Placówki opiekuńczo-wychowawcze w dobie reformy oświaty

I. GENEZA SYSTEMU OPIEKI NAD DZIECKIEM
II. PODSTAWY PRAWNE SYSTEMU OPIEKI NAD DZIECKIEM
III. ZAŁOŻENIA REFORMY OPIEKI NAD DZIECKIEM
1. DECENTRALIZACJA SYSTEMU OPIEKI NAD DZIECKIEM
2. PRZEKAZANIE SYSTEMU OPIEKI NAD DZIECKIEM DO RESORTU POLITYKI SPOŁECZNEJ
3. PRORODZINNY SYSTEM OPIEKI NAD DZIECKIEM
IV. FORMY OPIEKI NAD DZIECKIEM A REFORMA
4. RODZINA ZASTĘPCZA
5. POGOTOWIE RODZINNE
6. DOM DZIECKA
7. INTERNAT


I. Geneza reformy systemu opieki nad dzieckiem

Konieczność zmian w systemie sprawowania opieki nad dzieckiem w Polsce, postulowana była głośno, zarówno przez teoretyków jak i praktyków zajmujących się opieką i wychowaniem już od połowy lat dziewięćdziesiątych. Na fali tych dyskusji Ministerstwo Edukacji Narodowej opracowało dokument "Kierunki zmian w systemie opieki nad dzieckiem 1997 - 2003" postulując:
- konieczność stworzenia prorodzinnego systemu opieki nad dzieckiem
- "odstąpienie od inwestowania w rozwój instytucji na rzecz niesienia pomocy rodzinie i dziecku", pieniądze winny iść na dziecko bez względu na formę opieki
- stworzenie systemu różnorodnych form opieki i zintegrowanych działań dostosowanych do faktycznych potrzeb dziecka.

II. Podstawy prawne reformy systemu opieki nad dzieckiem

Reforma systemu opieki nad dzieckiem, zwana też piątą reformą społeczną , została wprowadzana w życie od 1.01.1999r, wraz z reformą administracyjną oraz reformą systemu edukacji i regulują ją akty prawne związane z tymi reformami.
Dodatkowymi podstawami prawnymi są ustawy:
- z 8.07.1999r. o nowelizacji ustawy o pomocy społecznej
- z 18.02.2000r. wprowadzająca modyfikacje w funkcjonowaniu rodzin zastępczych.

III. Założenia reformy systemu opieki nad dzieckiem

1. Decentralizacja systemu opieki nad dzieckiem
Wraz z reformą administracji nastąpiło przekazanie zadań i kompetencji w dziedzinie opieki nad dzieckiem, z których większość do tej pory przypisana była kuratoriom oświaty, jednostkom samorządu terytorialnego.
Gminy zobowiązane zostały do prowadzenia:
- szkół podstawowych i gimnazjów
- przedszkoli i żłobków
- ośrodków pomocy społecznej
- zapewnienia podstawowej pomocy ambulatoryjnej.
Powiatom przyznano prowadzenie:
- szkół ponadgimnazjalnych
- instytucji opiekuńczo-wychowawczych takich jak: domy dziecka, rodzinne domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, wioski dziecięce, młodzieżowe ośrodki opiekuńczo-wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, świetlice i kluby środowiskowe.
Od samorządów oczekuje się, iż:
- przełamią resortowe podziały w systemie świadczeń nad dzieckiem
- skoordynują działania wszystkich działających na ich terenie instytucji i organizacji
- podniosą efektywność działania systemu opieki nad dzieckiem
- poprowadzą spójną politykę opiekuńczą.

2. Przekazanie systemu opieki nad dzieckiem z kompetencji resortu oświaty do resortu polityki społecznej.
Wraz z reformą administracji rozpoczął się proces przekazywania z systemu oświaty do systemu opieki społecznej zadań i kompetencji dotyczących rodzin zastępczych i niekonsekwentnie części placówek opiekuńczo- wychowawczych i resocjalizacyjnych. Do koordynacji działań w zakresie opieki nad dzieckiem powołano w systemie pomocy społecznej nową instytucję Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, której przypisano odpowiedzialność za funkcjonowanie rodzin zastępczych /na, które kładzie się nacisk w reformie opieki nad dzieckiem/.

3. Prorodzinny system opieki nad dzieckiem.
Najważniejsze trendy w reformowaniu opieki zinstytucjonalizowanej to :
- zmiejszenie liczby ośrodków stałego pobytu oraz ilości dzieci tam umieszczonych;
- tendencja do tworzenia niewielkich form opieki nad dzieckiem;
- większe zróżnicowanie form pomocy oraz tworzenie nowych form pomocy np. profesjonalnych rodzin zastępczych czy pogotowia rodzinnego;
- zmiana podejścia do wieku dzieci umieszczanych w zinstytucjonalizowanych formach opieki tzn. należy unikać umieszczania w nich małych dzieci, dzieci do 10 roku życia nie powinny trafiać do domów dziecka;
- rozwój perspektywy ekologicznej tzn. dziecko nie powinno być wyrywane ze społeczności lokalnej w której żyje, powinno być umieszczane w formie opieki jak najbliższej rodzinie pochodzenia, powinno się wzmacniać więzy z rodziną na, której spoczywa odpowiedzialność za los dziecka;
- profesjonalizacja opieki świadczonej zarówno w zinstytucjonalizowanych formach opieki jak i w rodzinach zastępczych, nacisk na szkolenie kadry opiekunów;
- nacisk na kontrolę jakości świadczonej opieki.

IV. Formy opieki nad dzieckiem a reforma

1. Rodzina zastępcza.
W większości krajów Unii Europejskiej umieszczenie dziecka w zinstytucjonalizowanej formie opieki traktowane jest jako ostateczność. W Holandii czy Wielkiej Brytanii prawie całkowicie zlikwidowano takie formy opieki.
Tendencji do umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych towarzyszy nacisk na umacnianie kontaktu z rodziną biologiczną, gdy nie ma ku temu przeciwskazań.
Po dłuższym lub krótszym pobycie w rodzinie zastępczej zakłada się podejmowanie prób na powrót dziecka do rodziny biologicznej.
Ustawa z 8.07.1999r. wprowadza modyfikacje w funkcjonowaniu rodzin zastępczych polegające na:
- dążeniu do skracania pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, który powinien być wykorzystany do unormowania sytuacji życiowej dziecka tj. albo do powrotu do rodziny własnej, albo przysposobienia do adopcji /gdy rodziny nie dają szans na właściwy rozwój lub gdy rodzice po urodzeniu zostawiają dziecko w szpitalu/;
- wprowadzeniu dla rodzin zastępczych opiekujących się dziećmi do 3 roku życia korzystniejszych warunków finansowych niż dla pozostałych rodzin;
- ustalaniu nie rzadziej niż co pół roku zasadności pobytu dziecka w rodzinie zastępczej /obowiązek ten spoczywa na Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie lub Ośrodkach Adopcyjno- Opiekuńczych/;
- umożliwieniu powstawaniu profesjonalnych rodzin zastępczych poprzez wprowadzenie wynagrodzenia za opiekę nad dzieckiem, które wynosi do 150% kwoty bazowej /dziś jest to 1327zł./ i zależy od : ilości dzieci, ich wieku, stanu zdrowia i rozwoju, problemów związanych z opieką i wychowaniem;
- wprowadzeniu obowiązku szkolenia kandydatów na profesjonalnych opiekunów zastępczych /przez Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie lub Ośrodki Adopcyjno- Opiekuńcze/;
- zakazie oddawania do żłobka najmłodszych dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych;
Kontrowersyjne w ustawie jest to, że starosta może przyznawać wynagrodzenie za prowadzenie rodziny zastępczej ale nie musi. Od starosty zależy też wysokość tego wynagrodzenia. Wprowadzono również przepis, że wysokość przyznawanego wynagrodzenia zależy od poziomu dochodów rodziny zastępczej. Wszystko to zniechęca zainteresowanie potencjalnych kandydatów na opiekunów zastępczych. Istnieje także zagrożenie, że kandydaci na opiekunów będą się rekrutowali spośród najuboższej części społeczeństwa.

2. Pogotowie rodzinne
Ustawa z 18.02.2000r. wprowadza nową kategorię rodzin zastępczych - pogotowie rodzinne. Jest to forma opieki nie spokrewnionej rodziny zastępczej, która za ciągłą dyspozycyjność świadczenia opieki nad dzieckiem dostaje od starosty wynagrodzenie. Pogotowia rodzinne tworzy się w celu szybkiego zapewnienia opieki dzieciom do 10 roku życia w sytuacjach gdy :
- nastąpiła konieczność zapewnienia dziecku opieki gdyż jest jej pozbawione lub sprawowanie opieki przez rodziców zagraża życiu lub zdrowiu dziecka / w takich przypadkach nie wymagana jest zgoda rodziców i należy wówczas powiadomić sąd opiekuńczy/;
- rodzice przejściowo nie mogą sprawować opieki /wymagana jest wtedy zgoda rodziców/.
W ustawie duży nacisk kładzie się na kwalifikacje osób tworzących pogotowia rodzinne, gdyż pracują one z dziećmi będącymi w stresie, muszą wykazywać całodobową gotowość do przyjęcia dziecka ,opiekują się dzieckiem okresowo.
Stąd kandydaci do prowadzenia pogotowia rodzinnego muszą : legitymować się nienaganną opinią, być w dobrym stanie zdrowia, w odpowiednim wieku, posiadać odpowiednie warunki mieszkaniowe, muszą przejść odpowiednie szkolenie /za, którego organizację odpowiada starosta/.
Umowa na prowadzenie pogotowia rodzinnego może być zawarta z osobą samotną lub z małżeństwem /wynagrodzenie dostaje jedna osoba/.Nie można umowy zawierać z osobą całkowicie niezdolną do pracy np. emerytem.
Pogotowiu rodzinnemu powierza się nie więcej niż 3 dzieci - chyba, że jest to rodzeństwo, musi ono być przygotowane do przyjęcia dzieci w różnym wieku /od niemowlęcego do młodszoszkolnego /.

3. Dom dziecka
W Polsce w instytucjach opiekuńczych : domach dziecka, pogotowiach opiekuńczych, ośrodkach wychowawczych - przebywa obecnie ok. 70 tys. dzieci tj. 0,6 % obwateli do 18 roku życia. Jest to jeden z najwyższych wskaźników w Europie.
Nowa ustawa o pomocy społecznej z 18.02.2000r. w ogóle nie wymienia domów dziecka. Mają one być ostatecznością, dla tych dzieci dla, których nie udało się znaleźć miejsca w rodzinach zastępczych.
Przeciętny dom dziecka otacza opieką 50 dzieci, pracuje w nim kilkunastu wychowawców i kilkanaście osób obsługi W Polsce działa 350 domów dziecka, gdzie realizowany jest koszarowy tryb życia. Domy dziecka będą stopniowo likwidowane.
Jakie mają szanse ma przetrwać?
Po pierwsze - realizujące specjalistyczne programy np. opieki usamodzielniającej, pogotowia interwencyjnego, opieki nad małymi dziećmi.
Po drugie - małe, umieszczone w "satelitarnych mieszkaniach" w warunkach zbliżonych do normalnych.
Po trzecie - wyspecjalizowane w zaspakajaniu określonych potrzeb np. dla dzieci niepełnosprawnych, chorych, małoletnich matek.

3. Internat
Jednym z podstawowych celów reformy oświaty jest upowszechnienie szkolnictwa średniego. Internat pełni ważną funkcję wyrównującą dostęp do edukacji młodzieży wywodzącej się ze środowisk wiejskich i małomiasteczkowych. Obecnie jedynie co140 absolwent szkoły podstawowej pochodzenia wiejskiego trafia na studia. Internaty często są jedyną możliwością zdobycia średniego czy wyższego wykształcenia zwłaszcza dla młodzieży z tzw. "ściany wschodniej" /rozproszona zabudowa, rzadkie zaludnienie, słaba sieć dróg i szlaków komunikacyjnych, słaba sieć szkół/.
Dziwi fakt, iż mimo zaawansowanych prac związanych z wprowadzaną reformą oświaty władze nie podjeły do tej pory problemu internatów. Tymczasem internaty stopniowo są likwidowane. W ostatnich latach ubyło ich prawie 25 %. Zjawisko to dotyczy zwłaszcza mniejszych miejscowości, gdzie samorządy chcą zaoszczędzić pieniądze na oświacie /np. Bartoszyce, Pisz/.
Odzywają się nieliczne głosy mówiące o konieczności wprowadzenia pewnych zmian w funkcjonowaniu internatów. Dotyczą one:
- opracowania systemu dofinansowania pobytu młodzieży w internacie np. w postaci stypendiów, tak by rzeczywiście był on dostępny dla najbiedniejszych;
- zawierania z wychowawcami kontraktów na realizację programów wychowawczych, co ma służyć podniesieniu jakości świadczonych przez nich usług;
- przywrócenia wychowawcom dodatku za prowadzenie grupy wychowawczej.

Bibliografia:
Problemy Opiekuńczo Wychowawcze z lat 1999-2001

Opracowanie: Bogna Nawrot

Wyświetleń: 6396