Elementy diagnozy logopedycznej

Termin diagnoza pochodzi od greckiego wyrazu diagnosis, który oznacza różnicowanie, osądzanie.

R.Ossowski (1999, s.243) podaje, że "W praktyce diagnoza dotyczy takich czynności, jak opis objawów (np. choroby) oraz ustalenie rodzaju zaburzenia na podstawie objawów ", jest to diagnoza w sensie węższym. Ten rodzaj diagnozy nazywa się w medycynie diagnozą nozologiczną (nozologia - klasyfikacja chorób) lub szerzej biorąc - diagnozą klasyfikacyjną albo typologiczną (Ziemski 1973).

Diagnoza klasyfikacyjna jest wstępnym określeniem badanego stanu rzeczy, zaszeregowującym badane zjawisko do pewnego typu, wymagającym dalszego uściślenia przez dokładny opis cech zjawiska, ustalenie jago fazy rozwoju, podanie wyjaśnień przyczynowych, celowościowych, a także określenie przewidywanego dalszego rozwoju.

Diagnoza typologiczna natomiast, określa stosunek badanego zjawiska do jednego lub kilku typów, podaje swoisty kompleks cech należących do pewnych typów oraz stopień ich natężenia (Ziemski 1973).

Obok ustalenia typu, gatunku następnym zadaniem diagnostycznym jest - według St.Ziemskiego (1973) - przyczynowe wyjaśnienie badanej sytuacji. Ten typ diagnozy stanowi diagnoza genetyczna (kauzalna), rozkładająca złożone zjawisko badane na proste składniki, szukająca wyjaśnienia uwarunkowania przyczynowego spostrzeganych objawów na podstawie zebranych danych o wcześniejszych fazach owego zjawiska oraz na podstawie wiedzy o prawidłowościach przyczynowych zjawisk tej dziedziny.

Trzeci zadaniem diagnostycznym jest wyjaśnienie znaczenia dla danego układu, np. organizmu, występujących objawów patologicznych i ustalenie stopnia ich szkodliwości. Ten typ diagnozy, podający wyjaśnienie celowościowe badanego zjawiska jednostkowego St.Ziemski (1973) nazywa diagnozą znaczenia albo celowościową.

Diagnoza fazy jest czwartym typem diagnozy cząstkowej. Zadaniem diagnostycznym jest tu ustalenie na podstawie występujących objawów fazy choroby lub badanego zjawiska.

Ostatni człon pełnej diagnozy to przewidywanie, jak badane zjawisko może lub powinno się rozwinąć. Jest to diagnoza prognostyczna - piąty typ diagnozy cząstkowej. Prognoza jest wprowadzeniem wniosków z wcześniej ustalonych elementów diagnozy, stanowi ich dopełnienie.

Wszystkie typy diagnoz cząstkowych pozwalają określić gatunek albo typ, fazę, genezą, znaczenie i przewidywany rozwój badanego zjawiska. Stanowią etapy, stadia rozwiniętej diagnozy, mogą występować w różnej kolejności w zależności od potrzeb i posiadanej wiedzy. Diagnoza w szerszym sensie jest to więc "... rozpoznanie badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do znanego typu albo gatunku, przez przyczynowe i celowościowe wyjaśnienie tego stanu rzeczy, określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego dalszego rozwoju "(Ziemski 1973).

Stawiając diagnozę psycholog, pedagog czy logopeda nie może ograniczać się tylko do zakwalifikowania badanego stanu rzeczy, lecz musi uwzględniać jego przyczyny, fazę rozwoju, znaczenie dla ogólniejszej sytuacji przez prognozę (Ziemski 1973).

Diagnoza logopedyczna stanowi określony sposób postępowania badawczego, które ma na celu potwierdzenie lub wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmu. Występujące objawy ustala się na podstawie danych z obserwacji i wywiadu, prób i testów językowych. Wyniki badań uzupełniających (psychologicznych, pedagogicznych, neurologicznych, audiologicznych, ortodontycznych, fonitrycznych i innych) są podstawą do dokonania oceny jakościowo-ilościowej zachowań językowych (G.Jastrzębowska, O.Pele-Pękała w Logopedia, red. T.Gałkowski, G.Jastrzębowska 1999). Postępowanie logopedyczne - zdaniem S.Grabiasa (1997, s.16) - ma "... dostarczyć stwierdzalnych empirycznie zjawisk (załóżmy, że w wypadku logopedii są to rozmaite przejawy zaburzeń mowy), a następnie dokonać ich objaśnienia. Pełny opis (deskrypcja) i wyczerpujące wyjaśnienie zjawiska (eksplikacja) umożliwiają postawienie dalszego kroku badawczego, jakim jest tworzenie prognoz (aplikacja), polegające na budowaniu programów postępowania naprawczego. Te sam autor (1977, s.30) podaje również iż, "Ustalenie inwentarzy anormalnych zachowań językowych stanowi ważny etap pracy nad programami terapeutycznymi. Jednakże również ważnym etapem tej pracy musi być orzekanie pozytywne - przynosi je odpowiedź na pytanie: jaką kompetencję językową i komunikacyjną oraz jaką wiedzę o rzeczywistości diagnozowana osoba ma i jakimi sprawnościami komunikacyjnymi dysponuje ?".

Zgodnie z obowiązującą procedurą poznania naukowego każda czynność diagnostyczna wymaga zrealizowania pewnych ustalonych etapów:
I. postawienie problemu,
II. wysunięcie hipotezy,
III. weryfikacja hipotezy (Lewicki 1978).

Wymienione etapy wyróżnia się też w procesie diagnozowania logopedycznego, przy czym każdy z nich składa się z ściśle ustalonych faz. (G.Jastrzębowska, O.Pelc-Pękała w: Logopedia, red. T.Gałkowski, G.Jastrzębowska 1999).

Dobra diagnoza stanowi podstawę realnego planowania i celowego organizowania wszelkich poczynań - tak, aby ich skutki były jak najbardziej pomyślane dla projektanta i wykonawcy (T.Kotarbiński 1970).


LITERATURA
Grabias S., Mowa i jej zaburzenia, "Audiofonologia "1977, t.10.
Jastrzębowska G., Pelc-Pękała O., Metodyka ogólna diagnozy i terapii logopedycznej w: Logopedia red. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Opole 1999, Wydawnictwo Uniwersytet Opolski.
Lewicki A., Psychologia kliniczna, Warszawa 1978.
Ossowski R., Z teorii i praktyki rehabilitacji, Bydgoszcz 1999, Wydawnictwo WSP.
Ziemski St., Problemy dobrej diagnozy, Warszawa 1973, Wiedza Powszechna.

Opracowanie: Ewa Miętka

Wyświetleń: 3937