Rola nauczyciela w procesie kształtowania postawy tolerancji

Wychowanie dla tolerancji i przez tolerancje powinno między innymi zmierzać w kierunku poszukiwania dróg pośrednich między krańcowościami przymusu i samowoli, koniecznością indywidualizacji jednostki a niedopuszczania do wybujałego indywidualizmu, edukacją do wolności a kształtowaniem poczucia odpowiedzialności, rozwijania tendencji twórczych i innowacyjnych innowacyjnych utrwalaniem dyscypliny i umiejętności podporządkowania się, uświadamianiem uczniowi jego praw i jednoczesnym konsekwentnym egzekwowaniem jego obowiązków członka społeczności szkolnej.1

W omawianym zakresie edukacji postawa tolerancji nauczyciela wobec uczniów powinna się harmonijnie splatać z czynnościami wdrażania wychowanków do przejmowania i przestrzegania zasady tolerancji w życiu społecznym. Nauczyciel żywiący wobec postawę tolerancji ( wyrozumienia ) powinien między innymi :

przejawiać gotowość służenia radę i pomocą wychowankom, a nie ujawniać braku zainteresowania sprawami z jakimi się uczniowie do niego zwracają; wychodzić naprzeciw nim, spełniać ich życzenia w zakresie określonych wymagań i prób; zawsze je dokładnie rozważyć zanim powie "nie";

rozumieć, że są młodzi i wielu rzeczy jeszcze się uczą; nie traktować ostro drobnych przewinień młodzieży, niw wypominać ustawicznie "my byliśmy lepsi", nie ironizować problemów młodych ludzi jako dziecinnych, uwzględniać ich życie uczuciowe, uznawać modne ubieranie się;

przyjmować usprawiedliwienia, kiedy uczeń z ważnych powodów nie mógł przygotować się do lekcji; w niewykonanym obowiązku nie dostrzegać od razu lekceważenia, nie wyśmiewać się z ucznia jeśli czegoś przypadkowo nie wie,

zrozumieć przyjaźń dziewcząt chłopców; uznać, że oprócz uczenia się uczniowie mają także inne troski i kłopoty; akceptować zabawy i rozrywki organizowane przez wychowanków; rozwiązywanie wykroczeń uczniów przez wyjaśnienie a nie krzykiem, pozwalanie im na tłumaczenie się ze swoich niedociągnięć; respektowanie zasad sprawiedliwości itp.2 Respektowanie przytoczonych postulatów może niezwykle dodatnio wpłynąć na atmosferę tolerancji w szkole jak również decydować o skuteczności działań wychowawczych omawianym zakresie.

Wychowując młode pokolenie w duchu tolerancji nauczyciel powinien tolerować niezależność w postawach, dzięki której motywem działania jest podjęcie optymalnej decyzji jednostkowej lub grupowej, a niechęć osiągania osobistych korzyści poprzez podporządkowanie się oczekiwaniom nauczyciela lub zespołu.

Wychowawca kierujący się zasadą tolerancji powinien zawsze pamiętać o godności ucznia. Każde dziecko- co akceptuje Romana MIller- a więc i to, które kłamie, kradnie, jest bezczelne czy agresywne, musi odczuwać życzliwość (co nie znaczy pobłażanie dla tych czynów). Doświadczenie wskazuje, pisze autorka, że uczniowie trudni potrzebują więcej życzliwości i tolerancji, gdyż są nadmiernie wrażliwi na punkcie swojej godności osobistej. Stąd też nagany, czy domaganie się natychmiastowej zmiany zawodzą. Potrzeba wiele cierpliwości taktu pedagogicznego aby stopniowo odwieść ich od negatywnych zachowań, włączyć do konstruktywnej pracy, przywrócić wiarę w siebie.4

Kształtując postawę tolerancji nauczyciel powinien posiadać choć przybliżone rozeznanie w przyczynach postępowania ucznia. Tolerancja przejawiana przez nauczyciela oraz stosowana kara wychowawcza (co nie znaczy-nietolerancja) muszą wiązać się zawsze dążeniem do wnikania w przyczyny zachowania ucznia: wewnętrzne (pozostające w nim samym-niedostatek wiedzy i umiejętności, brak starań itp.) i zewnętrzne (pozostające poza nim-wina rodziców, szkoły itp.) Należy jednak pamiętać, iż oba rodzaje przyczyn pozostają w ścisłym sprzężeniu zwrotnym. Trzeba też stale pamiętać o wieku rozwojowym wychowanka, ponieważ inaczej należy pojmować tolerancję w klasie pierwszej szkoły podstawowej a inaczej w klasie pierwszej liceum.5

W wychowaniu dla tolerancji i przez tolerancje należy inspirować szereg działań ucznia, dzięki którym będzie się kształtować, rozwijać i utrwalać omawiana postawa:

inspirować samodzielność ucznia: praktyczną i intelektualną (w nauce, pracy, zabawie poprzez ekspresję artystyczną);

uczyć poszukiwania wiedzy, weryfikacji praw nauki (skłaniać do rozwiązywania nowych problemów, podejmować dyskusje na temat prawdy, piękna i ich kryteriów, podejmować rozważania na temat wolności, samodzielności, odwoływać się do wzorów osobowych żywych ludzi i postaci literackich itp.);

obligować wychowanków do pełnienia odpowiedzialnych funkcji społecznych w życiu szkolnym, włączyć do współpracy z dorosłymi, stawiać w sytuacjach, w których jest konieczna obrona własnego stanowiska, reprezentowania interesów grupy;

uczyć pracy na rzecz innych, poświęcenia dla dobra ogółu, powściągliwości i ostrożności w wydawaniu opinii oraz śmiałości w podejmowaniu decyzji itp.

Okazją do kształtowania postawy tolerancji powinny stać się lekcje języka polskiego czy historii. One to właśni, poprzez spory i dyskusje, muszą uczyć wychowanka kategoriami historycznymi i politycznymi, wskazywać wartości, które wnoszą do życia społecznego idee tolerancji i poszanowania godności człowieka. Wychowywać dla tolerancji może tylko szkoła bogata sytuacyjnie, aktywna i nie obciążona grzechem werbalizmu.6

Zygmunt Mysłakowski twierdził, że nauczyciel, który ma poczucie pewności siebie (w pozytywnym tego słowa znaczeniu) w obcowaniu z uczniami, wynikające z zamiłowania oraz umiejętności pedagogicznych, z posiadanego taktu-nie będzie się bał swobody, ufności i spontaniczności w zachowaniu młodzieży, a nawet dostrzeże w nich jedną z najskuteczniejszych dróg oddziaływania wychowawczego. Występująca tu swoboda i żywiołowość muszą się mieścić w pewnych granicach, które wyznacza osobowość wychowawcy (jego możliwości działania i oddziaływania znane wychowankom).7

Kształtowanie ducha tolerancji wymaga od nauczycieli najwyższych kwalifikacji moralnych oraz pełnego szacunku dla drugiego człowieka.8 Nauczyciele otwarci i tolerancyjni bez względu na to, jaki przedmiot wykładają łatwiej i skutecznie kształtują postawy otwartego umysłu i tolerancji młodzieży szkolnej. Wychowanie do tolerancji i w duchu tolerancji zaczyna się w szkole kształcące przyszłych pedagogów.

LITERATURA
1. Komar W., "Problemy wychowania dla tolerancji" w: "Życie Szkoły" nr11-12/1983.
2. Śtefanowić J. Psychologia wzajemnych kontaktów nauczycieli i uczniów. Warszawa WsiP 1975, s.110 i następne.
3. Obuchowski K., Człowiek intencjonalny. Warszawa Wydawnictwo "Żak" 1993.
4. Miller R., Psychoterapia i wychowanie, w: red.Dąbrowski K., Zdrowie psychiczne. Warszawa PWN 1981 s.285-289.
5. Komar W., "Problemy wychowania dla tolerancji" w: "Życie Szkoły" nr 11-12/1983..
6. Tamże.
7. Mysłakowski K., Kształcenie i doświadczenie. Warszawa PZWS 1961, s.263.
8. Kawalec M. "Dialog i monolog: dwa oblicza szkoły" w: "Lider" nr9/1995, s.3.

Opracowanie: Ewa Miętka

Wyświetleń: 5737