżniające się wysokimi lub wybitnymi zdolnościami w jakimś kierunku. Utrudniają to stereotypy dziecka (ucznia) zdolnego, podczas gdy jednostki zdolne - podobnie jak inne dzieci - wykazują znaczne różnice indywidualne. Z tych też względów trudno ustalić listę cech, którym powinien i mógłby odpowiadać w całości konkretny uczeń, którego można by uznać za zdolnego. Niemniej jednak ponawiane są próby sporządzenia takich list (m.in. French, 1964; Ward, 1975; Hoyle i Wilks, 1975). Zawierają one z reguły wykaz mniej lub bardziej szczegółowych cech charakteryzujących intelekt, osobowość i aktywność jednostek wyrażających się pod względem poziomu zdolności intelektualnych. Ważne jest tu rozróżnienie między zdolnościami potencjalnymi a tymi, które wiążą się z osiągnięciami w nauce szkolnej. Słowem, wnikliwa obserwacja sposobów uczenia się i myślenia oraz zachowania się dzieci może stanowić bardzo dobrą podstawę do wyodrębnienia uczniów zdolnych w klasie szkolnej. Obserwacje takie są w pełni dostępne dla nauczycieli. Pamiętać jednak trzeba, że nie wszystkie wymienione właściwości występują u każdego z uczniów potencjalnie zdolnych. U dzieci zdolnych ze środowisk o niskiej kulturze mogą wystąpić tylko niektóre z nich.

Nie wolno pozostawić jednostek zdolnych własnemu losowi, gdyż wiąże się to nie tylko ze stratą dla nich, ale i dla zbiorowości. Intelektualnie uzdolnieni uczniowie wymagają organizowania indywidualnych zajęć stymulujących rozwój. W pewnym stopniu ułatwia to także sfera rozbudowanych zajęć pozalekcyjnych. Jednak uczniów zdolnych w szkole publicznej musimy kształcić w normalnych warunkach pracy, gdzie jedną z form skupiających działania związane z kształceniem jest tradycyjna lekcja To właśnie w pracy lekcyjnej przede wszystkim odbywa się proces rozwoju myślenia uczniów, wzbogacania ich wiedzy, kształcenia umiejętności i nawyków oraz postaw. Od mojej pracy, od metod i form nauczania zależy na ile uda mi się nakłonić uczniów do uczestnictwa w procesie nauczania i uczenia się.

Dlatego staram się podnieść poziom i efektywność procesu dydaktyczno-wychowawczego poprzez wzbogacanie i różnicowanie takich form pracy z uczniami jak:
- rozwijanie zainteresowań twórczych,
- kształcenie wielopoziomowe i zróżnicowane, przydzielając dla uczniów zdolnych zadania trudniejsze oraz dodatkowe informacje z danej dziedziny wiedzy, wymagać od uczniów zdolnych większego uszczegółowienia tematu,
- stawianie i rozwiązywanie problemów,
- metody uaktywniające obserwację, myślenie i wzbogacające język uczniów
- rozwijanie samodzielności według indywidualnego tempa oraz usamodzielnianie przez obudowywanie emocjonalno- motywacyjne zamierzeń i planów,
- indywidualizację procesu dydaktycznego, zadań trudniejszych, zadań do wyboru,
- kształtowanie postaw i dyspozycji twórczych w wybranych dziedzinach,
- kształtowanie właściwej wspólnoty uczniowskiej przez eliminowanie atmosfery lęku i zagrożenia stymulującej twórczą aktywność dzieci i młodzieży.

Można jeszcze stworzyć specjalną organizację procesu dydaktyczno-wychowawczego, która może pójść w takich kierunkach jak:
- przyspieszyć tempo nauki, przez wcześniejsze kierowanie do szkoły o specjalnym profilu,
-na podstawie orzeczenia PPP przygotować specjalny program lub indywidualny tok nauczania
- uczenie zgodnie z indywidualnym tempem, stwarzanie uczniom zdolnym warunków i możliwości wyboru niektórych partii materiału.

Dobry pedagog wskazuje różne możliwości, otwiera umysły, ale nie steruje wyborami, pozwala na samodzielne i twórcze myślenie.

BIBLIOGRAFIA
Borzym: "Uczniowie zdolni", Warszawa 1979 r
Encyklopedia popularna PWN, wyd, PWN, Warszawa 1982
Fontana D., Psychologia dla nauczycieli, wyd. Zysk i S-ka

Opracowanie: Waldemar Pączkowski

Wyświetleń: 654